- 011-00-1/2023-02 datum: 6. 1. 2023. godine
MINISTARSTVO GRAĐEVINARSTVA, SAOBRAĆAJA I INFRASTRUKTURE
Goran Vesić, ministar
11000 BEOGRAD
Nemanjina 22-26
Predmet: Inicijativa za izmenu člana 135. stav 8. Zakona o planiranju i izgradnji (“Sl. glasnik RS”, br. 72/2009, 81/2009 – ispr., 64/2010 – odluka US, 24/2011, 121/2012, 42/2013 – odluka US, 50/2013 – odluka US, 98/2013 – odluka US, 132/2014, 145/2014, 83/2018, 31/2019, 37/2019 – dr. zakon, 9/2020 i 52/2021)
Poštovani gospodine Vesiću,
Zakonom o zabrani diskriminacije[1] propisano je da Poverenik za zaštitu ravnopravnosti prati sprovođenje zakona i drugih propisa, inicira donošenje ili izmenu propisa i daje mišljenje o odredbama nacrta zakona i drugih propisa u cilju unapređenja ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije.
S tim u vezi, ukazujemo na odredbu člana 135. stav 8. Zakona o planiranju i izgradnji koji je potrebno izmeniti u cilju unapređenja ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije osoba sa invaliditetom.
Naime, odredbama člana 135. stav 8. Zakona o planiranju i izgradnji je propisano da za izgradnju ili izvođenje radova na građevinskom zemljištu ili objektu koji je u vlasništvu više lica, kao dokaz o odgovarajućem pravu prilaže se i overena saglasnost tih lica, a ako se izvode radovi na nadziđivanju, prilaže se i ugovor zaključen u skladu sa posebnim zakonom.
Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratili su se građani i građanke iz Beograda, Bora i Kragujevca koji su se suočili sa problemom da neki vlasnici stanova u zgradi u kojoj žive (objekat sa više od deset stanova) nisu saglasni da se na ulazu u objekat izgradi rampa kojom bi se prevazišla arhitektonska barijera zbog koje stanari koji se otežano kreću ne mogu samostalno da ulaze i izlaze iz objekta u kojem žive. Povereniku se obratila žena iz Beograda koja za kretanje koristi pomagalo (tzv. hodalica) i čije komšije, stanari zgrade u kojoj živi nisu saglasni da se na ulazu u objekat izgradi rampa. Takođe, u Boru je, zbog protivljenja sustanara, građevinska inspekcija naložila uklanjanje rampe čiju je izgradnju finansirala lokalna uprava kako bi omogućila nesmetano kretanje sedmogodišnjeg dečaka sa cerebralnom paralizom. Slična situacija je i u Kragujevcu gde je otežano kretanje muškarcu koji je korisnik kolica jer se komšije (vlasnici stanova u istoj zgradi) protive izgradnji rampe na ulazu u zgradu.
S obzirom na navedeno, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti analizirao je odredbu propisanu članom 135. stav 8. Zakona o planiranju i izgradnji u odnosu na ustavne odredbe, antidiskriminacioni zakonski okvir i međunarodne standarde, s ciljem omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života.
Ustavom Republike Srbije[2] u članu 21. propisana je zabrana svake diskriminacije, neposredne ili posredne, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije koji u odredbama člana 2. propisuje da akt diskriminacije označava svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva, između ostalog i na invaliditetu i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima[3]. Članom 26. stav 1. ovog zakona propisano je da diskriminacija postoji ako se postupa suprotno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života.
Republika Srbija je usvojila Zakon o potvrđivanju Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom[4], čiji je cilj da se unapredi, zaštiti i osigura puno i jednako uživanje svih ljudskih prava i osnovnih sloboda svim osobama sa invaliditetom i unapredi poštovanje njihovog urođenog dostojanstva[5]. Konvencija pod diskriminacijom na osnovu invaliditeta podrazumeva svaku razliku, isključivanje ili ograničenje po osnovu invaliditeta, što ima za cilj ili efekat narušenja ili poništenja priznavanja, uživanja ili vršenja, ravnopravno sa drugima, svih ljudskih prava i osnovnih sloboda u političkoj, ekonomskoj, društvenoj, kulturnoj, civilnoj ili bilo kojoj drugoj oblasti. Konvencijom su obuhvaćeni i svi oblici diskriminacije, uključujući i uskraćivanje razumnog prilagođavanja, a države ugovornice se obavezuju da zabrane svaku diskriminaciju po osnovu invaliditeta i garantuju osobama sa invaliditetom jednaku i efikasnu pravnu zaštitu od diskriminacije po bilo kom osnovu. Članom 9. Konvencije između ostalog je propisano da će u cilju omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života, države ugovornice preduzeti odgovarajuće mere da osobama sa invaliditetom obezbede pristup, ravnopravno sa drugima, fizičkom okruženju, prevozu, informacijama i komunikacijama, uključujući informacione i komunikacione tehnologije i sisteme, kao i drugim pogodnostima i uslugama koje stoje na raspolaganju javnosti. Mere koje uključuju identifikovanje i uklanjanje barijera za pristup, odnose se, između ostalog i na zgrade.
Republike Srbije je usvojila Strategiju unapređenja položaja osoba sa invaliditetom u Republici Srbiji za period od 2020. do 2024. godine[6] u kojoj je ukazano da je pristupačnost preduslov za samostalni život, puno i ravnopravno učešće osoba sa invaliditetom u društvu i neograničeno ostvarivanje svih ljudskih prava i osnovnih sloboda, ravnopravno sa drugima i odnosi se na osobe sa svakom vrstom invaliditeta. U pregledu stanja Strategija navodi da stanovanje osoba sa invaliditetom predstavlja poseban problem i direktno utiče na izolovanost osoba sa invaliditetom i obim njihovog društvenog uključivanja. Adaptacije mesta stanovanja osoba sa invaliditetom nisu sistemski rešene, te su osobe sa invaliditetom prinuđene da se same snalaze da obezbede finansijska sredstva za adaptacije, kao i da ispune vrlo komlikovane procedure za dobijanje neophodne saglasnosti. Opšti cilj Strategije je izjednačavanje mogućnosti osoba sa invaliditetom u uživanju svih građanskih, političkih, ekonomskih, socijalnih i kulturnih prava, uz puno poštovanje njihovog dostojanstva i individualne autonomije, obezbeđivanja nezavisnosti, slobode izbora i pune i efektivne participacije u svim oblastima društvenog života, uključujući i život u zajednici. Da bi se postigao opšti cilj Strategije, planirana su tri posebna cilja. Prvi posebni cilj: Povećana društvena inkluzija osoba sa invaliditetom, realizovaće se, između ostalog i doslednim sprovođenjem propisa, uz pojačanje inspekcijskog nadzora, stalne obuke; sistemskim uključivanjem pitanja pristupačnosti tako da se programi, planovi i projekti obavezno razvijaju sa ugrađenom komponentom pristupačnosti, u skladu sa principom „Univerzalni dizajn“, kao i prevazilaženjem prepreka na koje osobe sa invaliditetom nailaze u ostvarivanju prava u svojstvu pojedinaca, potrošača, učesnika u kulturnom, ekonomskom, političkom, sportskom i drugom životu.
Poverenik posebno ukazuje da je odredbama člana 5. stav 2. Zakona o planiranju i izgradnji[7] propisano da stambene i stambeno-poslovno zgrade sa deset i više stanova moraju se projektovati i graditi tako da se svim korisnicim, a naročito osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama omogućava nesmetan pristup, kretanje, boravak i rad. Dalje, Pravilnik o tehničkim standardima planiranja, projektovanja i izgradnje objekata kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama[8], u članu 3. stav 1. tačka 7, propisuje da pristupačnost predstavlja rezultat primene tehničkih standarda u planiranju, projektovanju, građenju, rekonstrukciji, dogradnji i adaptaciji objekata i javnih površina, pomoću kojih se svim ljudima, bez obzira na njihove fizičke, senzorne i intelektualne karakteristike ili godine starosti, osigurava nesmetan pristup, kretanje, korišćenje usluga, boravak ili rad.
Iz svega navedenog može se zaključiti da je pozitivnim propisima Republike Srbije, uključujući i Zakon o planiranju i izgradnji, osobama sa invaliditetom zagarantovano pravo na dostupnost fizičkog okruženja, ravnopravno sa drugima. U praksi je ostvarivanje tog prava onemogućeno iz razloga što pojedini vlasnici stanova u objektu sa više od deset stanova nisu saglasni da se na zajedničkom delu objekta (ulaz) izvedu radovi koji bi objekat učinili pristupačnim za sva lica.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da pristupačnost predstavlja jedan od osnovnih preduslova za jednako učešće osoba sa invaliditetom u svim oblastima društvenog života. Pristupačan objekat u kojem osoba sa invaliditetom živi je prva od karika pristupačnosti koje omogućavaju osobi sa invaliditetom punu socijalnu uključenost, i predstavlja najznačajniju kariku u lancu pristupačnosti. Nepristupačnost objekta u kojem osoba sa invaliditetom živi otežava osobi sa invaliditetom nesmetano i samostalno kretanje i ostvarivanje svih zagarantovanih prava. Osoba sa invaliditetom koja se otežano kreće oslonjena je na podršku članova porodice koji nisu uvek u mogućnosti da joj pomognu prilikom ulaza i izlaza iz zgrade, zbog čega su joj mnoge aktivnosti i usluge zajednice često uskraćena. Nedostatak adekvatnog pristupa i ulaza u objekat onemogućava osobama sa invaliditetom da koriste ostale objekte i usluge i ostvaruju prava zagarantovana svim građanima i građankama. Pristupačan prevoz, pristupačno radno mesto, zdravstvene ili obrazovne ustanove, sportskog objekta ili neke drugi javni ili privatni objekti nedostupni su osobi sa invaliditetom koja ne može nesmetano i samostalno da izađe iz svog stana/zgrade.
Odsustvo saglasnosti vlasnika stanova u smislu člana 135. stav 8. Zakona o planiranju i izgradnji, onemogućava vlasnika stana koji traži prilagođavanje objekta u smislu prevazilaženja arhitektonskih barijera radi nesmetanog kretanja, da dobije potrebne građevinske dozvole za izgradnju rampe, postavljanje platforme, lifta ili savladavanje visinskih razlika na drugi način, a u skladu sa Pravilnikom o tehničkim standardima planiranja, projektovanja i izgradnje objekata kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama.
S obzirom na sve navedeno, potrebno je izmeniti član 135. stav 8. Zakona o planiranju i izgradnji tako da se propiše kao izuzetak da se za izvođenje radova na građevinskom zemljištu ili objektu koji je u vlasništvu više lica neće tražiti overena saglasnost tih lica ukoli se radovi odnose na ostvarivanje nesmetanog kretanja i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama.
Ova izmena Zakona o planiranju i izgradnji bi predstavljala ispunjenje obaveze države u skladu sa priznatim međunarodnim ugovorima i propisima Republike Srbije da se osobama sa invaliditetom omogući nesmetano korišćenje stambenih objekata kao preduslov za ostvarivanje ostalih zagarantovanih prava. Takođe, uklanjanje fizičkih barijera na objektima za stanovanje korisno je za sve stanare objekata, kao npr. za sve osobe koje se otežano kreću kao što su starije osobe, ali i za roditelje sa malom decom, stanare koji unose i/ili iznose težak i veliki teret iz zgrade i sl., a u skladu sa principom univerzalnog dizajna[9].
[1] „Službeni glasnik RS“, br. 22/2009 i 52/2021, član 33. stav 1. tačka 7.
[2] Ustav Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 98/06 i 115/21)
[3] „Službeni glasnik RS“, br. 22/09 i 52/21, član 2. stav 1. tačka 1
[4] Zakon o potvrđivanju Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 42/09)
[5] Član 1. stav 1. Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom
[6] “Službeni glasnik RS”, broj 44/2020.
[7] „Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09 – ispr., 64/10 – odluka US, 24/11, 121/12, 42/13 – odluka US, 50/13 – odluka US, 98/13 – odluka US, 132/14, 145/14, 83/18, 31/19 i 37/19 – dr. zakon
[8] „Službeni glasnik RS”, broj 22/15
[9] Konvencija o pravima osoba sa invaliditetom, član 2. stav 5.
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
02-23 Inicijativa za izmenu Zakona o planiranju i izgradnji 
