br. 021-01-451/2022-02 datum: 2.6.2022.
Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje
PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Domu zdravlja Kaluđerica:
- da bilo novim rasporedom ordinacija ili na drugi način organizuje rad i preduzme sve potrebne mere u cilju obezbeđivanja pristupačnosti svih usluga zdravstvene zaštite u ovom Domu zdravlja osobama koje za kretanje koriste kolica ili koje se otežano kreću zbog svog invaliditeta, zdravstvenog stanja, starosnog doba ili nekog drugog ličnog svojstva.
Dom zdravlja Kaluđerica obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti, u skladu sa zakonom, nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo.
Obrazloženje
Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratila su se Udruženje studenata sa hendikepom, Udruženje građana Kaluđerica kao i Savet udruženja pacijenata Srbije, koja su ukazale na problem pristupačnosti koje osobe sa invaliditetom imaju u domenu ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu. Ukazano je da problem pristupačnosti koji imaju osobe sa invaliditetom se najbolje može videti u oblasti zdrastvene zaštite jer mnoge zdravstvene ustanove nemaju liftove i rampe, dok se najvažnija specijalistička odeljenja nalaze na višim spratovima. Kako je naglašeno, problem arhitektonske pristupačnosti postoji u Domu zdravlja Kaluđerica gde lift ne radi već dve godine. Prema daljim navodima, čak i kada radi, lift vodi samo do drugog sprata, dok se odeljenje fizikalne medicine nalazi na trećem spratu i osobe koje se otežano kreću a imaju propisanu fizikalnu terapiju moraju koristiti stepenice. Kako je dalje navedeno, samo postojanje rampe ispred ustanova zdravstvene zaštite ne znači ništa, posebno ako sve ostalo unutar objekta nije pristupačno.
Neposrednim uvidom, zaposleni u Stručnoj službi Poverenika konstatovali su da je glavni ulaz Doma zdravlja Kaluđerica pristupačan za osobe sa invaliditetom odnosno da na ulazu u objekat ne postoji visoki prag koji predstavlja arhitektonsku prepreku za osobe sa invaliditetom koje za kretanje koriste kolica ili druga pomagala. Dalje, na licu mesta je uočeno da tokom boravka u objektu osobe sa invaliditetom nisu u mogućnosti da koriste usluge fizikalne terapije i rehabilitacije, jer se služba za fizikalnu medicinu nalazi na trećem spratu i do nje je moguće doći samo stepenicama jer lift ide samo do drugog sprata.
S tim u vezi, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti najpre ukazuje da je Ustavom Republike Srbije[2] propisana zabrana diskriminacije, neposredne ili posredne, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
Republika Srbija je ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom[3], čiji je cilj da se unapredi, zaštiti i osigura puno i jednako uživanje svih ljudskih prava i osnovnih sloboda svim osobama sa invaliditetom i unapredi poštovanje njihovog urođenog dostojanstva[4]. Konvencija pod diskriminacijom na osnovu invaliditeta podrazumeva svaku razliku, isključivanje ili ograničenje po osnovu invaliditeta, što ima za cilj ili efekat narušenja ili poništenja priznavanja, uživanja ili vršenja, ravnopravno sa drugima, svih ljudskih prava i osnovnih sloboda u političkoj, ekonomskoj, društvenoj, kulturnoj, civilnoj ili bilo kojoj drugoj oblasti. Konvencijom su obuhvaćeni i svi oblici diskriminacije, uključujući i uskraćivanje razumnog prilagođavanja, a države ugovornice se obavezuju da zabrane svaku diskriminaciju po osnovu invaliditeta i garantuju osobama sa invaliditetom jednaku i efikasnu pravnu zaštitu od diskriminacije po bilo kom osnovu. Članom 9. Konvencije između ostalog je propisano da će u cilju omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života, države ugovornice preduzeti odgovarajuće mere da osobama sa invaliditetom obezbede pristup, ravnopravno sa drugima, fizičkom okruženju, prevozu, informacijama i komunikacijama, uključujući informacione i komunikacione tehnologije i sisteme, kao i drugim pogodnostima i uslugama koje stoje na raspolaganju javnosti. Te mere, koje uključuju i identifikaciju i uklanjanje prepreka i barijera pristupačnosti, odnose se, između ostalog i na zgrade.
U Opštem komentaru broj 2 (2014), na član 9. Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom, Komitet za prava osoba sa invaliditetom najpre je istakao da je pristupačnost preduslov za samostalan život i puno i ravnopravno učešće osoba sa invaliditetom u društvu, kao i da bez pristupa fizičkom okruženju, prevozu, informacijama i komunikacijama, uključujući informaciono komunikacione tehnologije i sisteme, i druge usluge i pogodnosti otvorene za ili namenjene javnosti, osobe sa invaliditetom ne bi imale jednake mogućnosti za učešće u društvu u kojem žive. Komitet smatra da uskraćivanje pristupa treba smatrati aktom diskriminacije, bez obzira na to da li ga je počinio neko iz javnog ili privatnog sektora. Takođe, Komitet ističe da pristupačnost treba obezbediti za sve osobe sa invaliditetom, bez obzira na vrstu poteškoća sa kojom se osoba susreće i bez pravljenja bilo kakvih razlika po bilo kom ličnom svojstvu osobe sa invaliditetom. Dalje, je navedeno da pravo na pristupačnost zagarantovano Konvencijom ima koren u postojećim ljudskim pravima, kao što su pravo na jednak pristup javnim službama i servisima garantovano Međunarodnim paktom o građanskim i političkim pravima[5] (član 25 c) i pravo na pristup bilo kom mestu ili usluzi namenjenim javnosti, garantovano Međunarodnom konvencijom o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije[6] (član 5 f).
Takođe, Zaključna zapažanja Komiteta za prava osoba sa invaliditetom u vezi sa Inicijalnim izveštajem o primeni Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom[7] sa preporukama za zaštitu i unapređenje položaja osoba sa invaliditetom u narednom izveštajnom periodu (CRPD/C/SRB/CO/1), koje je Republici Srbiji nakon predstavljanja ovog izveštaja uputio Komitet za prava osoba sa invaliditetom UN, sadrže i preporuku koja se odnosi na izradu sveobuhvatnog plana pristupačnosti i ohrabrivanje u primeni univerzalnog dizajna u svim oblastima, prikupljanje i obradu statističkih podataka o osobama sa invaliditetom i uslugama koje im se pružaju i drugih.[8] Naime, Komitet je uputio Republici Srbiji preporuku da razvije sveobuhvatan plan za obezbeđivanje pristupačnosti uz efikasan nadzor i mapu puta koja će postaviti polazne tačke za uklanjanje postojećih prepreka i da promoviše univerzalni dizajn za sve zgrade, javne servise i javni transport, kao i pristupačnost informacija i medija, posebno elektronskih medija, a sve u skladu sa Opštom preporukom broj 2 na Pristupačnost. U tom smislu, Komitet je uputio preporuku da država članica između ostalog odredi dovoljno sredstava za nadziranje sprovođenja standarda pristupačnosti, uz podršku ažurirane nacionalne baze podataka na svojoj teritoriji, da utvrdi delotvorne sankcije za odvraćanje koje se mogu nametnuti zbog nesprovođenja i uključi organizacije osoba sa invaliditetom u ovaj proces.
Ustavna zabrana diskriminacije bliže je definisana Zakonom o zabrani diskriminacije[9], koji u članu 4. propisuje da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije. Odredbom člana 6. Zakona o zabrani diskriminacije je propisano da neposredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj, ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj. Dalje, odredbom člana 17. stav 2. ovog zakona propisano je da svako ima pravo na jednak pristup objektima u javnoj upotrebi (objekti u kojima se nalaze sedišta organa javne vlasti, objekti u oblasti obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite, kulture, sporta, turizma, objekti koji se koriste za zaštitu životne sredine, za zaštitu od elementarnih nepogoda i sl.), u skladu sa zakonom. Takođe, članom 26. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da diskriminacija postoji ako se postupa protivno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života.
Zakon o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom[10], pored toga što uređuje opšti režim zabrane diskriminacije na osnovu invaliditeta, propisuje i poseban slučaj diskriminacije u vezi sa pružanjem usluga i korišćenjem objekata i površina. Odredbom člana 13. stav 1. ovog zakona izričito je zabranjena diskriminacija na osnovu invaliditeta u pogledu dostupnosti usluga i pristupa objektima u javnoj upotrebi i javnim površinama, dok je stavom 2. istog člana propisano da se pod uslugom, u smislu ovog zakona smatra svaka usluga koju, uz naknadu ili bez nje, pravno ili fizičko lice pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno trajnog zanimanja. Pod objektima u javnoj upotrebi, u smislu ovog zakona, smatraju se: objekti u oblasti obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite, kulture, sporta, turizma ili objekti koji se koriste za zaštitu životne sredine, zaštitu od elementarnih nepogoda i slično.[11] Pored toga, odredbom člana 16. stav 1. ovog zakona propisano je da je vlasnik objekta u javnoj upotrebi, dužan da obezbedi pristup objektu u javnoj upotrebi svim osobama sa invaliditetom, bez obzira na vrstu i stepen njihovog invaliditeta.
Odredbama člana 5. Zakona o planiranju i izgradnji[12] propisano je da se zgrade javne i poslovne namene moraju projektovati, graditi i održavati tako da svim korisnicima, a naročito osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama, omogućavaju nesmetan pristup, kretanje i boravak, odnosno korišćenje u skladu sa odgovarajućim tehničkim propisima čiji su sastavni deo standardi koji definišu obavezne tehničke mere i uslove projektovanja, planiranja i izgradnje, kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama.
Pravilnikom o tehničkim standardima planiranja, projektovanja i izgradnje objekata, kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama[13] se bliže utvrđuju tehnički standardi pristupačnosti za nesmetano kretanje osoba sa invaliditetom. Pristupačnost, u smislu ovog pravilnika, rezultat je primene tehničkih rešenja u projektovanju i građenju građevina, kojim se osobama sa invaliditetom omogućava nesmetan pristup, kretanje, boravak i rad u tim građevinama na jednakoj osnovi kao i ostalim osobama. Odredbom člana 2. ovog pravilnika navedeni su objekti koji se mogu smatrati objektima za javno korišćenje, pa je između ostalog propisano da tu spadaju objekti u oblasti zdravstva. Odredbom člana 3. stav 1. tačka 2. propisano je da su osobe smanjenje pokretljivosti osobe sa fizičkim ili senzornim invaliditetom, stare osobe, trudnice, i/ili druge osobe čija je mogućnost nesmetanog kretanja povremeno ili trajno smanjenja usled barijera sa kojima se susreću u okruženju, kao i da je tačkom 6. utvrđeno da je prepreka fizička, komunikacijska i/ili orijentacijska smetnja koja postoji u prostoru, a koja osobu može ometari i/ili sprečavati u nesmetanom pristupu, kretanju, boravku, primanju neke usluge i/ili u radu. Tačkom 8. navedenog člana utvrđeno je da pristupačan objekat, njegov deo ili oprema jeste onaj objekat, deo objekta ili opreme koja osigurava ispunjavanje obaveznih elemenata pristupačnosti propisanih ovim pravilnikom. Odredbom člana 5. ovog pravilnika kao obavezni elementi pristupačnosti između ostalih utvrđeni su i elementi pristupačnosti za savladavanje visinskih razlika, koji podrazumevaju obezbeđivanje pristupačnosti prilaza do objekata, ulaza u objekat i slično i elementi pristupačnosti kretanja i boravka u prostoru – stambene i stambeno-poslovne zgrade i objekte za javno korišćenje, koji podrazumevaju obezbeđivanje nesmetanog kretanja i boravka u prostoru, savladavanje etažnih razlika, obezbeđivanje pristupačnosti toaleta i slično, dok je članom 9. utvrđeno da su obavezni elementi pristupačnosti elementi za projektovanje, građenje, rekonstrukciju, dogradnju i adaptaciju kojima se određuje veličina, svojstva, instalacije, uređaji i druga oprema na javnim površinama i objektima radi osiguranja pristupa, kretanja, boravka i rada za sve potencijalne korisnike, a u skladu sa ovim pravilnikom.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti naglašava da poštovanje ličnosti i dostojanstva osobe sa invaliditetom zahteva obezbeđivanje uslova za samostalnost osobe sa invalidtetom u korišćenju javnih usluga i prostora.
Konvencija Ujedinjenih nacija o pravima osoba sa invaliditetom, koju je Republika Srbija ratifikovala, zahteva od država članica da preduzimaju odgovarajuće mere kako bi osobama sa invaliditetom obezbedile pristupačnost fizičkog okruženja, u cilju samostalnog života i punog učešća u svim sferama života. Te mere, između ostalog, uključuju identifikovanje i uklanjanje barijera koje ometaju ili otežavaju pristup objektima u javnoj upotrebi.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da pristupačnost predstavlja jedan od osnovnih preduslova za samostalan život osoba sa invaliditetom i njihovo aktivno i ravnopravno učešće u svim sferama društvenog života, na ravnopravnoj osnovi. Neophodno je naglasiti da se nepristupačnošću javnih površina i objekata, osobe sa invaliditetom dovode u situaciju u kojoj im je onemogućeno ili otežano ostvarivanje osnovnih ljudskih prava, koja su dostupna svim drugim građanima i građankama. Budući da je pristupačnost rezultat primene tehničkih standarda pomoću kojih se svim ljudima, bez obzira na njihove fizičke, senzorne, intelektualne karakteristike, ili godine starosti, osigurava nesmetan pristup, kretanje, korišćenje usluga, boravak i rad u objektima u javnoj upotrebi, u koje kao jedne od najvažnijih spadaju ustanove zdravstvene zaštite, Poverenik ističe da neobezbeđivanje samo jednog od propisanih obaveznih elementa pristupačnosti može dovesti osobe sa invaliditetom u situaciju tzv. „prekinutog lanca kretanja” u kojoj im je onemogućeno samostalno kretanje i ostvarivanje zagarantovanih prava.
U redovnom godišnjem izveštaju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2021. godinu[14] navedeno je da je od ukupnog broja pritužbi podnetih zbog diskriminacije na osnovu invaliditeta, najveći broj pritužbi podnet zbog diskriminacije prilikom pružanja usluga ili prilikom korišćenja javnih površina ili objekata koje zbog postojanja fizičkih barijera osobe sa invaliditetom nisu mogle da koriste ili im u njima nije mogla biti pružena usluga.
U skladu sa navedenim propisima neophodno je da zdravstvene ustanove kao javni objekti od značaja za sve građane i građanke, pa tako i osobe sa invaliditetom, osobe koje se otežano kreću ili ne mogu samostalno da se kreću bez pomoći drugog lica ili pomagala, stariji sugrađani, roditelji sa malom decom i sl, budu u potpunosti pristupačni, odnosno da se organizacija rada uredi na način da sve usluge, posebno usluge zdravstvene zaštite budu dostupne svim građanima i građankama bez obzira na invaliditet, zdravstveno stanje, starosno doba i sl. Mere koje korisnici javnih objekata i površina treba da preduzmu, prvenstveno se odnose na identifikovanje i uklanjanje barijera koje ometaju ili otežavaju pristup objektu.
Imajući u vidu navedeno, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. stav 1. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije, upućuje ovu preporuku mera za ostvarivanje ravnopravnosti kako bi osobe sa invaliditetom mogle samostalno, bez pomoći drugih lica da uđu u objekat i zadovoljavaju svoje osnovne potrebe.
Dom zdravlja Kaluđerica, obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
[1] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/09 i 52/21), član 33. stav 1. tač. 9.
[2] „Službeni glasnik RS“, br. 98/06 i 115/21
[3] Zakon o potvrđivanju Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom, („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori“, broj 42/09)
[4] Konvencija o pravima osoba sa invaliditetom, član 1. stav 1.
[5] Zakon o ratifikaciji Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima („Službeni list SFRJˮ, broj 7/71)
[6] Zakon o ratifikaciji Međunarodne konvencije o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije („Službeni list SFRJ“, broj 31/67)
[7] www.ljudskaprava.gov.rs
[8] Izveštaj nadležnih vlasti Republike Srbije u vezi sa primenom preporuka broj 34. i broj 54. Komiteta za prava osoba sa invaliditetom u vezi sa Inicijalnim izveštajem Republike Srbije o primeni Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom, u vezi sa preporukom 54, Vlada Republike Srbije, 8. maj 2017. godine, str 1 i 2 – Dostupno na internet adresi: http://www.ljudskaprava.gov.rs/sh/node/19868
[9] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09 i 52/21
[10] „Službeni glasnik RS”, br. 33/06 i 13/16
[11] Zakon o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom („Službeni glasnik RS”, br. 33/06 i 13/16), član 13. stav 3.
[12] „Službeni glasnik RS“, br. 72/09, 81/09 – ispr., 64/10 – odluka US, 24/11, 121/12, 42/13 – odluka US, 50/13 – odluka US, 98/13 – odluka US, 132/14, 145/14, 83/18, 31/19, 37/19 – dr. zakon, 9/20 i 52/21
[13] „Službeni glasnik RS“, broj 22/15
[14] https://ravnopravnost.gov.rs/wp-content/uploads/2022/04/Poverenik-za-zastitu-ravnopravnosti-Godisnji-izvestaj-za-2021-compressed.pdf
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
Preporuka mera Domu zdravlja Kaluđerica 
