br. 07-00-194/2022-02 datum: 1. 9. 2022.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe Nacionalnog saveta bošnjačke nacionalne manjine protiv Ministarstva unutrašnjih poslova. U pritužbi i dopuni pritužbe je navedeno da u informacionom sistemu koji se koristi u policijskim upravama Ministarstva unutrašnjih poslova za unos podataka, pri formiranju i podnošenju zahteva za izradu ličnih dokumenata nije data mogućnost izbora bosanskog jezika i latiničnog pisma, zbog čega izdavanje javnih isprava na bosanskom jeziku nije omogućeno Bošnjacima koji žive na teritoriji policijskih uprava odnosno stanica u Novom Pazaru, Tutinu, Sjenici i Prijepolju gde je bosanski jezik i latinično pismo u službenoj upotrebi. U izjašnjenju Ministarstva unutrašnjih poslova je navedeno da Ministarstvo izdaje lične karte i na jeziku i pismu nacionalnih manjina, odnosno obrazac lične karte na zahtev pripadnika nacionalne manjine štampa se trojezično i to: na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, na engleskom jeziku i na jeziku i pismu nacionalne manjine čija je službena upotreba utvrđena statutom opštine, dok se podaci o imenu i prezimenu lica, pripadnika nacionalne manjine, u obrazac lične karte upisuje u izvornom obliku, onako kako su upisani u izvodu iz matične knjige rođenih. Dalje je navedeno da se 14. aprila 2022. godine A. A. obratio Policijskoj upravi u Novom Pazaru zahtevom za izdavanjem lične karte, ali da je odustao od zahteva uz obrazloženje da ne želi da podnese zahtev na kojem će pisati jezik i pismo „bošnjački“, već je insistirao da na zahtevu piše „bosanski“ jezik. Dalje je navedeno da su nakon toga preduzete aktivnosti tako da na teritoriji opština u kojima je Statutom opštine utvrđena službena upotreba i bosanskog jezika pripadnici bošnjačke nacionalne manjine mogu da podnesu zahtev i dobijaju lične karte, ukoliko to žele i na bosanskom jeziku i pismu, kao i da je u pitanju bila tehnička greška naziva jezika u nomenklaturi aplikacije koja se koristi za izdavanje ličnih karata i sada u sistemu postoji stavka „jezik i pismo – bosanski“. U toku postupka, Poverenik je utvrdio da je u pitanju tehnička greška u nazivu jezika, a ne da je u pitanju drugi jezik, kao i da Pravilnik o ličnoj karti ne propisuje obrazac zahteva za izdavanje lične karte, već propisuje da se lična karta izdaje na pismeni zahtev i da se u zahtevu navodi jezik i pismo na kome treba upisati nazive podataka koje sadrži obrazac lične karte i jezik i pismo na kome treba upisati ime i prezime, kao i da je nesporno da naziv kojim je označen jezik nacionalne manjine u internoj aplikaciji Ministarstva unutrašnjih poslova, u koju imaju uvid samo zaposleni u Ministarstvu, nije onemogućavao građane i građanke da podnesu zahtev za izdavanje lične karte na jeziku i pismu nacionalne manjine, odnosno, nije ih mogao dovesti u zabludu da nije moguće izdati ličnu kartu na jeziku bošnjačke nacionalne manjine koji je u službenoj upotrebi u konkretnim jedinicama lokalne samouprave. Nakon sprovedenog postupka, Poverenik je dao mišljenje da prilikom izdavanja javnih isprava na jeziku bošnjačke nacionalne manjine, Ministarstvo unutrašnjih poslova nije povredilo odredbe Zakona o zabrani diskriminacije.

1. TOK POSTUPKA
   • Povereniku za zaštitu ravnopravnosti se 29. aprila 2022. godine pritužbom obratio Nacionalni savet bošnjačke nacionalne manjine protiv Ministarstva unutrašnjih poslova, zbog diskriminacije na osnovu nacionalne pripadnosti i jezika.
   • U pritužbi je, između ostalog, navedeno:

• da u policijskim upravama Ministarstva unutrašnjih poslova Bošnjacima u Republici Srbiji nije omogućeno izdavanje javnih isprava na njihovom maternjem jeziku, bosanskom jeziku;
• da u informacionom sistemu koji se koristi u policijskim upravama Ministarstva unutrašnjih poslova za unos podataka, pri formiranju i podnošenju zahteva za izradu ličnih dokumenata nije data mogućnost izbora bosanskog jezika i latiničnog pisma. Pored toga, u ponudi jezika za izdavanje ličnih dokumenata ne postoji mogućnost izbora bosanskog jezika i latiničnog pisma;
  • U dopuni pritužbe od 13. juna 2022. godine je, između ostalog, navedeno:
• da izdavanje javnih isprava na bosanskom jeziku nije omogućeno Bošnjacima koji žive na teritoriji policijskih uprava odnosno stanica u Novom Pazaru, Tutinu, Sjenici i Prijepolju gde je bosanski jezik i latinično pismo u službenoj upotrebi;
• da većniku Nacionalnog saveta bošnjačke nacionalne manjine, A. A. nije bilo omogućeno da podnese zahtev niti mu je izdata isprava na bosanskom jeziku jer ne postoji mogućnost izbora bosanskog jezika i latiničnog pisma u sistemu Ministarstva unutrašnjih poslova, o čemu je A. A. obavestio javnost na konferenciji za novinare;
• da samo zaposleni u policijskim upravama imaju pristup informacionom sistemu, zbog čega nisu u mogućnosti da dostave dokaz iz informacionog sistema Ministarstva unutrašnjih poslova;
• da s obzirom na navedeno Nacionalni savet bošnjačke nacionalne manjine se obraća Povereniku zbog diskriminatornog rada Ministarstva unutrašnjih poslova i kršenja zajamčenih prava Bošnjaka.
  • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije^[1], pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje Ministarstva unutrašnjih poslova.
  • U izjašnjenju Sekretarijata Ministarstva unutrašnjih poslova, između ostalog, navedeno je:
• da se u skladu sa Zakonom o službenoj upotrebi jezika i pisma upravni poslovi iz delokruga Ministarstva unutrašnjih poslova obavljaju na način kojim se obezbeđuje puna i efektivna ravnopravnost pripadnika nacionalnih manjina, odnosno obezbeđuje se ostvarivanje i zaštita prava nacionalnih manjina koja se odnose na usmenu i pismenu komunikaciju sa strankama, kao i na vođenje upravnog postupka na jezicima nacionalnih manjina koji su Statutom opštinskih organa uprave na tom području utvrđeni kao jezici i pisma koji su u službenoj upotrebi;
• da u skladu sa članom 9. Zakona o ličnoj karti Ministarstvo unutrašnjih poslova izdaje lične karte čiji su obrasci odštampani na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom i na engleskom jeziku, dok se podaci o prezimenu i imenu lica kome se lična karta izdaje upisuju u izvornom obliku, onako kako su upisani u izvodu iz matične knjige rođenih;
• da Ministarstvo izdaje lične karte i na jeziku i pismu nacionalnih manjina, shodno Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisma, odnosno obrazac lične karte na zahtev pripadnika nacionalne manjine štampa se trojezično i to: na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, na engleskom jeziku i na jeziku i pismu nacionalne manjine čija je službena upotreba utvrđena statutom opštine, na čijoj teritoriji podnosilac zahteva za izdavanje lične karte, ima prijavljeno prebivalište, odnosno boravište, dok se podaci o imenu i prezimenu lica, pripadnika nacionalne manjine, u obrazac lične karte upisuje u izvornom obliku, onako kako su upisani u izvodu iz matične knjige rođenih. To znači da će ime i prezime pripadnika nacionalne manjine koje je u izvodu iz matične knjige rođenih upisano na jeziku i pismu nacionalne manjine, na isti način biti uneto i u obrazac lične karte.
• da je izdavanje biometrijskih ličnih karata započeto 2008. godine i tada je između ostalog, omogućeno da se za pripadnike nacionalnih manjina izdaju biometrijske lične karte sa labelama na srpskom, engleskom i jeziku i pismu pripadnika nacionalne manjine;
• da je u poslednjih godinu dana u Policijskoj upravi u Novom Pazaru, na zahtev pripadnika bošnjačke nacionalne manjine, izdato sedam ličnih karata na obrascu odštampanom na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, na engleskom jeziku i na „bošnjačkom jeziku i pismu“, dok u Policijskim stanicama u Sjenici i Tutinu i u Policijskoj upravi u Prijepolju nije bilo zahteva pripadnika bošnjačke nacionalne manjine za izdavanje lične karte na navedenom trojezičnom obrascu;
• da se 14. aprila 2022. godine Sulejman Ugljanin obratio Policijskoj upravi u Novom Pazaru zahtevom za izdavanjem lične karte, ali da je odustao od zahteva uz obrazloženje da ne želi da podnese zahtev na kojem će pisati jezik i pismo „bošnjački“, već je insistirao da na zahtevu piše „bosanski“ jezik;
• s obzirom da jezik kojim se služi bošnjačka nacionalna manjina nije bošnjački već bosanski, preduzete su aktivnosti te su sve tehničke prepreke za izdavanje lične karte na trojezičnom obrascu, na koje su labele ispisane na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, na engleskom jeziku i na bosanskom jeziku i pismu otklonjene,.
• da je u pitanju bila tehnička greška naziva jezika u nomenklaturi aplikacije koja se koristi za izdavanje ličnih karata. Budući da je pitanju bila tehnička greška, koja je u sistemu otklonjena, te da u sistemu postoji stavka „jezik i pismo – bosanski“.

2. ČINjENIČNO STANjE
   • Uvidom u izjašnjenje Ministarstva unutrašnjih poslova, utvrđeno je da je u aplikaciji za izdavanje lične karte koju koriste policijske uprave na teritorijama opština u kojima je bosanski jezik službeni jezik, kao naziv jezika u nomenklaturi aplikacije pisalo „bošnjački“ jezik i pismo. Dalje je utvrđeno da je nakon 14. aprila 2022. godine, kada je A. A. odbio da podnese zahtev za izdavanje lične karte na kojem piše „bošnjački“ jezik i pismo, izvršena ispravka u aplikaciji Ministarstva i da sada u sistemu postoji stavka „jezik i pismo – bosanski“.
3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA
   • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode iz pritužbe, izjašnjenja, kao i antidiskriminacione i druge domaće i međunarodne propise.

Pravni okvir

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije^[2] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.
• Ustav Republike Srbije^[3] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
• Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima[4]. Odredbom člana 24. Zakona o zabrani diskriminacije zabranjena je diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika.
• Republika Srbija je Zakonom o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima[5] prihvatila bosanski jezik kao manjinski jezik Bošnjaka u Srbiji.
• Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina^[6] zabranjuje se svaki oblik diskriminacije na nacionalnoj, etničkoj, rasnoj i jezičkoj osnovi prema licima koja pripadaju nacionalnim manjinama (član 3), dok je odredbama člana 11. propisana službena upotreba jezika i pisma na teritoriji jedinice lokalne samouprave gde tradicionalno žive pripadnici nacionalnih manjina i izdavanje javnih isprava na jezicima nacionalnih manjina.
• Odredbama člana 11. Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma[7], između ostalog, propisano je da na teritoriji jedinice lokalne samouprave gde tradicionalno žive pripadnici nacionalnih manjina, njihov jezik i pismo može biti u ravnopravnoj službenoj upotrebi. Jedinica lokalne samouprave će obavezno svojim statutom uvesti u ravnopravnu službenu upotrebu jezik i pismo nacionalne manjine ukoliko procenat pripadnika te nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na njenoj teritoriji dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva, najkasnije u roku od 90 dana od dana utvrđivanja zakonom propisanih uslova. Službena upotreba jezika nacionalnih manjina iz stava 1. ovog člana podrazumeva naročito: korišćenje jezika nacionalnih manjina u upravnom i sudskom postupku i vođenje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine; upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlašćenjima sa građanima; izdavanje javnih isprava i vođenje službenih evidencija i zbirki ličnih podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih; upotrebu jezika nacionalnih manjina na glasačkim listićima i biračkom materijalu; upotrebu jezika nacionalnih manjina u radu predstavničkih tela.
• Odredbama člana 9. Zakona o ličnoj karti[8] propisano je da se obrazac lične karte štampa na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, i na engleskom jeziku, da se štampa i na jeziku i pismu nacionalnih manjina, u skladu sa zakonom. Dalje je propisano istim članom da se u obrazac lične karte podaci o prezimenu i imenu upisuju u izvornom obliku onako kako su upisani u izvodu iz matične knjige rođenih. Podaci o prezimenu i imenu pripadnika nacionalnih manjina paralelno se upisuju i po srpskom pravopisu i pismu. Ostali podaci upisuju se na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, i na jeziku i pismu nacionalnih manjina, u skladu sa zakonom.
• Pravilnikom o ličnoj karti[9] propisano je da se lična karta izdaje na pismeni zahtev i u zahtevu se navodi jezik i pismo na kome treba upisati nazive podataka koje sadrži obrazac lične karte i jezik i pismo na kome treba upisati ime i prezime (član 8).

Analiza navoda pritužbe i izjašnjenja sa aspekta antidiskriminacionih propisa

• Imajući u vidu sadržinu pritužbe, kao i nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, zadatak Poverenika je da ispita da li je Ministarstvo unutrašnjih poslova uskratilo pripadnicima bošnjačke nacionalne manjine zagarantovano kolektivno manjinsko pravo na izdavanje javnih isprava na jeziku bošnjačke nacionalne manjine.
• Analizom navoda pritužbe i izjašnjenja, nesporno je da je u aplikaciji koju koriste policijske uprave i policijske stanice na teritorijama jedinica lokalne samouprave u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, došlo do tehničke greške u obeležavanju naziva jezika bošnjačke nacionalne manjine. Takođe, uvidom u izjašnjenje Ministarstva unutrašnjih poslova, utvrđeno je da na teritoriji grada Novi Pazar i opština Sjenica, Tutin i Prijepolje nije postojala smetnja da se lične karte kao javne isprave izdaju u skladu sa zagarantovanim pravom pripadnika nacionalne manjine na izdavanje javnih isprava na jeziku i pismu nacionalne manjine, a u skladu sa Zakonom o ličnim kartama. U izjašnjenju Ministarstva je navedeno da je u Novom Pazaru u prethodnih godinu dana, na zahtev građana i građanki, izdato sedam ličnih karata na jeziku bošnjačke nacionalne manjine, dok u ostalim navedenim opštinama u kojima je bosanski jezik u službenoj upotrebi, nije bilo podnetih zahteva.
• Poverenik je posebno uzeo u obzir činjenicu da je u konkretnom slučaju u pitanju naziv jezika koji je korišćen u internoj aplikaciji Ministarstva, u koju, kao što se navodi i u pritužbi, uvid imaju samo zaposleni u Ministarstvu. Naime, Pravilnik o ličnoj karti ne propisuje obrazac zahteva za izdavanje lične karte, već propisuje da se lična karta izdaje na pismeni zahtev i da se u zahtevu navodi jezik i pismo na kome treba upisati nazive podataka koje sadrži obrazac lične karte i jezik i pismo na kome treba upisati ime i prezime. Iz navedenog je nesporno da naziv kojim je označen jezik nacionalne manjine u internoj aplikaciji Ministarstva unutrašnjih poslova, u koju imaju uvid samo zaposleni u Ministarstvu, nije onemogućavao građane i građanke da podnesu zahtev za izdavanje lične karte na jeziku i pismu nacionalne manjine, odnosno, nije ih mogao dovesti u zabludu da nije moguće izdati ličnu kartu na jeziku bošnjačke nacionalne manjine koji je u službenoj upotrebi u konkretnim jedinicama lokalne samouprave.
• Dalje je u izjašnjenju Ministarstva unutrašnjih poslova navedeno da je, nakon što je A. A. 14. aprila 2022. godine ukazao da naziv jezika koji se koristi u aplikaciji Ministarstva nije u skladu sa ratifikovanom Evropskom poveljom o regionalnim ili manjinskim jezicima, izvršena ispravka tehničke greške i labela na kojoj je pisalo „bošnjački jezik i pismo“ zamenjena labelom sa nazivom „bosanski jezik i pismo“. Poverenik je posebno analizirao navode iz izjašnjenja da se lične karte na jeziku i pismu nacionalne manjine izdaju u skladu sa Zakonom o ličnoj karti, kojim je propisano da se u obrazac lične karte podaci o prezimenu i imenu upisuju u izvornom obliku onako kako su upisani u izvodu iz matične knjige rođenih. Na osnovu navedenog, očigledno je da naziv koji je korišćen za jezik nacionalne manjine nije uticao na sadržinu, odnosno na pravo pripadnika nacionalne manjine da im se lična karta izda na njihovom jeziku.
• U vezi sa navedenim, Poverenik smatra važnim aktivnosti koje je preduzelo Ministarstvo unutrašnjih poslova u otklanjanju tehničke greške u obeležavanju naziva jezika nacionalne manjine odmah nakon obraćanja građanina – pripadnika nacionalne manjine ovom Ministarstvu. Naime, od 14. aprila kada je A. A. ukazao na naziv kojim se obeležava jezik bošnjačke nacionalne manjine, a pre dostavljanja izjašnjenja, u aplikaciji Ministarstva izvršena je ispravka naziva jezika.
• S obzirom na sve navedeno, a prvenstveno na činjenicu da pripadnicima bošnjačke nacionalne manjine nije bilo uskraćeno pravo na izdavanje javnih isprava na jeziku bošnjačke nacionalne manjine, Poverenik je mišljenja da u konkretnom slučaju nije došlo do povrede odredbi Zakona o zabrani diskriminacije.

4. MIŠLjENjE

Povodom pritužbe Nacionalnog saveta bošnjačke nacionalne manjine protiv Ministarstva unutrašnjih poslova, povodom izdavanja javnih isprava na jeziku bošnjačke nacionalne manjine, Ministarstvo unutrašnjih poslova nije povredilo odredbe Zakona o zabrani diskriminacije.

Protiv ovog mišljenja nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Službeni glasnik RS”, broj 22/09 i 52/21

[2] Zakon o zabrani diskriminacije, član 1. stav 2.

[3] „Službeni glasnik RS“, broj 98/06 i 115/2021, član 21.

[4] Zakon o zabrani diskriminacije, član 2. stav 2.

[5] „Službeni list SCG – Međunarodni ugovori“, br. 18/05

[6] „Službeni list SRJ”, broj 11/02, „Sl. list SCG”, broj 1/03 – Ustavna povelja i „Sl. glasnik RS”, br. 72/09 – dr. zakon i 97/13-odluka US, i 47/18.

[7] „Službeni glasnik RS”, br. 45/91, 53/93, 67/93, 48/94, 101/05 – dr. zakon, 30/10, 47/18 i 48/18 – ispr.

[8] „Službeni glasnik RS”, br. 62/06, 36/11 i 53/21

[9] „Službeni glasnik RS”, br. 11/07, 9/08, 85/14 i 112/17 – odluka US

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

177-22 Pritužba saveza nacionalne manjine zbog diskriminacije na osnovu jezika