br. 07-00-214/2015-02 datum: 20.10.2015.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe Lj. A. protiv Gradske opštine Lazarevac. U pritužbi je navedeno da je njen sin osoba sa invaliditetom i da koristi kolica, kao i da u Lazarevcu nije obezbeđen prevoz pristupačan osobama sa invaliditetom. U izjašnjenju Gradske opštine Lazarevac navedeno je da u Lazarevcu nije obezbeđen prevoz pristupačan osobama sa invaliditetom, kao i da je organizacija javnog prevoza na teritorijama gradskih opština u nadležnosti Grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz. U izjašnjenju Direkcije za javni prevoz navedeno je da je na teritoriji gradske opštine Lazarevac organizovan lokalni i prigradski javni linijski prevoz putnika u nadležnosti Sekretarijata za saobraćaj, kao i da će ubuduće nastojati da na jednom broju linija lokalnog karaktera razmotri mogućnost uvođenja niskopodnih vozila sa mehaničkim rampama za prilaz osoba sa invaliditetom. U toku postupka utvrđeno je da je organizovanje javnog prevoza na teritoriji Gradske opštine Lazarevac u nadležnosti Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz, kao i da javni prevoz na teritoriji gradske opštine Lazarevac nije pristupačan osobama sa invaliditetom. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti dala je mišljenje da neorganizovanjem javnog prevoza koji je pristupačan osobama sa invaliditetom na teritoriji opštine Lazarevac, Gradska uprava grada Lazarevca, protiv koje je podneta pritužba, nije prekršila Zakon o zabrani diskriminacije. Imajući u vidu da je organizovanje javnog prevoza na teritoriji grada Lazarevca u nadležnosti Gradske uprave grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti uputila je odgovarajuću preporuku mera Gradskoj upravi grada Beograda, Sekretarijatu za saobraćaj, Direkciji za javni prevoz.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Poverenici za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratila Lj. A. iz L, koju je podnela protiv gradske opštine Lazarevac zbog diskriminacije osoba sa invaliditetom.

1.2. U pritužbi je, između ostalog, navela:

– da je njen sin osoba sa invaliditetom i da koristi kolica;
– da u Lazarevcu nije obezbeđen prevoz za osobe sa invaliditetom, zbog čega se zalaže da „opština obezbedi auto za prevoz osoba sa invaliditetom”.

1.3. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije , pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje gradske opštine Lazarevac.

1.4. U izjašnjenju D. A, predsednika gradske opštine, između ostalog, navedeno je:

– da je opština Lazarevac jedna od 17 beogradskih gradskih opština i da je organizacija javnog prevoza na teritoriji gradskih opština u nadležnosti Grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz;
– da u samom Lazarevcu nije organizovan javni prevoz i da ne postoje linije gradskog prevoza;
– da je opština spremna da pomogne podnositeljki pritužbe u meri u kojoj je to moguće, pa su spremni da joj ponude jedan od službenih automobila kada god je prevoz neophodan njenom sinu;
– da zbog nedostataka sredstava u budžetu GO Lazarevac nisu u mogućnosti da nabave vozilo (kombi vozilo) koje je prilagođeno prevozu lica sa invaliditetom i da će u narednom periodu pokušati, u saradnji sa gradom Beogradom, da obezbede finansijska sredstva za nabavku vozila.

1.5. U cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije , Poverenica za zaštitu ravnopravnosti zatražila je izjašnjenje Grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz.

1.6. U izjašnjenju M. J, pomoćnika direktora za planiranje i razvoj, između ostalog, navedeno je:

– da je u nadležnosti Sekretarijata za saobraćaj na teritoriji gradske opštine Lazarevac organizovan lokalni i prigradski javni linijski prevoz putnika;
– da se, s obzirom na dužinu trasa ovih linija i vreme putovanja, koriste vozila veće snage i gabarita, visokopodna, odnosno vozila kod kojih je organizacija putničkog prostora takva da prevashodno obezbeđuje dovoljan broj mesta za sedenje sa minimalnim prostorom za „korisničku manipulaciju u prostoru”;
– da Direkcija za javni prevoz nastoji da prilagođavanjem stajališta i nabavkom niskopodnih vozila sa mehaničkim rampama, učini javni prevoz dostupan svim potencijalnim korisnicima;
– da će kroz buduće uslove na konkursu za poveravanje prava na prevoz na teritoriji GO Lazarevac, nastojati da „razmotri mogućnost uvođenja niskopodnih vozila sa mehaničkim rampama za prilaz osoba sa invaliditetom”;
– da prevoz osoba sa invaliditetom po potrebi i na zakazivanje predstavlja posebnu oblast i da se ne nalazi u sistemu javnog prevoza, već u nadležnosti Sekretarijata za socijalnu zaštitu.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Iz navoda iz izjašnjenja GO Lazarevac, utvrđeno je da u samom gradu nije organizovan javni prevoz i da ne postoje linije gradskog prevoza, te da gradska opština nije obezbedila posebno vozilo koje je prilagođeno prevozu osoba sa invaliditetom.

2.2. Iz navoda iz izjašnjenja Direkcije za javni prevoz, utvrđeno je da Grad Beograd, Sekretarijat za saobraćaj, Direkcija za javni prevoz organizuje lokalni i prigradski javni linijski prevoz putnika na teritoriji gradske opštine Lazarevac, kao i da vozila koja se koriste nisu prilagođena osobama sa invaliditetom, odnosno, vozila su visokopodna i sa minimalnim prostorom za korisničku manipulaciju u vozilu.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu cenila je navode iz pritužbe i izjašnjenja, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije i ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti i drugim licima preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.3. Republika Srbija je 2009. godine ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom , čiji je cilj da unapredi, zaštiti i osigura puno i jednako uživanje svih ljudskih prava i osnovnih sloboda svim osobama sa invaliditetom i unapredi poštovanje njihovog urođenog dostojanstva . Ratifikacijom ove Konvencije, Republika Srbija se obavezala da „usvoji odgovarajuće zakonodavne, administrativne i druge mere za ostvarivanje prava priznatih Konvencijom; preduzme sve odgovarajuće mere u cilju menjanja ili ukidanja postojećih zakona, propisa, običaja i prakse koji predstavljaju diskriminaciju prema osobama sa invaliditetom; se uzdržava od svih postupaka ili praksi koji nisu u skladu sa Konvencijom, kao i da obezbedi da državni organi i institucije deluju u skladu sa Konvencijom .”

3.4. Ustav Republike Srbije u čl. 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.5. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije koji u čl. 2. st. 1. t. 1. propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 6. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da neposredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj. Odredbama čl. 15-27. Zakona o zabrani diskriminacije propisni su posebni slučajevi diskriminacije, pa je tako čl. 26. st. 1. zabranjeno postupanje protivno načelu jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života.

3.6. Zakonom o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom propisana je zabrana diskriminacije na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga. Pod uslugom se smatra svaka usluga koju uz naknadu ili bez nje, pravno ili fizičko lice pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno trajnog zanimanja. Odbijanje pružanja usluga iz ovog člana predstavlja diskriminaciju osoba sa invaliditetom, osim ako bi pružanje usluge ugrozio život i zdravlje same osobe sa invaliditetom ili život i zdravlje drugog lica. Odredbom istog člana propisano je i da diskriminacija predstavlja neizvršavanje tehničke adaptacije objekta, neophodne da bi se usluga pružila korisniku sa invaliditetom. Takođe, odredbama člana 33. istog Zakona propisano je da su jedinice lokalne samouprave dužne da preduzmu mere s ciljem da se fizička sredina, zgrade, javne površine i prevoz učine pristupačnim osobama sa invaliditetom.

Analiza navoda iz pritužbe i izjašnjenja s aspekta antidiskriminacionih propisa

3.7. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, u konkretnom slučaju potrebno je utvrditi da li je GO Lazarevac neorganizovanjem prevoza pristupačnog osobama sa invaliditetom, izvršila akt diskriminacije osoba sa invaliditetom.

3.8. Iz navoda iz izjašnjenja proizlazi da u Lazarevcu nije organizovan javni prevoz koji je pristupačan osobama sa invaliditetom, ali i da je organizovanje javnog prevoza na teritoriji svih gradskih opština, samim tim i gradske opštine Lazarevac, u nadležnosti Grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcija za javni prevoz. Odlukom o Gradskoj upravi Grada Beograda propisano je da Sekretarijat za saobraćaj vrši, između ostalog, poslove koji se odnose na tehničko regulisanje saobraćaja na opštinskim putevima i ulicama u naseljima utvrđivanjem režima saobraćaja kojim se omogućava bezbedniji i protočniji saobraćaj u redovnim uslovima, kao i nadzor nad radom javnih komunalnih preduzeća i subjekata kojima je poverena delatnost javnog linijskog prevoza. Istim članom je propisano i da organizaciju, način obavljanja i korišćenja javnog linijskog prevoza putnika, između ostalog, vrši Direkcija za javni prevoz. Iz navedenog sledi da je organizacija javnog linijskog prevoza na teritoriji grada Beograda, samim tim i na teritoriji gradske opštine Lazarevac u nadležnosti Grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz, a ne u nadležnosti gradske opštine.

3.9. Direkcija za javni prevoz Sekretarijata za saobraćaj, u svom izjašnjenju, ne spori da je u njenoj nadležnosti organizovanje javnog lokalnog i prigradskog prevoza putnika na teritoriji GO Lazarevac, kao ni da prevoz nije prilagođen osobama sa invaliditetom. Međutim, Poverenica ukazuje da se navodi Direkcije za javni prevoz da će u budućim projektima i nabavkama vozila preduzeti mere koje će javni prevoz učini dostupnim svim korisnicima ne mogu smatrati opravdanim, jer je odredbama Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom propisana dužnost jedinica lokalne samouprave da preduzmu mere, između ostalog, sa ciljem da se javne površine i prevoz učine pristupačnim osobama sa invaliditetom. Ova obaveza jedinica lokalne samouprave utvrđena je zakonom koji je stupio na snagu 2006. godine, a konkretna odredba se primenjuje od 1. januara 2007. godine. Razlog zbog koga je zakonodavac odložio primenu ove odredbe ogleda se upravo u tome da jedinicama lokalne samouprave ostavi vreme, za koje je ocenio da je dovoljno, da od stupanja na snagu do početka primene ove odredbe isplanira i obezbedi sredstva za realizaciju ovih mera. U skladu sa tim, obaveza jedinica lokalne samouprave postoji već više od osam godina i u tom periodu je Grad Beograd morao i mogao da obezbedi potrebna finansijska sredstva da se javni prevoz prilagodi osobama sa invaliditetom.
Na isti način Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je cenila i navode Gradske opštine Lazarevac da u budžetu nema sredstava za nabavku kombi vozila koje je prilagođeno prevozu lica sa invaliditetom, kao i da će pokušati da u narednom periodu, zajedno sa nadležnima iz grada, obezbede dovoljno sredstava za nabavku ovog vozila. Kao što je već navedeno, obaveza jedinice lokalne samouprave da preduzme mere kojima bi se fizička sredina, uključujući i prevoz, učinila pristupačnom za osobe sa invaliditetom propisana je još 2006. godine i nepostojanje finansijskih sredstava u opštinskom budžetu nije opravdanje što u proteklih osam godina nije postupljeno u skladu sa antidiskriminacionim propisima Republike Srbije.

3.10. U izjašnjenju Sekretarijata za saobraćaj navedeno je i da postoji organizovan prevoz za osobe sa invaliditetom po potrebi i na zakazivanje posebnim vozilima, a koje je u nadležnosti Sekretarijata za socijalnu zaštitu. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ističe da organizovanje ovakvog specijalnog prevoza ne predstavlja zamenu za javni prevoz prilagođen osobama sa invaliditetom i ne oslobađa Grad Beograd zakonske obaveze da javni prevoz učini pristupačnim osobama sa invaliditetom. Naprotiv, ovakav prevoz je organizovan kao privremeni, iz razloga što javni prevoz u Beogradu nije dostupan osobama sa invaliditetom, posebno onim osobama koje koriste kolica i za njim će prestati potreba onog momenta kada gradski prevoz bude pristupačan svim građanima i građankama. Takođe, ova usluga je ograničena po broju linija koje se mogu obaviti, a samim tim i po broju korisnika koji je mogu koristiti pogotovo jer nije dostupna ni svim osobama sa invaliditetom već samo onima koji uslugu zakažu po potrebi. Zbog toga je neopodno organizovati javni prevoz koji je pod jednakim uslovima dostupan svim korisnicima prevoznih usluga.

3.11. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da pristupačnost predstavlja jedan od osnovnih preduslova za jednako učešće osoba sa invaliditetom u svim oblastima društvenog života. Pristupačan javni prevoz je samo jedna od karika pristupačnosti koje omogućavaju osobi sa invaliditetom punu socijalnu uključenost, ali predstavlja najznačajniju kariku u lancu pristupačnosti. Nedostatak adekvatnog prevoza onemogućava osobama sa invaliditetom da koriste ostale objekte i usluge i ostvaruju prava zagarantovana svim građanima i građankama. Pristupačan prevoz je jedini način da osoba sa invaliditetom pređe razdaljinu od mesta boravka do radnog mesta, zdravstvene ili obrazovne ustanove, sportskog objekta ili nekog drugog javnog ili privatnog objekta. Nemogućnost korišćenja javnog prevoza, koji treba biti dostupan svima, isključuje osobe sa invaliditetom iz društvenog života i uskraćuje im mogućnost korišćenja svih objekata i usluga koje koriste ostali građani i građanke.

3.12. Ratifikacijom Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom Republika Srbija se obavezala da preduzima odgovarajuće mere kako bi osobama sa invaliditetom obezbedila pristupačnost fizičkog okruženja, ravnopravno sa drugima, u cilju samostalnog života i njihovog punog učešća u svim sferama života. Te mere, između ostalog, uključuju i identifikovanje i uklanjanje barijera koje ometaju ili otežavaju pristup zgradama, putevima, prevoznim sredstvima i drugim objektima u zatvorenom i otvorenom prostoru. Međutim, i pored ratifikovanih međunarodnih propisa i domaćeg zakonodavstva, obezbeđivanje pristupačnosti javnih objekata, pa samim tim i javnog prevoza je i dalje veliki problem u našoj državi. Nepristupačnošću javnih površina i objekata osobe sa invaliditetom se dovode u situaciju u kojoj im je onemogućeno ili veoma otežano ostvarivanje osnovnih ljudskih prava, koja su dostupna svim drugim građanima. Jedan od najznačajnijih aktera u rešavanju problema nepristupačnosti su lokalne samouprave i ovaj problem se ne može se rešiti bez njihovog angažovanja.

3.13. Potrebno je naglasiti da su Strategijom unapređenja položaja osoba sa invaliditetom u Republici Srbije određeni ciljevi Strategije za period od 2007-2015. godine. Strateški cilj 13. nalaže da se obezbedi da svi novi javni i objekti otvoreni za javnost, saobraćajna infrastruktura i objekti u funkciji javnog prevoza putnika u svim granama saobraćaja, budu pristupačni za osobe sa invaliditetom. Takođe, posebnim ciljem 14. naložena je postepena i kontinuirana adaptacija postojećih prevoznih sredstava u javnom prevozu putnika u svim granama saobraćaja, kako bi postali pristupačni za osobe sa invaliditetom.

3.14. Propuštanje Grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz, kao organa u čijoj je nadležnosti organizovanje javnog prevoza na teritoriji Grada Beograda, da izvrši svoju zakonsku obavezu i javni prevoz u Lazarevcu učini pristupačnim osobama sa invaliditetom, dovelo do diskriminacije osoba sa invaliditetom u Lazarevcu u pogledu korišćenja usluge prevoza. Posledica ovog propuštanja ogleda se u ograničavanju mogućnosti pojedinim osobama sa invaliditetom da pod jednakim uslovima uživaju građanska, politička, socijalna, ekonomska, kulturna i druga ljudska prava i slobode.

3.15. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti podseća da je Sekretarijatu za saobraćaj, Direkciji za javni prevoz uputila preporuku mera za ostvarivanje ravnopravnosti broj 34-00-1/2013-02 od 5. marta 2013. godine da bez odlaganja izvrši bezbednosne provere i adaptacije stajališta javnog gradskog prevoza, koje su potrebne da bi osobe sa invaliditetom što lakše i bezbednije mogle da koriste sve usluge javnog gradskog prevoza.

3.16. U konkretnom slučaju, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je mišljenja da neorganizovanjem javnog prevoza koji je pristupačan osobama sa invaliditetom na teritoriji opštine Lazarevac, Gradska uprava grada Lazarevca nije prekršila Zakon o zabrani diskriminacije, imajući u vidu da je organizovanje javnog prevoza na teritoriji Lazarevca u nadležnosti Gradske uprave grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz. Saglasno tome, Gradskoj upravi grada Beograda, Sekretarijatu za saobraćaj, Direkciji za javni prevoz upućena je preporuka br. 021-01-265/2015-02 od 20. oktobra 2015. godine.

4. MIŠLjENjE

Neorganizovanjem javnog prevoza koji je pristupačan osobama sa invaliditetom na teritoriji opštine Lazarevac, Gradska uprava grada Lazarevca nije prekršila Zakon o zabrani diskriminacije, imajući u vidu da je organizovanje javnog prevoza na teritoriji grada Lazarevca u nadležnosti Gradske uprave grada Beograda, Sekretarijata za saobraćaj, Direkcije za javni prevoz.
Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

Pritužba Lj.A. protiv GO Lazarevac zbog diskriminacije na osnovu invaliditeta u oblasti pružanja usluga ili korišćenja objekata i površina