br. 07-00-94/2023-02 datum: 19.5.2023. godine

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe AA koju je zbog diskriminacije na osnovu starosnog doba podnela protiv Doma zdravlja BB. Tokom postupka utvrđeno je da su Pravilnikom o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. …, koji je donet … 2022. godine na sednici Upravnog odbora Doma zdravlja BB, propisani posebni uslovi na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za specijalizacije i to: godine života; godine radnog staža; prosečna ocena na fakultetu; dužina studiranja; ocena iz predmeta i oblasti za koju je kandidat konkurisao. Pravilnikom je propisano da se na osnovu godina života može dobiti 15 bodova (do 30 godina života); 10 bodova (do 40 godina života); 5 bodova (do 50 godina života). Analiza kriterijuma je pokazala da su kandidati koji imaju više od 40 godina bodovani manjim brojem bodova u odnosu na mlađe kandidate, što može rezultirati ishodom da mlađi kandidati sa istim profesionalnim kompetencijama imaju veći broj bodova i budu na višem mestu na rang listi samo zbog godina života. Takođe, analizom propisanih kriterijuma utvrđeno je da je kriterijum koji se odnosi na godine živote kandidata, jedini kriterijum koji nije u vezi sa profesionalnim sposobnostima, iskustvom, ekspertizom i uspešnosti u radu kandidata. Propisivanjem uslova koji se odnosi na različito bodovanje u odnosu na godine života, kandidati koji imaju preko 40 godina života stavljeni su u neravnopravan položaj u odnosu na kandidate koji imaju manje od 40 godina, jer će bez obzira na profesionalne kvalifikacije dobiti manji broj bodova na osnovu starosnog doba. Imajući u vidu cilj i posledice koje ovakav način bodovanja proizvodi, Poverenik je mišljenja da starosno doba nije ni stvarni ni odlučujući uslov za upućivanje na specijalizaciju, sagledavajući kako prirodu i osobenosti pod kojima se stiče specijalistički staž, tako i uslove pod kojima se on obavlja.  Poverenik za zaštitu ravnopravnosti dao je mišljenje da je Dom zdravlja BB povredio je odredbe člana 8. u vezi sa članom 23. Zakona o zabrani diskriminacije. Polazeći od toga da je u nadležnosti Doma zdravlja odnosno njegovih organa da donese Pravilnik o stručnom usavršavanju zaposlenih, Poverenik je ovoj zdravstvenoj ustanovi preporučio da preduzme sve neophodne mere kako bi Upravni odbor Doma zdravlja BB uskladio tekst Pravilnika o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB sa antidiskriminacionim propisima u pogledu kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinja, i da anonimizovano mišljenje i preporuku Poverenika objavi na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Doma zdravlja BB, kao i da ubuduće ne krši zakonske propise o zabrani diskriminacije.

1. TOK POSTUPKA
   • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti primio je 20. februara 2023. godine pritužbu AA koju je zbog diskriminacije na osnovu starosnog doba podnela protiv Doma zdravlja BB. U pritužbi je, između ostalog, navela:

–  da su Pravilnikom o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. …, usvojenom na sednici Upravnog odbora ove zdravstvene ustanove, kao jedan od kriterijuma za specijalizaciju propisane godine života;

– da je … 2023. godine raspisan interni oglas za upućivanje na specijalizaciju, te da su primenom navedenog kriterijuma, podnositeljka pritužbe, lekarka opšte prakse ovog doma zdravlja, i drugi kandidati i kandidatkinje stariji od 30 godina, diskriminisani na osnovu starosnog doba;

– da su ovim načinom bodovanja kojim se, bez opravdanog razloga, veći broj bodova daje mlađim kandidatima, kandidati koji imaju preko 30 godina života stavljeni u neravnopravan položaj u odnosu na kandidate koji imaju manje od 30 godina, jer će bez obzira na profesionalne kvalifikacije dobiti manji broj bodova na osnovu starosnog doba;

– da čak i primena kriterijuma godina radnog staža ne može da uspostavi neku ravnotežu, jer kandidati i kandidatkinje mlađe od 30 godina života dobiju 15 bodova, a kandidati i kandidatkinje do 20 godina staža dobiju 10 bodova;

– da je podnositeljka pritužbe rođena 1980. godine, a da je u ovoj zdravstvenoj ustanovi zaposlena na radnom mestu lekarke opšte prakse od 31. jula 2009. godine.

1.2. Uz pritužbu dostavljen je Pravilnik o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine.

1.3. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 37. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije^[1], pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje Doma zdravlja BB o navodima i osnovanosti pritužbe.

1.4. U izjašnjenju Doma zdravlja BB od 15. marta 2023. godine, između ostalog, navedeno je:

– da je Zakonom o zdravstvenoj zaštiti definisano da je zdravstvena ustanova u javnoj svojini u obavezi da raspiše interni konkurs za odobravanje specijalizacija i užih specijalizacija, kao i kriterijume na osnovu kojih će kandidati biti vrednovani u situaciji kada se više kandidata prijavi na interni konkurs za odobravanje određene specijalizacije, odnosno uže specijalizacije;

– da je članom 17. Pravilnika o stručnom usavršavanju definisano da se zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik sa visokom školskom spremom meže specijalizovati ukoliko ispunjava sledeće uslove: ako ima završen pripravnički staž; ako ima položen stručni ispit; ako je u Domu zdravlja zasnovao radni odnos na neodređeno vreme; ako ima licencu;

– da se izbor kandidata za specijalizacije vrši na osnovu posebnih uslova utvrđenih pravilnikom i to: godine života (maks. 15 bodova); godine radnog staža (maks. 10 bodova); prosečna ocena na fakultetu (maks. 15 bodova); dužina studiranja (maks. 10 bodova); ocena iz predmeta u oblasti za koju je kandidat konkurisao (maks. 10 bodova). Ukoliko dva ili više kandidata imaju jednak broj bodova, prednost će imati kandidat sa manjim brojem godina studiranja. Ukoliko i u tom slučaju dva ili više kandidata ima jednak broj bodova, prednost će imati kandidat koji je ostvario više bodova po kriterijumu prosečna ocena iz predmeta koji se odnosi na oblast specijalizacije;

– da propisani kriterijum godine života nije odlučujući uslov za upućivanje na specijalizaciju, te da postoje i ostali kriterijumi;

– da sistem bodovanja nije diskriminatoran jer su na ovaj način mlađi kandidati, koji ne mogu da ostvare visok broj bodova po kriterijumu koji se odnosi na godine staža, izjednačeni sa starijim kolegama;

– da je zanimljiva činjenica da podnositeljka pritužbe nije imala primedbe na tekst pravilnika kada je bio okačen na oglasnoj tabli i na sajtu doma zdravlja, pa je tek u toku trajanja internog konkursa za specijalizacije podnela pritužbu na pravilnik;

– da podnositeljka pritužbe na sve načine pokušava da obustavi interni konkurs specijalizacija;

– da su internim oglasom raspisane dve specijalizacije i to iz oblasti pedijatrije i interne medicine. Rok za prijave sa dokazima o ispunjavanju uslova za specijalizaciju bio je do … 2023. godine;

– da je Stručni savet doma zdravlja … 2023. godine održao sednicu i pregledom dokumentacije utvrdio da su se za oblast interne mediocine konkurisale dr VV, koja je imala ukupno 48 bodova (godine života: 15 bodova; godine radnog staža: 5 bodova; prosečna ocena na fakultetu: 10 bodova; dužina studiranja: 10 bodova; ocena iz predmeta iz oblasti za koju je kandidat konkurisao: 8 bodova) i dr AA, koja je imala ukupno 30 bodova (godine života: 5 bodova; godine radnog staža: 10 bodova; prosečna ocena na fakultetu: 5 bodova; dužina studiranja: 4 boda; ocena iz predmeta iz oblasti za koju je kandidat konkurisao: 6 bodova);

– da bi, isključivanjem  kriterijuma – godine života u Pravilniku o stručnom usavršavanju, dr VV imala 33 boda, a dr AA 25 bodova;

– da je Pravilnik o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine i dalje na snazi.

1.5. Uz izjašnjenje dostavljen je interni oglas za upućivanje na specijalizaciju br. … od …. 2023. godine i izvod iz Pravilnika o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u Pravilnik o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. …, koji je donet … 2022. godine na sednici Upravnog odbora Doma zdravlja BB, utvrđeno je da su odredbom člana 22. propisani posebni uslovi na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za specijalizacije i to: godine života; godine radnog staža; prosečna ocena na fakultetu; dužina studiranja; ocena iz predmeta i oblasti za koju je kandidat konkurisao. Pravilnikom je propisano da se na osnovu godina života može dobiti 15 bodova (do 30 godina života); 10 bodova (do 40 godina života); 5 bodova (do 50 godina života).

2.2. U internom oglasu za upućivanje na specijalizaciju iz oblasti pedijatrije i interne medicine br. … od … 2023. godine navedeno je da će se kriterijumi za utvrđivanje prava prvenstva sticanja specijalizacije i ocenjivanje kandidata izvršiti u skladu sa Pravilnikom o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode sadržane u pritužbi i izjašnjenju, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.1. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije^[2] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti je da postupa po pritužbama zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima i izriče mere u skladu sa članom 40. ovog zakona.

3.2. Ustav Republike Srbije^[3] u članu 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.3. Konvencija Međunarodne organizacije rada br. 111 koja se odnosi na diskriminaciju u pogledu zapošljavanja i zanimanja[4], u članu 1. stav 1 tačka a definiše diskriminaciju kao svako pravljenje razlike, isključenje ili davanje prvenstva zasnovanog na rasi, boji, polu, veri, političkom mišljenju, nacionalnom ili socijalnom poreklu, koji idu za tim da unište ili naruše jednakost mogućnosti ili postupanja u pogledu zapošljavanja ili zanimanja. Stavom 3 istog člana konvencije navedeno je da za primenu ove konvencije, reči upošljavanje i zanimanje podrazumevaju pristup stručnom osposobljavanju, pristup zapošljavanju i raznim zanimanjima, kao i uslove zaposlenja.

3.4. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije^[5], kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 15 – 27a. Zakona o zabrani diskriminacije propisani su posebni slučajevi diskriminacije, pa je tako članom 16. stav 1 zabranjena diskriminacija u oblasti rada, odnosno narušavanje jednakih mogućnosti za zasnivanje radnog odnosa ili uživanje pod jednakim uslovima svih prava u oblasti rada, kao što su pravo na rad, na slobodan izbor zaposlenja, na napredovanje u službi, na stručno usavršavanje i profesionalnu rehabilitaciju, na jednaku naknadu za rad jednake vrednosti, na pravične i zadovoljavajuće uslove rada, na odmor, na obrazovanje i stupanje u sindikat, kao i na zaštitu od nezaposlenosti. Pored ostalog, odredbom člana 23. propisano je da je zabranjeno diskriminisati lica na osnovu starosnog doba. Stariji imaju pravo na dostojanstvene uslove života bez diskriminacije, a posebno, pravo na jednak pristup i zaštitu od zanemarivanja i uznemiravanja u korišćenju zdravstvenih i drugih javnih usluga. Različito postupanje na osnovu starosnog doba ne smatra se diskriminacijom ukoliko je objektivno i razumno opravdano legitimnim ciljem, a posebno legitimno utvrđenom politikom zapošljavanja, ciljevima tržišta rada, dodatnog obrazovanja i obuke, odnosno stručnog usavršavanja, i ako su načini ostvarivanja tog cilja primereni i nužni, kao što su: 1) postavljanje posebnih uslova za zapošljavanje, obavljanje poslova i dodatno obrazovanje, odnosno stručno osposobljavanje i usavršavanje, uključujući i uslove u pogledu zarade i prestanka radnog odnosa, za omladinu, starije i lica koja imaju obavezu izdržavanja ili staranja, a sa ciljem podsticanja njihovog uključivanja na tržište rada ili obezbeđivanja njihove zaštite; 2) određivanje minimalnih uslova u pogledu starosnog doba, radnog iskustva ili godina službe za pristup zapošljavanju ili obezbeđivanju određenih prednosti u vezi sa zapošljavanjem; 3) određivanje najviše starosne granice za popunjavanje radnih mesta, koja se zasniva na zahtevima vezanim za dodatno obrazovanje, odnosno stručno osposobljavanje i usavršavanje za određeno radno mesto ili na potrebi za razumnom dužinom radnog staža pre ispunjavanja uslova za ostvarenje prava na penziju. S obzirom na okolnosti konkretnog slučaja, za njegovo razmatranje relevantna je odredba člana 8. kojom je propisano da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, osim ako je to opravdano legitimnim ciljem, a sredstva za postizanje tog cilja su primerena i nužna. Prema Zakonu o zabrani diskriminacije, neposredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj, ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj.

3.5. Zakon o radu[6] zabranjuje neposrednu i posrednu diskriminaciju lica koja traže zaposlenje, kao i zaposlenih, s obzirom na pol, rođenje, jezik, rasu, boju kože, starost, trudnoću, zdravstveno stanje, odnosno invalidnost, nacionalnu pripadnost, veroispovest, bračni status, porodične obaveze, seksualno opredeljenje, političko ili drugo uverenje, socijalno poreklo, imovinsko stanje, članstvo u političkim organizacijama, sindikatima ili neko drugo lično svojstvo.[7] Odredbama člana 20. ovog zakona diskriminacija je zabranjena, između ostalog, i u odnosu osposobljavanje, usavršavanje i napredovanje na poslu.

3.6. Odredbom člana 174. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[8] propisano je da zdravstveni radnik sa završenim integrisanim akademskim studijama zdravstvene struke, koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom, može se stručno usavršavati – specijalizirati, pod uslovom da je završio pripravnički staž i položio stručni ispit. Zdravstveni saradnik sa završenim akademskim studijama, koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme sa zdravstvenom ustanovom, može se stručno usavršavati – specijalizirati, u skladu sa zakonom. Zdravstveni radnik, specijalista određene grane medicine, može se, posle završene specijalizacije, usavršavati i u užoj specijalnosti. Odredbom člana 175. stav 3. ovog zakona utvrđeno je da je zdravstvena ustanova u javnoj svojini u obavezi da raspiše interni konkurs za odobravanje specijalizacija i užih specijalizacija, kao i kriterijume na osnovu kojih će kandidati biti vrednovani u situaciji kada se više kandidata prijavi na interni konkurs za odobravanje određene specijalizacije, odnosno uže specijalizacije. Prema odredbama člana 25. stav 1. Posebnog kolektivnog ugovora za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave[9], poslodavac je dužan da zdravstvenom radniku i zdravstvenom saradniku obezbedi stručno usavršavanje koje podrazumeva sticanje znanja i veština, a koje obuhvata: 1) specijalizacije i uže specijalizacije, kontinuiranu edukaciju i druge oblike stručnog usavršavanja zdravstvenih radnika; 2) specijalizacije zdravstvenih saradnika. Zdravstvena ustanova u obavezi je da raspiše interni konkurs za odobravanje specijalizacija i užih specijalizacija, kao i kriterijume na osnovu kojih će kandidati biti vrednovani u situaciji kada se više kandidata prijavi na interni konkurs za odobravanje određene specijalizacije, odnosno uže specijalizacije.[10]

Analiza navoda iz pritužbe i izjašnjenja s aspekta antidiskriminacionih propisa

3.7. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, potrebno je utvrditi da li je Dom zdravlja BB,  propisivanjem i primenom kriterijuma na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za specijalizacije u Pravilniku o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine, povredio odredbe Zakona o zabrani diskriminacije na osnovu starosnog doba kao ličnog svojstva. Zbog toga je bilo potrebno razmotriti da li su podnositeljki pritužbe uskraćena prava koja se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, te da li je različito bodovanje kandidata u odnosu na njihove godine života prilikom upućivanja na specijalizaciju objektivno opravdano legitimnim ciljem, a sredstva za postizanje tog cilja su primerena i nužna.

3.8. Nesporno je da je Dom zdravlja BB … 2023. godine objavio interni oglas za upućivanje na specijalizaciju iz oblasti pedijatrije i interne medicine br. … Na osnovu dostavljenih dokaza, utvrđeno je da su Pravilnikom o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine propisani kriterijumi na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za specijalizacije. Kao jedan od kriterijuma prilikom vrednovanja kandidata propisane su godine života, i to tako što se kandidat starosti do 30 godina života vrednuje sa 15 bodova, kandidat starosti do 40 godina života vrednuje sa 10 bodova, a kandidat starosti do 50 godina života vrednuje sa 5 bodova.

3.9. Očigledno je da je propisivanje godina života kao kriterijuma za specijalizaciju i utvrđivanje načina bodovanja kojim kandidati do 30 godina života dobijaju 15 bodova, kandidati od 40 godina života 10 bodova, a kandidati do 50 godina života 5 bodova, dovodi do smanjenja broja bodova srazmerno godinama života, odnosno, stariji kandidati dobijaju manje bodova. To znači da je ovakvim načinom bodovanja, kandidatima koji imaju preko 40 godina života uskraćena mogućnost da pod jednakim uslovima, u postupku izbora za specijalizaciju, budu vrednovana njihova stručna znanja i profesionalne kompetencije. S obzirom na utvrđeno činjenično stanje, potrebno je ispitati da li je postavljanje kriterijuma i određivanje načina bodovanja koji se odnosi na godine života kandidata, u suprotnosti sa imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. Da bi se utvrdilo da li je propisivanjem kriterijuma i utvrđivanjem načina bodovanja koji se odnosi na godine života kandidata Dom zdravlja BB narušio jednake mogućnosti za upućivanje na specijalizaciju, potrebno je ispitati da li se propisivanje ovog kriterijuma, može smatrati dopuštenim i opravdanim.

3.10. Nesporno je da je Dom zdravlja BB kao i sve druge zdravstvene ustanove, u obavezi da raspiše interni konkurs za odobravanje specijalizacija i užih specijalizacija, kao i kriterijume na osnovu kojih će kandidati biti vrednovani u situaciji kada se više kandidata prijavi na interni konkurs za odobravanje određene specijalizacije, odnosno uže specijalizacije. U skladu s tim, Dom zdravlja BB kao poslodavac, ima pravo da izdvaja sredstva za različite oblike usavršavanja zaposlenih, da utvrđuje kriterijume za usavršavanje i da u skladu sa tim kriterijumima vrši izbor kandidata. To pravo se ni na koji način ne dovodi u pitanje. Sagledavajući iznete činjenice, može se konstatovati da je cilj određivanja kriterijuma za upućivanje na specijalizacije i uže specijalizacije, dopušten i opravdan.

3.11. Imajući u vidu opravdani i dopušteni cilj određivanja kriterijuma za upućivanje na specijalizacije, potrebno je ispitati da li su propisani kriterijumi i način na koji se ti kriterijumi boduju, dopušteni i opravdani. Analiza kriterijuma je pokazala da su kandidati koji imaju više od 40 godina bodovani sa manjim brojem bodova u odnosu na mlađe kandidate, što može rezultirati ishodom da mlađi kandidati sa istim profesionalnim kompetencijama imaju veći broj bodova i budu na višem mestu na rang listi samo zbog godina života. Takođe, analizom propisanih kriterijuma utvrđeno je da je kriterijum koji se odnosi na godine živote kandidata, jedini kriterijum koji nije u vezi sa profesionalnim sposobnostima, iskustvom, ekspertizom i uspešnosti u radu kandidata.

3.12. Na osnovu navoda iz izjašnjenja može se zaključiti da je razlog za propisivanje kriterijuma koji se odnosi na godine života kandidata, želja da se mlađi kandidati, koji ne mogu da ostvare visok broj bodova po kriterijumu koji se odnosi na godine staža, izjednačeni sa starijim kolegama. U odnosu na ove navode, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da postoji jasna razlika između kriterijuma koji se odnosi na godine radnog staža, koji ima određene veze sa stručnošću i pretpostavkom da kroz te godine staža osoba stiče određeno praktično iskustvo u obavljanju nekih poslova i kriterijuma koji se odnosi na godina živote, koji nikako ne može biti u vezi sa nečijom ekspertizom i znanjem. Poverenik napominje i da je očigledno da godine života značajnije učestvuju u ukupnom bodovanju jer nose ukupno 15 bodova, za razliku od godina radnog staža koje nose 10 bodova, te je u tom smislu jasno da su godine života istaknute kao dominantniji kriterijum od kriterijuma godina staža, čime se favorizuju mlađi kandidati. Poverenik je imao u vidu i okolnost da bi u konkretnom slučaju, čak i bez primene navedenog kriterijuma koji favorizuje mlađe zaposlene u odnosu na starije, ishod konkretnog konkursa bio isti. Međutim, diskriminacija predstavlja stavljanje u nepovoljniji položaj bez obzira na to da li je kriterijum – godine života kao takav, imao ključni uticaj na konačnu odluku. Odnosno, bez obzira da li bi u konkretnom slučaju dovelo do drugačijeg ishoda, egzistiranje kriterijuma zasnovanih na starosnoj dobi dovode starije zaposlene u nepovoljniji položaj i jasno je da bi u nekoj situaciji, čak i ako to nije ova konkretna, mogli da imaju ključni uticaj na konačan ishod konkursa. Dakle, propisivanjem ovakvog kriterijuma, podnositeljka pritužbe stavljena je u nepovoljniji položaj bez obzira na to što navedeno nije imalo ključan uticaj na konačnu odluku.

3.13. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti napominje da je članom 16. stav 3. Zakona o zabrani diskriminacije propisano da se ne smatra diskriminacijom pravljenje razlike, isključenje ili davanje prvenstva zbog osobenosti određenog posla kod koga lično svojstvo lica predstavlja stvarni i odlučujući uslov obavljanja posla, ako je svrha koja se time želi postići opravdana. Slična odredba je sadržana i u članu 22. stav 1. Zakona o radu kojom je propisano da se ne smatra diskriminacijom pravljenje razlike, isključenje ili davanje prvenstva u odnosu na određeni posao kada je priroda posla takva ili se posao obavlja u takvim uslovima da karakteristike povezane sa nekim od osnova iz člana 18. ovog zakona predstavljaju stvarni i odlučujući uslov obavljanja posla, i da je svrha koja se time želi postići opravdana.

Stoga je potrebno ispitati da li u konkretnom slučaju godine života kandidata predstavljaju stvarni i odlučujući uslov, imajući u vidu prirodu i osobenost ovog stručnog usavršavanja, kao i da li je svrha koja se time želi postići opravdana. Specijalizacija i uža specijalizacija definisana je kao sticanje znanja i veština zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika[11], te se može konstatovati da je svrha specijalizacije upravo sticanje novih znanja i savladavanje konkretnih veština iz određene grane medicine. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da za sticanje specijalističkog staža iz medicine, kao i za druge vidove stručnog usavršavanja, nije od odlučujućeg značaja starosno doba kandidata ili zaposlene osobe. Naime, specijalistički staž jednako stručno i adekvatno mogu da započnu i završe osobe bilo kog starosnog doba, ukoliko ispunjavaju ostale uslove koji se odnose na obrazovanje i radno iskustvo. U vezi sa tim, Poverenik konstatuje da Ustav Republike Srbije i relevantni zakonski propisi zabranjuju pravljenje razlike ili nejednako postupanje prilikom propisivanja uslova za zapošljavanje i izbor kandidata i kandidatkinja za obavljanje određenog posla na osnovu njihovih ličnih svojstava, između ostalih i starosnog doba, tako da se izuzeci od ovog pravila moraju veoma restriktivno tumačiti i prihvatati kao opravdani samo u situacijama kada je starosno doba stvarni i odlučujući faktor za mogućnost, odnosno, nemogućnost obavljanja određenog posla, imajući u vidu njegovu prirodu i osobenosti.

3.14. Propisivanje godina života kao kriterijuma za specijalizaciju i utvrđivanje ovakvog načina bodovanja dovodi do smanjenja broja bodova srazmerno godinama života, odnosno, stariji kandidati dobijaju manje bodova. Takve odredbe nisu samo demotivišuće za zdravstvene radnike, budući da su svesni da su protekom svake godine rada, njihove šanse za dobijanje specijalizacije sve manje, već su istovremeno i diskriminatorne, imajući u vidu da im je (u konkretnom slučaju, kandidatima koji imaju preko 40 godina života) uskraćena mogućnost da pod jednakim uslovima, u postupku izbora za specijalizaciju, budu vrednovana njihova stručna znanja i profesionalne kompetencije. Određivanjem načina bodovanja kojim se, bez opravdanog razloga, veći broj bodova daje mlađim kandidatima, kandidati koji imaju preko 40 godina života stavljeni su u neravnopravan položaj u odnosu na kandidate koji imaju manje od 40 godina, jer će bez obzira na profesionalne kvalifikacije dobiti manji broj bodova na osnovu starosnog doba. Imajući u vidu cilj i posledice koje ovakav način bodovanja kriterijuma proizvodi, Poverenik je mišljenja da starosno doba nije ni stvarni ni odlučujući uslov za upućivanje na specijalizaciju, sagledavajući kako prirodu i osobenosti pod kojima se stiče specijalistički staž, tako i uslove pod kojima se on obavlja.  Analiza je pokazala da propisivanje kriterijuma koji se odnosi na godine života kandidata i način bodovanja ovog kriterijuma, nije bilo opravdano ni s aspekta svrhe, ni s aspekta posledica koje je izazvalo.

3.15. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti podseća i na činjenicu da zdravstveni radnik može da upiše specijalizaciju pod uslovom da je zaposlen u zdravstvenoj ustanovi i ako mu zdravstvena ustanova odobri specijalizaciju, uz saglasnost Ministarstva zdravlja. S obzirom na specifičnost ovog vida usavršavanja, odnosno, nemogućnost da se specijalistički staž ostvari samostalno i nezavisno od zdravstvene ustanove, kao što je to slučaj sa master ili doktorskim studijama, zdravstvena ustanova pri propisivanju kriterijuma mora obratiti posebnu pažnju kako bi se svim kandidatima i kandidatkinjama omogućilo da na jednakoj osnovi budu vrednovani. Potrebno je napomenuti i da je odredbom člana 175. st. 6. i 7. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, propisano da je zdravstveni radnik dužan da zaključi ugovor sa zdravstvenom ustanovom o pravima, obavezama i odgovornostima u vezi sa specijalizacijom odnosno i užom specijalizacijom, a dužan je da u zdravstvenoj ustanovi provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije. Imajući u vidu da je samim zakonom propisano da se ugovorom regulišu međusobna prava i obaveze zdravstvenog radnika i zdravstvene ustanove, uz obavezu zdravstvenog radnika da u zdravstvenoj ustanovi provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da ove odredbe pružaju dovoljne garancije zdravstvenoj ustanovi da će imati koristi od ulaganja u zdravstvenog radnika kome odobri specijalizaciju, bez obzira na njegove/njene godine života. Eventualno ograničenje koje se odnosi na starosno doba moglo bi imati opravdanje u slučajevima ako bi zdravstveni radnik koji konkuriše za specijalizaciju stekao uslov za starosnu penziju pre proteka vremena koje je dužan da provede u radnom odnosu nakon specijalizacije, iako bi i u tom slučaju bilo potrebno analizirati opravdanost i nužnost takvog ograničenja, imajući u vidu činjenicu da se ugovorom može propisati obaveza naknade troškova specijalizacije i naknade štete, ukoliko zdravstveni radnik ne ispuni svoje zakonom propisane dužnosti.

3.16.   Poverenik ovom prilikom konstatuje da su na osnovu pritužbi građana pred ovim organom vođeni postupci na osnovu kojih je utvrđeno da pojedine zdravstvene ustanove u Republici Srbiji u svojim pravilnicima o stručnom usavršavanju kao kriterijume za odabir kandidata propisuju, između ostalog, godine života kandidata i kandidatkinja i to tako da se broj bodova smanjuje proporcionalno godinama života kandidata. Na primer, u toku postupka utvrđeno je da je Pravilnikom o izmenama i dopunama Pravilnika o stručnom usavršavanju zaposlenih jedne opšte bolnice propisano da kandidati do 30 godina života dobijaju 15 bodova, kandidati od 30 do 33 godine života 10 bodova, kandidati od 33 do 36 godina života pet bodova i kandidati koji imaju preko 36 godina života dobijaju jedan bod. Zbog toga je poverenica za zaštitu ravnopravnosti u decembru 2016. godine zdravstvenim ustanovama u Republici Srbiji preporučila da u svojim pravilnicima o stručnom usavršavanju ne propisuju kriterijum za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinje, kao i da taj kriterijum uklone ukoliko je već propisan. U preporuci je ukazano da za sticanje specijalističkog staža iz medicine ili stomatologije, kao i za druge vidove stručnog usavršavanja, nije od odlučujućeg značaja starosno doba kandidata, jer specijalistički staž jednako stručno i adekvatno mogu da započnu i završe osobe bilo kog starosnog doba, ukoliko ispunjavaju ostale uslove koji se odnose na obrazovanje i radno iskustvo.

3.17. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da Dom zdravlja BB ima punu slobodu da samostalno, u skladu sa važećim propisima i na osnovu objektivnih kriterijuma, odlučuje o izboru lica koje će uputiti na specijalizaciju, procenjujući njihova stručna znanja, kompetencije i sposobnosti. Dom zdravlja BB treba da vodi računa da ne postavlja uslove za upućivanje na specijalizaciju koji se tiču ličnih svojstava kandidata i kandidatkinja, a koji nisu stvarni i odlučujući uslov za obavljanje posla, s obzirom na prirodu i osobenost posla i uslove u kojima se on obavlja.

4. MIŠLjENjE

Propisivanjem kriterijuma u Pravilniku o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine, koji se odnosi na godine života kandidata za specijalizaciju, Dom zdravlja BB povredio je odredbe člana 8. u vezi sa članom 23. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Domu zdravlja BB da:

5.1. Preduzme sve neophodne mere kako bi Upravni odbor Doma zdravlja BB uskladio tekst Pravilnika o stručnom usavršavanju zaposlenih u Domu zdravlja BB br. … od … 2022. godine sa antidiskriminacionim propisima u pogledu kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinja.

5.2. Anonimizovano mišljenje i preporuku Poverenika za zaštitu ravnopravnosti objavi na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Doma zdravlja BB u roku od 15 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom. Potrebno je da mišljenje i preporuka budu istaknuti najmanje 8 dana na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Doma zdravlja BB.

5.3. Ubuduće ne krši zakonske propise o zabrani diskriminacije.

Potrebno je da Dom zdravlja BB obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Dom zdravlja BB ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Sl. glasnik RS“, br. 22/09 i 52/21

[2] Zakon o zabrani diskriminacije („Sl. glasnik RS“, broj 22/09 i 52/21), član 1. stav 2.

[3] Ustav Republike Srbije („Sl. glasnik RS“, br. 98/06)

[4] „Službeni list FNRJ“- Međunarodni ugovori i drugi sporazumi, broj  3/61

[5] Zakon o zabrani diskriminacije, („Sl. glasnik RS“, broj 22/09 i 24/21), član 2. stav 1. tačka 1.

[6]„Službeni glasnik RS”, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14, 13/17 – odluka US, 113/17 i 95/18 – autentično tumačenje

[7] Zakon o radu („Službeni glasnik RS”, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14, 13/17 – odluka US, 113/17 i 95/18 – autentično tumačenje), član 18.

[8] „Službeni glasnik RS”, br. 25/19

[9] „Službeni glasnik RS”, br. 96/2019 i 58/2020 – Aneks I

[10] Posebni kolektivni ugovor za zdravstvene ustanove čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave („Službeni glasnik RS”, br. 96/2019 i 58/2020 – Aneks I), član 27. stav 6.

[11] Zakon o zdravstvenoj zaštiti, član 170.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

159-23 Diskriminacija na osnovu starosnog doba u oblasti stručnog osposobljavanja