br. 07-00-576/2022-02 datum: 6.3.2023.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe organizacije AA, podnete zbog diskriminacije na osnovu invaliditeta protiv Opštine BB i Ustanove za pružanje usluga socijalne zaštite. U pritužbi je, između ostalog, navedeno da je Opštinsko veće u BB donelo Odluku o izmeštanju dnevnog boravka za osobe sa smetnjama u razvoju, van gradske sredine – u izletište VV, te da je izmeštanje dnevnog boravka za mlade i odrasle osobe sa smetnjama u intelektualnom i fizičkom razvoju van naseljenog mesta propisima zabranjeno. Na zahtev za izjašnjenje povodom ove odluke koji je Poverenik za zaštitu ravnopravnosti uputio Opštini BB i Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite, nije odgovoreno. U cilju pravilnog utvrđivanja činjeničnog stanja, Poverenik se obratio Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja. Ministarstvo je obavestilo Poverenika da su inspektori socijalne zaštite Pokrajinskog Sekretarijata za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova izvršili službenu savetodavnu posetu Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite, a u vezi sa preseljenjem dnevnog boravka sa lokacije na adresi BB, ul. … na lokaciju VV. Inspektori su konstatovali da se objekat na lokaciji VV nalazi na udaljenosti oko 4 km od centra opštine BB, kao i da ne postoji javni prevoz do objekta, te da ovaj objekat ne ispunjava uslove propisane zakonom i Pravilnikom o bližim uslovima i standardima za pružanje usluga socijalne zaštite. Naime, ovim pravilnikom su propisani sledeći uslovi: da se objekat u kome se pružaju usluge nalazi u naseljenom mestu, da objekat mora da bude na mestu dostupnom javnom prevozu, kao i da pružalac usluge obezbeđuje bezbedno okruženje za boravak korisnika, zaposlenih i trećih lica. Inspektori su konstatovali da objekat na adresi VV nije adekvatan zbog lokacije i pristupačnosti usluge dnevnog boravka, dok su prostorije dnevnog boravka na adresi …, BB, neadekvatne zbog prostora koji je pun vlage, sleganja prostora, prilaza i dr. Imajući u vidu navedeno, opravdana je želja Opštine BB da unapredi pružanje usluge dnevnog boravka posebno imajući u vidu da je trenutni prostor u kojem se usluga pruža neuslovan. Međutim, Poverenik je konstatovao da je zabrinjavajuća činjenica da je planirano izmeštanje ovog objekta na lokaciju daleko od očiju javnosti, javnog prevoza i van urbane sredine što pored činjenice da je postupljeno protivno standardima socijalne zaštite, nije u skladu ni sa antidiskriminacionim propisima. Posebno je zabrinjavajuća činjenica da je pružaocu ove građanima neophodne usluge istekla licenca početkom 2023. godine. Kako se Opština BB i Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite nisu izjasnili na navode pritužbe, Poverenik nema saznanja da li je Odluka o izmeštanju dnevnog boravka stavljena van snage. Takođe iz dopisa Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja nesporno je da se usluga dnevnog boravka trenutno pruža u prostoru koji nije adekvatan od strane pružaoca kome je licenca istekla. S tim u vezi, primenom pravila o preraspodeli tereta dokazivanja iz člana 45. Zakona o zabrani diskriminacije, Poverenik je doneo mišljenje da su Opština BB i Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite povredili odredbe člana 6, a u vezi sa članom 26, članom 27. Zakona o zabrani diskriminacije i članom 13. stav 5. Zakona o sprečavanju diskrimnacije osoba sa invaliditetom. Opštini BB je preporučeno da ukoliko već nije stavila van snage ovu odluku to učini, da preduzme sve potrebne mere i aktivnosti u cilju obezbeđivanja adekvatnog prostora u kojem će biti pružana usluga dnevnog boravka za osobe sa smetnjama i invaliditetom od strane licenciranog pružaoca usluge, kao i da ubuduće vodi računa da se pridržava propisa o zabrani diskriminacije, dok je  Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite preporučeno da hitno pristupi procesu produženja licence za pružanje usluga socijalne zaštite.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Povereniku za zaštitu ravnopravnosti se 6. decembra 2022. godine pritužbom obratila organizacija AA, koju je zbog diskriminacije na osnovu invaliditeta podnela protiv Opštine BB i Ustanove za pružanje usluga socijalne zaštite.

1.2. U pritužbi je, između ostalog, navedeno:

– da je Opštinsko veće u BB na sednici održanoj u junu 2022. godine donelo Odluku o izmeštanju dnevnog boravka za osobe sa smetnjama u razvoju, van gradske sredine – u izletište VV;

–  da je izmeštanje dnevnog boravka za mlade i odrasle osobe sa smetnjama u intelektualnom i fizičkom razvoju van naseljenog mesta propisima zabranjeno;

– da Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite koju je osnovala Opština BB, nema licencu za obavljanje tih usluga.

1.3.      U prilogu pritužbe dostavljena je molba GG, predsednice organizacije AA upućena predsednici Opštine BB od 31. avgusta 2022. godine; dopis GG upućen Pokrajinskom sekretarijatu za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova od 31. oktobra 2022. godine; dopis Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja od 14. novembra 2022. godine, upućen organizaciji AA.

1.4. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 37. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije^[1], pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje Opštine BB i Ustanove za pružanje usluga socijalne zaštite. Tražena izjašnjenja Opština BB i Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite nisu dostavile.

1.5. U cilju utvrđivanja činjeničnog stanja uvidom u sve dokaze koji su od značaja za postupanje i odlučivanje, Poverenik se u skladu sa članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije obratio Ministarstvu za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, kako bi se dobilo obaveštenje da li su ovim povodom preduzimane neke mere odnosno izvršen nadzor.

1.6. Dopisom od 14. novembra 2022. godine Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja obavestilo je Poverenika za zaštitu ravnopravnosti da su inspektori socijalne politike Pokrajinskog Sekretarijata za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova 13. decembra 2022. godine izvršili službenu savetodavnu posetu Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite, a u vezi sa preseljenjem dnevnog boravka sa lokacije na adresi BB, ul. … na lokaciju VV. Prilikom posete inspektori su konstatovali da se objekat na lokaciji VV nalazi na udaljenosti oko 4 km od centra opštine BB, kao i da ne postoji javni prevoz do objekta. Odredbama čl. 6. Pravilnika o bližim uslovima i standardima za pružanje usluga socijalne zaštite[2] utvrđeno je da se objekat u kome se pružaju usluge nalazi u naseljenom mestu i da objekat mora da bude na mestu dostupnom javnom prevozu, zatim da pružalac usluge obezbeđuje bezbedno okruženje za boravak korisnika, zaposlenih i trećih lica. Inspektori su konstatovali da objekat na adresi VV nije adekvatan zbog lokacije i pristupačnosti usluge dnevnog boravka, dok su prostorije dnevnog boravka na adresi …, BB, neadekvatne zbog prostora koji je pun vlage, sleganja prostora, prilaza i dr. Takođe, konstatovano je da je shodno čl. 44. Zakona o socijalnoj zaštiti potrebno da lokalna samouprava, odnosno opština BB, nađe adekvatnu lokaciju i prostor koji će u potpunosti odgovarati uslovima i standardima za pružanje usluge dnevnog boravka, u skladu sa Pravilnikom o bližim uslovima i standardima za pružanje usluga socijalne zaštite. Prilikom službene savetodavne posete inspektori su konstatovali da se usluga dnevnog boravka ne pruža u skladu sa propisima, s obzirom da uslugu ne pruža pružalac koji ima dozvolu za rad (licencu), u skladu sa članom 115. Zakona o socijalnoj zaštiti[3]. Pružaocu usluge dnevnog boravka (Centar za socijalni rad BB) istekla je 12. januara 2023. godine licenca.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. U molbi upućenoj predsednici Opštine BB od 31. avgusta 2022. godine GG izrazila je neslaganje o donetoj odluci (Opštinskog veća Opštine BB) o premeštanju u adaptirani prostor BB bazena, te traži odgovor o ovom pitanju, uz napomenu da roditelji i članovi društva nisu protiv izmeštanja prostorija Dnevnog boravka, ako je to iz nekih razloga neophodno, ali mole da to bude shodno zakonu, u naseljenom mestu.

2.2. U dopisu upućenom Pokrajinskom sekretarijatu za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova od 31. oktobra 2022. godine navedeno je da se organizacija AA obraća molbom da se zaštite prava MNRO BB time što Sekretarijat neće dozvoliti da se dnevni boravak za decu, mlade i odrasle sa smetnjama isele iz sadašnjih prostorija, jer shodno zakonu, ove prostorije ne mogu biti van naseljenog mesta. Naime, prema odluci Opštinskog veća Opštine BB od 28. juna 2022. godine, dnevni boravak za decu, mlade i odrasle sa smetnjama, treba da bude smešten u adaptirani prostor u VV, oko dva i po kilometra van naseljenog mesta, bez javnog prevoza, sa tehničkom vodom. Opštinsko veće je to nazvalo ulaganjem u socijalnu zaštitu. Od Pokrajinskog sekretarijata za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova se dopisom traži da se ova odluka Opštinskog veća preispita i da se zaštite prava dece, mladih i odraslih sa smetnjama, tako što će se pronaći odgovarajući prostor koji zakon nalaže.

2.3. U dopisu Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja od 14. novembra 2022. godine upućenom organizaciji AA, navedeno je da shodno članu 178. stav 1. Zakona o socijalnoj zaštiti, licencu za pružanje usluga u oblasti socijalne zaštite izdaje ministarstvo nadležno za socijalnu zaštitu, s tim u vezi pružalac usluge socijalne zaštite ne može da otpočne sa pružanjem usluge socijalne zaštite pre nego što se rešenjem nadležnog organa ne utvrdi da ispunjava sve propisane uslove.

2.4. Uvidom u dopis od 14. novembra 2022. godine Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja koji je upućen Povereniku za zaštitu ravnopravnosti utvrđeno je da su inspektori socijalne politike Pokrajinskog Sekretarijata za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova 13. decembra 2022. godine izvršili službenu savetodavnu posetu Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite, a u vezi sa preseljenjem dnevnog boravka sa lokacije na adresi BB, ul. … na lokaciju VV. Prilikom posete inspektori su konstatovali da se objekat na lokaciji VV nalazi na udaljenosti oko 4 km od centra opštine BB, kao i da ne postoji javni prevoz do objekta. Inspektori su konstatovali da objekat na adresi VV nije adekvatan zbog lokacije i pristupačnosti usluge dnevnog boravka, dok su prostorije dnevnog boravka na adresi …, BB, neadekvatne zbog prostora koji je pun vlage, sleganja prostora, prilaza i dr. Takođe, konstatovano je da je shodno čl. 44. Zakona o socijalnoj zaštiti potrebno da lokalna samouprava, odnosno opština BB, nađe adekvatnu lokaciju i prostor koji će u potpunosti odgovarati uslovima i standardima za pružanje usluge dnevnog boravka, u skladu sa Pravilnikom o bližim uslovima i standardima za pružanje usluga socijalne zaštite. Prilikom službene savetodavne posete inspektori su konstatovali da se usluga dnevnog boravka ne pruža u skladu sa propisima, s obzirom da uslugu ne pruža pružalac koji ima dozvolu za rad (licencu), u skladu sa članom 115. Zakona o socijalnoj zaštiti^[4]. Pružaocu usluge dnevnog boravka (Centar za socijalni rad BB) istekla je 12. januara 2023. godine licenca.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu pritužbene navode, dokaze koji su dostavljeni tokom postupka, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ustanovljen je Zakonom o zabrani diskriminacije[5]kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom.  Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi zahteve za pokretanje prekršajnog postupka zbog povreda odredaba kojima se zabranjuje diskriminacija. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.3. Član 21. Ustava Republike Srbije^[6] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.4 Republika Srbija ratifikovala je Revidiranu Evropsku socijalnu povelju^[7], koja u Delu I stav 1. tač. 14) i 15) propisuje da svako ima pravo da koristi usluge socijalne zaštite, kao i da osobe sa invaliditetom imaju pravo na nezavisnost, socijalnu integraciju i učešće u životu zajednice.

3.5. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, koji u članu 2. stav 1. tačka 1. propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda,  imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbom člana 26. stav 1. propisano je da diskriminacija postoji ako se postupa protivno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života, dok je odredbom stava 2. istog člana propisano da se način ostvarivanja i zaštita prava osoba sa invaliditetom uređuje posebnim zakonom. Prema odredbi člana 27. stav 1, zabranjena je diskriminacija lica ili grupe lica s obzirom na njihovo zdravstveno stanje.

3.6. Zakon o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom[8] uređuje opšti režim zabrane diskriminacije na osnovu invaliditeta. Pored toga što uređuje opšti režim zabrane diskriminacije na osnovu invaliditeta, ovim zakonom je propisano i da organ javne vlasti ne sme svojom radnjom ili propuštanjem da vrši diskriminaciju osoba sa invaliditetom, kao i da je zabranjena diskriminacija na osnovu invaliditeta u pogledu dostupnosti uslugama. Pod uslugom u smislu ovog zakona, smatra se svaka usluga koju, uz naknadu ili bez nje, pravno ili fizičko lice pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno trajnog zanimanja. Članom 13. stav. 5. je propisano da diskriminacija na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga naročito obuhvata: 1. odbijanje pružanja usluga osobi sa invaliditetom, osim ako bi pružanje usluge ugrozilo život ili zdravlje osobe sa invaliditetom ili drugog lica; 2. pružanje usluge osobi sa invaliditetom pod drugačijim i nepovoljnijim uslovima od onih pod kojima se usluga pruža drugim korisnicima, osim ako bi pružanje usluge pod redovnim uslovima ugrozilo život ili zdravlje osobe sa invaliditetom ili drugog lica; 3. odbijanje da se izvrši tehnička adaptacija objekta neophodna da bi se usluga pružila korisniku sa invaliditetom.

3.7. U članu 2. Zakona o socijalnoj zaštiti^[9] propisano je da socijalna zaštita predstavlja organizovanu društvenu delatnost od javnog interesa čiji je cilj pružanje pomoći i osnaživanje za samostalan i produktivan život u društvu pojedinaca i porodica, kao i sprečavanje nastajanja i otklanjanje posledica socijalne isključenosti. Odredbama člana 25. Zakona o socijalnoj zaštiti propisano je da je zabranjena  diskriminacija korisnika socijalne zaštite po osnovu rase, pola, starosti, nacionalne pripadnosti, socijalnog porekla, seksualne orijentacije, veroispovesti, političkog, sindikalnog ili drugog opredeljenja, imovnog stanja, kulture, jezika, invaliditeta, prirode socijalne isključenosti ili drugog ličnog svojstva. Članom 4. stav 1. istog zakona propisano je da svaki pojedinac i porodica kojima je neophodna društvena pomoć i podrška radi savladavanja socijalnih i životnih teškoća i stvaranja uslova za zadovoljenje osnovnih životnih potreba imaju pravo na socijalnu zaštitu, u skladu sa zakonom, dok je stavom 2. istog člana propisano da se prava na socijalnu zaštitu obezbeđuju pružanjem usluga socijalne zaštite i materijalnom podrškom. Prema odredbama člana 44. stav 1. ovog zakona, dnevne usluge u zajednici obuhvataju aktivnosti koje podržavaju boravak korisnika u porodici i neposrednom okruženju, dok je stavom 2. propisano da dnevne usluge u zajednici obezbeđuje jedinica lokalne samouprave. Zakon o socijalnoj zaštiti u članu 40. i članu 44. propisuje da usluge dnevnog boravka spadaju u dnevne usluge u zajednici koje obezbeđuje jedinica lokalne samouprave.

3.8. Odredbama člana 6. Pravilnika o bližim uslovima i standardima za usluge socijalne zaštite[10] utvrđeno je da se objekat u kome se pružaju usluge nalazi u naseljenom mestu, da radi nesmetanog korišćenja usluga i službi u zajednici objekat treba da bude na mestu dostupnom javnom prevozu, kao i da pružalac obezbeđuje bezbedno okruženje za boravak korisnika, zaposlenih i trećih lica.  Članom 68. ovog pravilnika propisano je da su usluge dnevnog boravka dostupne deci i mladima sa telesnim invaliditetom, odnosno intelektualnim teškoćama, koji imaju potrebu za dnevnom negom i nadzorom, i podrškom u održanju i razvijanju potencijala, na način koji ne ometa njihovo školovanje; odraslima sa telesnim invaliditetom, odnosno intelektualnim teškoćama, koji imaju potrebu za dnevnom negom i nadzorom, i podrškom u održanju i razvijanju potencijala; deci i mladima koji su u sukobu sa zakonom, roditeljima, školom ili zajednicom, na način koji ne ometa njihovo školovanje ili odlazak na posao; odraslim i starim licima kojima je potrebna dnevna nega i nadzor.

3.9. Prema odredbi člana 39. stav 1. Odluke o socijalnoj zaštiti u opštini BB, usluga dnevnog boravka je namenjena deci mladima i odraslima sa smetnjama u razvoju (telesnim, intelektualnim, mentalnim, socijalnim, emocionalnim, višestrukim), ako njihove potrebe za negom prevazilaze mogućnosti porodice, pod uslovom da imaju prebivalište na teritoriji Opštine BB, da su starosti od 5 do 40 godina, odnosno da su lica sa smetnjama u razvoju sa procenjenim stepenom podrške od I do III stepena potrebne podrške, i da ne postoji drugi način vaninstitucionalne zaštite. Kako je stavom 2. ovog člana propisano, usluga dnevnog boravka iz prethodnog stava obuhvata: prevoz, smeštaj, ishranu, vaspitno obrazovni rad, radni tretman u cilju sticanja novih znanja i radnih sposobnosti u zavisnosti od stepena potrebe za pružanjem dodatne obrazovne, zdravstvene i socijalne podrške dece i omladine sa smetnjama u razvoju. Članom 40. Odluke o socijalnoj zaštiti u opštini BB utvrđeno je da o korišćenju usluge dnevnog boravka dece, mladih i odraslih sa smetnjama u razvoju odlučuje Centar. Usluga dnevnog boravka dece, mladih i odraslih sa smetnjama u razvoju realizuje se upućivanjem korisnika u Dnevni boravak. Posebnim pravilnikom se utvrđuju način, uslovi i drugi elementi od značaja za realizaciju ove usluge. Pravilnik donosi Centar, a na njega saglasnost daje Predsednik opštine, uz prethodno pribavljeno mišljenje Opštinskog veća. Odlukom o izmenama i dopunama Odluke o socijalnoj zaštiti u opštini BB, navedeni pravilnik donosi Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite, a na njega saglasnost daje Predsednik opštine, uz prethodno pribavljeno mišljenje Opštinskog veća.

3.10. Prema informacijama dostupnim na internet prezentaciji Ustanove za pružanje usluga socijalne zaštite, Privredni sud je 2. decembra 2020. godine izdao Rešenje o upisu u sudski registar Ustanove za pružanje usluga socijalne zaštite. Ustanova je osnovana radi pružanja i razvijanja usluga socijalne zaštite iz nadležnosti lokalne samouprave, na osnovu prepoznatih potreba građana opštine BB, a u skladu sa pozitivnim društvenim propisima kojima se reguliše oblast socijalne zaštite. Ustanova je počela sa radom 1. januara 2020. godine. Do tada, usluge socijalne zaštite iz nadležnosti lokalne samouprave, pružane su preko Centra za socijalni rad opštine BB, u okviru posebne organizacione jedinice – Službe za usluge socijalne zaštitite na lokalnom nivou. Ustanova ima svojstvo pravnog lica sa pravima, obavezama i odgovornostima utvrđenih Zakonom, Odlukom o socijalnoj zaštiti u opštini BB i Statutom. Svoju delatnost Ustanova zasniva na sledećim načelima u oblasti socijalne zaštite: Načelo poštovanja integriteta i dostojanstva korisnika; Načelo zabrane diskriminacije; Načelo najboljeg interesa korisnika; Načelo najmanje restriktivnog okruženja. U Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite, pružaju se usluge socijalne zaštite: Pomoć u kući, Lični pratilac deteta, Personalno-pedagoški asistent i Dnevni boravak za decu i mlade i odrasle sa smetnjama u razvoju, obavljaju stručni postupci – procena, planiranje i realizacija usluga kojima se unapređuje položaj dece i mladih iz vulnerabilnih društvenih grupa kao i odraslih i starih koji žive na teritoriji opštine BB.

 Analiza navoda iz pritužbe i dokaza dostavljenih uz pritužbu

3.11. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, potrebno je utvrditi da li su Opština BB i Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite, Odlukom o izmeštanju Dnevnog boravka za osobe sa smetnjama u naselje VV i pružanjem usluge u neadekvatnom prostoru povredili antidiskriminacione odredbe.

3.12. Ukazujemo najpre da je Zakonom o socijalnoj zaštiti propisano da dnevne usluge u zajednici obezbeđuje jedinica lokalne samouprave, dok je Pravilnikom o bližim uslovima i standardima za usluge socijalne zaštite propisano da je neophodno da se objekat u kome se pružaju usluge nalazi u naseljenom mestu, da radi nesmetanog korišćenja usluga i službi u zajednici objekat treba da bude na mestu dostupnom javnom prevozu, kao i da pružalac obezbeđuje bezbedno okruženje za boravak korisnika, zaposlenih i trećih lica. Pravilnikom je takođe propisano da su usluge dnevnog boravka dostupne deci i mladima sa telesnim invaliditetom, odnosno intelektualnim teškoćama, koji imaju potrebu za dnevnom negom i nadzorom, i podrškom u održanju i razvijanju potencijala, na način koji ne ometa njihovo školovanje; odraslima sa telesnim invaliditetom, odnosno intelektualnim teškoćama, koji imaju potrebu za dnevnom negom i nadzorom, i podrškom u održanju i razvijanju potencijala; deci i mladima koji su u sukobu sa zakonom, roditeljima, školom ili zajednicom, na način koji ne ometa njihovo školovanje ili odlazak na posao; odraslim i starim licima kojima je potrebna dnevna nega i nadzor. S tim u vezi, Odlukom o socijalnoj zaštiti u opštini BB utvrđeno je da je usluga dnevnog boravka namenjena deci mladima i odraslima sa smetnjama  (telesnim, intelektualnim, mentalnim, socijalnim, emocionalnim, višestrukim), te da se usluga dnevnog boravka dece, mladih i odraslih sa smetnjama realizuje upućivanjem korisnika u Dnevni boravak.

3.13. Prema navodima pritužbe, Opština BB donela je Odluku o premeštanju Dnevnog boravka za decu i mlade i odrasle sa smetnjama, sa dosadašnje lokacije u ulici … u BB na novu lokaciju u mestu VV na udaljenosti od oko 4km od urbanog središta opštine, do koje ne postoji organizovani javni prevoz. Da bi se odgovorilo na pitanje da li su osobe sa invaliditetom koje koriste uslugu dnevnog boravka u Opštini BB neopravdano stavljene ili bi mogle biti stavljene u nepovoljniji položaj, važna je primena pravila o prebacivanju tereta dokazivanja iz člana 45. Zakona o zabrani diskriminacije prema kojem, ukoliko podnosilac pritužbe učini verovatnim akt diskriminacije, teret dokazivanja da nije došlo do povrede načela jednakih prava i obaveza leži na licu protiv koga je pritužba podneta. S tim u vezi, Poverenik konstatuje da je akt diskriminacije učinjen verovatnim uzevši u obzir dopis Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja. Navedenim dopisom Ministarstvo je obavestilo Poverenika da su inspektori socijalne politike Pokrajinskog Sekretarijata za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova 13. decembra 2022. godine izvršili službenu savetodavnu posetu Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite, a u vezi sa preseljenjem dnevnog boravka sa lokacije na adresi BB, ul. … na lokaciju VV. Prilikom posete inspektori su konstatovali da se objekat na lokaciji VV nalazi na udaljenosti oko 4 km od centra opštine BB, kao i da ne postoji javni prevoz do objekta. Odredbama člana 6. Pravilnika o bližim uslovima i standardima za pružanje usluga socijalne zaštite[11] utvrđeno je da se objekat u kome se pružaju usluge nalazi u naseljenom mestu i da objekat mora da bude na mestu dostupnom javnom prevozu, zatim da pružalac usluge obezbeđuje bezbedno okruženje za boravak korisnika, zaposlenih i trećih lica. Inspektori su konstatovali da objekat na adresi VV nije adekvatan zbog lokacije i pristupačnosti usluge dnevnog boravka, dok su prostorije dnevnog boravka na adresi …, BB, neadekvatne zbog prostora koji je pun vlage, sleganja prostora, prilaza i dr. Takođe, konstatovano je da je saglasno članu 44. Zakona o socijalnoj zaštiti potrebno da lokalna samouprava, odnosno opština BB, nađe adekvatnu lokaciju i prostor koji će u potpunosti odgovarati uslovima i standardima za pružanje usluge dnevnog boravka, u skladu sa Pravilnikom o bližim uslovima i standardima za pružanje usluga socijalne zaštite. Prilikom službene savetodavne posete inspektori su konstatovali da se usluga dnevnog boravka ne pruža u skladu sa propisima, s obzirom da uslugu ne pruža pružalac koji ima dozvolu za rad (licencu), u skladu sa članom 115. Zakona o socijalnoj zaštiti[12]. Pružaocu usluge dnevnog boravka (Centar za socijalni rad BB) istekla je 12. januara 2023. godine licenca.

3.14. Kako je akt diskriminacije učinjen verovatnim, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti zatražio je izjašnjenje lica protiv kojih je pritužba podneta, ali Opština BB i Ustanova za usluge socijalne zaštite nisu dostavili izjašnjenje iako su zahtev za izjašnjenje uredno primili. Imajući u vidu navedeno Poverenik je razmatrao predmet na osnovu utvrđenih činjenica i dostavljenih dokaza.

3.15. S tim u vezi, Poverenik ukazuje na odredbe Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom koje u članu 13, između ostalog propisuju da diskriminacija na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga naročito obuhvata: pružanje usluge osobi sa invaliditetom pod drugačijim i nepovoljnijim uslovima od onih pod kojima se usluga pruža drugim korisnicima, osim ako bi pružanje usluge pod redovnim uslovima ugrozilo život ili zdravlje osobe sa invaliditetom ili drugog lica (tačka 2), kao i odbijanje da se izvrši tehnička adaptacija objekta neophodna da bi se usluga pružila korisniku sa invaliditetom (tačka 3). Iz izvedenih dokaza je nesporno da je inspekcija Pokrajinskog Sekretarijata za socijalnu politiku, demografiju i ravnopravnost polova konstatovala da se objekat na lokaciji VV nalazi na udaljenosti oko 4 km od centra opštine BB, da ne postoji javni prevoz do objekta, kao i da objekat nije adekvatan zbog lokacije i pristupačnosti usluge dnevnog boravka, dok su prostorije dnevnog boravka na adresi …, BB, neadekvatne zbog prostora koji je pun vlage, sleganja prostora, prilaza i dr. Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja nesporno je da Odluka o premeštanju dnevnog boravka u neadekvatan, izolovani odnosno udaljeni objekat koji ne ispunjava standarde utvrđene za pružanje ove usluge nije sagledana sa stanovišta unapređenja položaja osoba sa invaliditetom, njihove inkluzije i omogućavanja da se uključe u život u zajednici i ostvare svoje pune kapacitete.

3.16. Poverenik konstatuje da je opravdana želja Opštine BB da unapredi pružanje usluge dnevnog boravka posebno imajući u vidu da je trenutni prostor u kojem se usluga pruža neuslovan. Međutim, Poverenik konstatuje da je zabrinjavajuća činjenica da je planirano izmeštanje ovog objekta na lokaciju daleko od očiju javnosti, javnog prevoza i van urbane sredine što pored činjenice da je postupljeno protivno standardima socijalne zaštite, nije u skladu ni sa antidiskriminacionim propisima. Posebno je zabrinjavajuća činjenica da je pružaocu ove građanima neophodne usluge istekla licenca početkom 2023. godine.

Nesporno je da ova usluga predstavlja podršku samostalnom životu i ostanku u porodici i prirodnom okruženju osoba sa invaliditetom, te da ima značaj kako u domenu njihovog života i zdravlja tako i u domenu njihove inkluzije. Jasno je da su zakonski i podzakonski uslovi koji se odnose na prostor predviđen za pružanje usluge dnevnog boravka tako koncipirani, da omoguće ispunjenje svrhe davanja sâme usluge, te da istovremeno olakšaju životne prilike kako osobama sa smetnjama i invaliditetom, tako i članovima njihovih porodica. Ukoliko bi se usluga pružala van naseljenog mesta, to bi pored činjenice da bi moglo da predstavlja oblik segregacije, odnosno izolovanja i izdvajanja korisnika/ca daleko od očiju javnosti, u značajnoj meri otežavalo korišćenje usluge i demotivisalo potencijalne korisnike da uopšte pristupaju prostorijama i koriste uslugu dnevnog boravka.

3.17. Kada su u pitanju navodi pritužbe da dnevni boravak na trenutnoj adresi nije uslovan za pružanje usluge socijalne zaštite, kao i da Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite koju je osnovala Opština BB, nema licencu za obavljanje tih usluga, Poverenik ukazuje da je neophodno da Opština BB neodložno preduzme aktivnosti na obezbeđivanju adekvatnog prostora bilo adaptacijom ili određivanjem novog prostora koji se nalazi u urbanom delu i koji ispunjava uslove za pružanje ovako važne usluge.  S tim u vezi, Poverenik ukazuje na odredbe Zakona o socijalnoj zaštiti^[13] koji u članu 176. propisuje da je licenciranje postupak u kome se ispituje da li ustanova socijalne zaštite, odnosno pružalac usluga socijalne zaštite (u daljem tekstu: organizacija socijalne zaštite) ispunjava kriterijume i standarde za pružanje usluga u oblasti socijalne zaštite. Članom 179. ovog zakona je propisano da pravo na licencu za pružanje usluge socijalne zaštite ima organizacija socijalne zaštite: 1) koja je registrovana u skladu sa zakonom; 2) koja ispunjava standarde za pružanje usluge za koju traži izdavanje licence, a koji se tiču lokacije, prostora, opreme, organizacije, broja i stručnosti angažovanog osoblja, procene, planiranja i aktivnosti za pružanje konkretne usluge socijalne zaštite; 3) koja najmanje dve godine pruža usluge socijalne zaštite. U skladu sa članom 181. propisano je da se licenca obnavlja na zahtev organizacije socijalne zaštite.

3.18. Kako se Opština BB i Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite nisu izjasnili na navode podnete pritužbe, Poverenik nema saznanja da li je Odluka o izmeštanju dnevnog boravka stavljena van snage. Takođe iz dopisa Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja nesporno je da se usluga dnevnog boravka trenutno pruža u prostoru koji nije adekvatan od strane pružaoca kome je licenca istekla. S tim u vezi, primenom pravila o preraspodeli tereta dokazivanja, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da su Opština BB i Ustanova za pružanje usluga socijalne zaštite povredili odredbe člana 6, a u vezi sa članom 26, članom 27. Zakona o zabrani diskriminacije i članom 13. stav 5. Zakona o sprečavanju diskrimnacije osoba sa invaliditetom.

4. MIŠLjENjE

U postupku koji je sproveden po pritužbi koju je zbog diskriminacije na osnovu invaliditeta organizacija AA podnela protiv Opštine BB i Ustanove za pružanje usluga socijalne zaštite, utvrđeno je da su povređene odredbe člana 6, a u vezi sa članom 26, članom 27. Zakona o zabrani diskriminacije i članom 13. stav 5. Zakona o sprečavanju diskrimnacije osoba sa invaliditetom.

5. PREPORUKA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Opštini BB da:

5.1.  Ukoliko već nije stavila van snage Odluku o izmeštanju dnevnog boravka za osobe sa smetnjama van gradske sredine – u izletište BVV, to učini.

5.2.  Da preduzme sve potrebne mere i aktivnosti u cilju obezbeđivanja adekvatnog prostora u kojem će biti pružana usluga dnevnog boravka za osobe sa smetnjama i invaliditetom od strane licenciranog pružaoca usluge.

5.3. Da ubuduće vodi računa da se pridržava propisa o zabrani diskriminacije.

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Ustanovi za pružanje usluga socijalne zaštite da:

5.4. Da hitno pristupi procesu produženja licence za pružanje usluga socijalne zaštite.

Potrebno je da Opština BB obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Opština BB ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Službeni glasnik RS”, broj 22/09 i 52/21

[2] „Službeni glasnik RS”, broj 42/13, 89/18, 73/19

[3] „Službeni glasnik RS”, broj 24/11 i 117/22 – odluka US

[4] „Službeni glasnik RS”, broj 24/11 i 117/22 – odluka US

[5] „Službeni glasnik RS“, br. 22/09 i 52/21

[6] Ustav Republike Srbije „Službeni glasnik RS“, broj 98/06, 115/21 i 9/22

[7] Zakon o potvrđivanju Revidirane evropske socijalne povelje („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori“, broj 42/09)

[8] „Službeni glasnik RS“, br. 33/06 i 13/16

[9] „Službeni glasnik RS”, broj 24/11 i 117/22 – Odluka US

[10] „Službeni glasnik RS“, br. 42/13, 89/18 i 73/19

[11] „Službeni glasnik RS”, broj 42/13, 89/18, 73/19

[12] „Službeni glasnik RS”, broj 24/11 i 117/22 – odluka US

[13] „Službeni glasnik RS“, br. 24/11 i 117/22

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković

939-22 Diskriminacija na osnovu invaliditeta u oblasti pružanja usluga