del. br. 07-00-00425/2012-01 datum: 15. 3. 2013.

MIŠLjENjE

doneto u postupku povodom pritužbe koju je podneo N. J. iz B. protiv Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, zbog načina dokazivanja pripadnosti osetljivoj društvenoj grupi koji je propisan konkursom za dodelu studentskih stipendija za školsku 2012/13 godinu.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Poverenici za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratio N. J. iz B. zbog dokumentacije koju je potrebno dostaviti prilikom prijave na konkurs za studentsku stipendiju kao osetljiva društvena grupa, u kategoriji jednoroditeljska porodica.

1.2. U pritužbi je naveo:

– da je prilikom prikupljanja dokumenata za prijavu na konkurs za studentsku stipendiju za školsku 2012/2013 godinu, naišao na prepreku kada je nameravao da se prijavi u kategoriji osetljivih društvenih grupa;
– da je uslovima za dodelu studentskih stipendija za školsku 2012/2013 godinu propisano da za stipendiju mogu da konkurišu i kandidati iz osetljivih društvenih grupa i da su u ovu kategoriju, između ostalog, svrstane jednoroditeljske porodice, dok se u dokumentima koje je potrebno dostaviti kako bi kandidat/kinja aplicirao/la za ovu kategoriju traži izvod iz matične knjige umrlih za preminulog roditelja;
– da on jeste iz jednoroditeljske porodice, ali da njegov drugi roditelj nije preminuo, već nije uopšte upisan u njegov izvod iz matične knjige rođenih, pa stoga nije mogao da dostavi izvod iz matične knjige umrlih;
– da se sa istom preprekom susreo i prošle godine kada je konkurisao za dodelu studentskog kredita za školsku 2011/2012 godinu kao pripadnik osetljive društvene kategorije u kategoriji jednoroditeljske porodice, i da taj kredit nije dobio jer nije mogao da dokaže da je iz jednoroditeljske porodice, pa se njegova dokumentacija tretirala kao nepotpuna, kao i da je izjavio žalbu na odluku, ali nije dobio odgovor;
– da je upravo zbog iskustva od prošle godine, pretpostavljao da će ga opet odbiti, pa se ove godine nije prijavio kao pripadnik osetljive društvene grupe, već je prijavu za stipendiju poslao pod opštim uslovima;
– da smatra da je ovakvim načinom dokazivanja pripadnosti osetljivoj društvenoj grupi uskraćen da koristi pravo na kredit ili stipendiju u ovoj kategoriji, iako on jeste iz jednoroditeljske porodice, samo što mu jedan roditelj nije preminuo, već nije ni upisan u matične knjige;
– da smatra da je diskriminisan na osnovu ličnog svojstva – porodičnog statusa.

1.3. Uz pritužbu su podneti sledeći dokazi: kopija izvoda iz matične knjige rođenih, konkurs za dodelu studentskih kredita za školsku 2011/2012 i 2012/2013 godinu, konkurs za dodelu studentskih stipendija za školsku 2011/2012 i 2012/2013 godinu.

1.4. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije , pa je u toku postupka pribavljeno izjašnjenje Žarka Obradovića ministra prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, Slobodana Stupara pomoćnika ministra i Stevice Pivarskog, rukovodioca grupe za učeničke i studentske kredite i stipendije Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja.

1.5. U zajedničkom izjašnjenju ministra Žarka Obradovića i pomoćnika ministra Slobodana Stupara, navedeno je:

– da su uvidom u konkursnu dokumentaciju koja je još uvek u fazi obrade, zaključili da je dokumentacija N. J. obrađena, da se nalazi u pregledu unetih zahteva od 26. novembra do 4. decembra 2012. godine, i da ispunjava uslove za dodelu studentske stipendije za školsku 2012/2013 godinu;
– da kao dokaz da kandidat/kinja pripada kategoriji „jednoroditeljska porodica” podrazumevaju umrlicu jednog roditelja, ali da se prihvata i izvod iz matične knjige rođenih gde ime jednog roditelja nije upisano, što je slučaj sa N. J.

1.6. Uz izjašnjenje dostavljeni su sledeći dokazi: pregled unetih zahteva od 26. novembra do 4. decembra 2012. godine i dokumentacija za studenta N. J.

1.7. U dopuni pritužbe a povodom navoda iz izjašnjenja, N. J. je naveo:

– da je tačan navod ministarstva da je dobio stipendiju, ali naglašava da je to isključivo zbog ostvarenog uspeha u prethodnoj godini, svih položenih ispita i prosekom 8,97;
– da još jednom napominje da se prošle godine prijavio kao pripadnik osetljive društvene grupe i nije dobio kredit, a da se sada prijavio pod opštim uslovima za stipendiju.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u konkurs za dodelu studentskih stipendija studentima visokoškolskih ustanova u Republici Srbiji za školsku 2012/2013 godinu koji je objavljen u septembru 2012. godine, u odeljku o uslovima za dodelu studentskih stipendija utvrđeno je da kandidati iz osetljivih društvenih grupa (materijalno ugrožene porodice, deca bez roditeljskog staranja, jednoroditeljske porodice, romska nacionalna manjina, lica sa invaliditetom, lica sa hroničnim bolestima, lica čiji su roditelji nestali ili su kidnapovani na teritoriji Kosova i Metohije i na teritoriji bivše SFRJ, izbeglice i raseljena lica, povratnici po sporazumu o readmisiji i deportovani studenti) imaju pravo da podnesu zahtev da se posebno rangiraju u okviru namenski opredeljenog broja, primenom blažih kriterijuma, u skladu sa zakonom i pravilnikom. Uvidom u odeljak II konkursa, utvrđeno je da kandidati iz osetljivih društvenih grupa, pored dokumenata koje dostavljaju svi kandidati/kinje, podnose i dokumentaciju kojom dokazuju pripadnost osetljivoj društvenoj grupi, pa je tako za kandidate/kinje iz jednoroditeljskih porodica propisano da kao dokaz podnesu izvod iz matične knjige umrlih za preminulog roditelja.

2.2. Uvidom u kopiju izvoda iz matične knjige rođenih N. J, utvrđeno je da podatak o ocu ne postoji, odnosno nije upisan u matičnu knjigu rođenih.

2.3. Uvidom u prijavu za dodelu studentske stipendije br. 1071-14, utvrđeno je da je N. J. konkurisao za dodelu studentske stipendije, da je uz prijavu dostavio uverenje o upisu druge godine i da se njegove studije finansiraju iz budžeta Republike Srbije, ugovor o studentskoj stipendiji, kopiju lične karte i izvod iz matične knjige rođenih.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu cenila je navode iz pritužbe i izjašnjenja, dokaze koji su priloženi, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

3.2. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je u konkretnom slučaju potrebno utvrditi da li je propisivanjem dokumentacije koju je potrebno dostaviti kako bi se dokazala pripadnost jednoroditeljskoj porodici kao osetljivoj društvenoj grupi, kategorija studenata koja nema upisanog jednog roditelja u matičnim knjigama, stavljena u nejednak položaj.

Pravni okvir

3.3. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije i ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.4. Ustav Republike Srbije zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta .

3.5. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije gde je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije je propisano da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje.

3.6. Zakon o visokom obrazovanju u čl. 4. st. 1. t. 4. propisuje zabranu svih vidova diskriminacije. Članom 86. st. 2. t. 8. propisano je da student visokoškolske ustanove ima pravo na različitost i zaštitu od diskriminacije.

Analiza dokaza dostavljenih uz pritužbu i navoda iz izjašnjenja

3.7. Na osnovu dokaza koji su dostavljeni uz pritužbu i izjašnjenje, utvrđeno je da je N. J. kao student druge godine na A. f. Univerziteta u Beogradu, konkurisao za dodelu studentskih stipendija za školsku 2012/2013 godinu. Prema navodima iz izjašnjenja i dostavljenoj dokumentaciji, može se konstatovati da N. J. ispunjava uslove za dodelu studentske stipendije.

3.8. S obzirom na utvrđeno činjenično stanje, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je sa aspekta Zakona o zabrani diskriminacije, trebalo ispitati da li je tražena dokumentacija koju kandidati treba da dostave prilikom prijavljivanja na konkurs za dodelu studentskih stipendija za školsku 2012/2013 godinu kako bi dokazali pripadnost određenoj grupi, u suprotnosti sa imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. Analizom traženih dokumenata koji se dostavljaju prilikom prijave na konkurs za studentske stipendije sa aspekta Zakona o zabrani diskriminacije i drugih relevantnih propisa, utvrđeno je da su, s obzirom na potrebnu dokumentaciju kojom se dokazuje pripadnost jednoroditeljskoj kategoriji, očigledno stavljene u nejednak položaj osobe iz jednoroditeljskih porodica koje nemaju upisan podatak o ocu u matičnim knjigama rođenih. Da bi se ispitalo da li je utvrđenim načinom dokazivanja pripadnosti predviđenim kategorijama na konkursu za dodelu studentskih stipendija povređeno načelo jednakih prava i obaveza, potrebno je razmotriti da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se pojedinim kategorijama studenata koji su iz jednoroditeljskih porodica uskrati mogućnost prijave za studentsku stipendiju kao osetljivoj društvenoj grupi. To podrazumeva ispitivanje: a) da li je cilj koji se postiže ovom merom dopušten i opravdan i b) da li se cilj/ili ciljevi mogao postići samo propisanom merom, odnosno da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju.

3.9. Nesporno je da je u nadležnosti Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja da donosi posebne mere u cilju unapređenja društvene brige o obdarenim učenicima i studentima, uređuje bliže uslove za ostvarivanje prava učenika i studenata na učenički odnosno studentski kredit i stipendiju, kriterijume za utvrđivanje redosleda, način ostvarivanja prava učenika i studenata na kredit i stipendiju, primenu blažih kriterijuma za učenike, odnosno studente iz osetljivih društvenih grupa i način vođenja evidencije o odobrenim učeničkim i studentskim kreditima i stipendijama . U skladu s tim, Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja ima pravo da iz svog budžeta izdvaja sredstva za različite oblike pomoći studentima i studentkinjama, da utvrđuje pravila za raspodelu tih sredstava i da ih u skladu sa propisima raspodeljuje. To pravo se ni na koji način ne dovodi u pitanje. Štaviše, spremnost da deo raspoloživih sredstava usmeri na materijalnu podršku i pomoć osetljivim društvenim grupama, predstavlja pozitivan primer podrške. Sagledavajući iznete činjenice, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti smatra da je cilj propisivanja posebnih rang lista studentskih stipendija za osetljive društvene grupe, uključujući i kategoriju jednoroditeljskih porodica, dopušten i opravdan.

3.10. Imajući u vidu opravdani i dopušteni cilj propisivanja posebnih rang lista studentskih stipendija za osetljivu društvenu grupu, bilo je potrebno izvršiti analizu tražene dokumentacije koju je potrebno dostaviti prilikom prijave za studentsku stipendiju kao osetljiva društvena grupa u kategoriji jednoroditeljska porodica, koja je propisana konkursom za dodelu studentskih stipendija za školsku 2012/2013 godinu. Analiza tražene dokumentacije kojom se pripadnost kategoriji jednoroditeljske porodice dokazuje isključivo dostavljanjem izvoda iz matične knjige umrlih za preminulog roditelja, pokazuje da ovaj način dokazivanja pripadnosti jednoroditeljskoj porodici nema objektivno i razumno opravdanje.

Naime, Ustav Republike Srbije garantuje pravo na jednakost svima, dok Zakon o zabrani diskriminacije zabranjuje isključivanje, ograničavanje i davanje prvenstva u odnosu na neko lično svojstvo. Određivanjem načina dokazivanja kojim pravo da se za studentsku stipendiju kao pripadnici/e osetljive društvene grupe u kategoriji jednoroditeljska porodica prijave imaju isključivo studenti i studentkinje čiji je jedan roditelj preminuo, isključeni su, bez ikakvog razloga, studenti koji nemaju upisan podatak o ocu u matičnoj knjizi rođenih, bez obzira na činjenicu što pripadaju porodici gde postoji samo jedan roditelj. Time su studenti koji nemaju upisan podatak o ocu u matične knjige rođenih stavljeni u neravnopravan položaj u odnosu na studente kojima je jedan roditelj preminuo, jer im je uskraćena mogućnost da se prijave za studentsku stipendiju kao pripadnici jednoroditeljske porodice. Imajući u vidu cilj propisane mere i posledice koje propisana dokumentacija kojom se dokazuje pripadnost ovoj grupi proizvodi, u odnosu na studente koji nemaju upisan podatak o ocu u matične knjige rođenih, očigledno je da ne postoji srazmera između preduzete mere i cilja koji se njome ostvaruje.

3.11. Od Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja zatraženo je da se u izjašnjenju na navode iz pritužbe, između ostalog, izjasni i o tome šta se tačno podrazumeva pod pojmom „jednoroditeljska porodica”, i šta se dešava sa kandidatima/kinjama koji/e konkurišu za studentske stipendije kao pripadnici osetljive društvene grupe iz kategorije jednoroditeljska porodica, u situaciji kada nemaju upisan podatak o ocu u matičnoj knjizi rođenih.

U izjašnjenju Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja nije navedeno šta se tačno podrazumeva pod pojmom „jednoroditeljska porodica”, odnosno da li se pod tim pojmom podrazumeva samo situacija kada je jedan od roditelja preminuo, što bi se iz potrebne dokumentacije kojom se dokazuje pripadnost toj kategoriji moglo zaključiti. U pogledu navoda iz izjašnjenja da se prihvataju i prijave kandidata koji ne dostave izvod iz matične knjige umrlih već umesto toga dostave izvod iz matične knjige rođenih u kojima nije upisan podatak o ocu, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je pohvalno što ministarstvo prihvata i ove prijave, ali naglašava da ova tvrdnja nije potkrepljena dokazom. Naime, prećutno prihvatanje izvoda iz matične knjige rođenih u kojem nije upisan podatak o ocu, kao dokaz pripadnosti jednoroditeljskoj porodici, dovodi studente kojima ovakva praksa ministarstva nije poznata u neravnopravan položaj u odnosu na one kojima je ovakva praksa ministarstva poznata. To potvrđuju navodi N. J, koji je konkurisao za dodelu studentskog kredita u školskoj 2011/2012 godini kao pripadnik osetljive društvene grupe u kategoriji jednoroditeljska porodica i da je putem telefona dobio informaciju da je njegova prijava odbačena zbog nepotpune dokumentacije. Zato Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da ne postoji niti jedan objektivan i valjan razlog da se u samom konkursu ne navede da se pripadnost jednoroditeljskoj porodici dokazuje izvodom iz matičke knjige umrlih ili izvodom iz matične knjige rođenih. Time bi sami kandidati/kinje koji su iz jednoroditeljskih porodica imali potpunu izvesnost prilikom konkurisanja i bili u jednakom položaju u pogledu mogućnosti dokazivanja svog statusa..

3.12. Propisivanjem pravila da se prilikom konkurisanja za dodelu studentskih stipendija pripadnost kategoriji „jednoroditeljska porodica” dokazuje dostavljanjem izvoda iz matične knjige umrlih za preminulog roditelja, Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja stavilo je u nejednak položaj kandidate/kinje iz jednoroditeljskih porodica kojima otac nije upisan u matičnu knjigu rođenih, u pogledu mogućnosti da se prijave za dodelu studentskih stipendija kao pripadnici jednoroditeljske porodice, čime ih je diskriminisalo po osnovu njihovog porodičnog statusa.

4. MIŠLjENjE

Konkursom za dodelu studentskih stipendija studentima visokoškolskih ustanova u Republici Srbiji za školsku 2012/2013 godinu, koji je objavljen u septembru 2012. godine i kojim su propisani uslovi ostvarivanja prava na studentsku stipendiju za školsku 2012/2013 godinu za osetljive društvene grupe u kategoriji jednoroditeljska porodica, kao i određivanjem da se pripadnost toj kategoriji dokazuje izvodom iz matične knjige umrlih, povređeno je načelo jednakosti jer su u nejednak položaj stavljeni kandidati/kinje iz jednoroditeljskih porodica koji nemaju upisanog jednog roditelja u matičnim knjigama u odnosu na kandidate/kinje kojima je jedan roditelj preminuo, čime je izvršena diskriminacija po osnovu porodičnog statusa.

5. PREPORUKA

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Ministarstvu prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije da:

5.1. Izmeni pravila kojima kandidati/kinje dokazuju pripadnost kategoriji jednoroditeljske porodice kako bi kako bi se svim studentima koji pripadaju jednoroditeljskoj porodici omogućilo ostvarivanje prava na studentsku stipendiju pod jednakim uslovima.

5.2. Ubuduće vodi računa da prilikom određivanja uslova za dobijanje studentskih stipendija ne krši odredbe Zakona o zabrani diskriminacije, odnosno da se suzdrži od neopravdanog pravljenja razlike ili nejednakog postupanja i propuštanja (isključivanja, ograničavanja ili davanja prvenstva), u odnosu na lica ili grupe lica, koje se zasniva na nekom ličnom svojstvu.
Potrebno je da Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja obavesti Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti o planiranim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno čl. 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti će o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Pritužba N. J. iz B. protiv Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja RS zbog diskriminacije na osnovu porodičnog statusa