9. 07-00-532/2017-02 datum: 9.3.2018.

                                                 MIŠLjENјE

Mišlјenje je doneto u postupku povodom pritužbe koju je podnela K.S. u ime svoje maloletne kćerke S.S, protiv Fondacije M.T.G.B. zbog diskriminacije na osnovu imovnog stanja. U pritužbi je između ostalog navela da se njena kćerka S.S. prijavila na konkurs za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola, koji je 31. oktobra 2017. godine objavila Fondacija M.T.G.B, te da je jedan od uslova konkursa da je mladi talenat učenik srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija. Navela je da zbog ovako propisanog uslova u konkursu, njena kćerka ne može da ostvari svoja prava, imajući u vidu da je učenica gimnazije čiji je osnivač privatno lice. Podnositelјka pritužbe je istakla da je jedan od klјučnih razloga da se učenica S.S. upiše u privatnu gimnaziju bio taj što joj ova škola omogućava da uskladi svoje vrlo zahtevne školske i sportske aktivnosti, te da joj je škola koju pohađa, zbog vrhunskih sportskih rezultata, odobrila stipendiju umanjenjem troškova školarine. U izjašnjenju Fondacije M.T.G.B, između ostalog, navedeno je da, s obzirom da se cilј Fondacije M.T.G.B. sastoji u pružanju pomoći talentovanim učenicima i studentima slabijeg materijalnog stanja, u konkursu je propisan i uslov da mogu da konkurišu učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, dok učenici privatnih srednjih škola nisu obuhvaćeni. Istaknuto je da su u uslovima Konkursa za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini detalјno i precizno određeni kriterijumi, među kojima se, pored talenta, uspeha u školovanju i izuzetnosti, nalaze i socijalno-ekonomski status, kao i pripadnost osetlјivoj društvenoj grupi. U toku postupka, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti analizirao je da li je postavlјanje uslova da pravo učešća na Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini imaju samo talentovani učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija u suprotnosti sa imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. Analiza je pokazala da komisija Fondacije M.T.G.B. nije razmatrala prijavu učenice S.S. zbog toga što nije ispunila uslov propisan konkursom, jer ne pohađa srednju školu čiji je osnivač Republika Srbija. Takođe, utvrđeno je da je ovaj uslov propisan na osnovu pretpostavke Fondacije M.T.G.B. da su porodice učenika koji pohađaju privatne srednje škole dobrog materijalnog stanja. Stoga, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti smatra da je Fondacija M.T.G.B, propisivanjem uslova da na konkursu mogu da učestvuju samo učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, u neopravdano nejednak položaj stavila učenicu S.S. na osnovu pretpostavlјenog ličnog svojstva – imovnog stanja. Stoga, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je dao mišlјenje da propisivanjem uslova u Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini da su kandidati redovni učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, prekršene su odredbe člana 6. u vezi sa članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije. Zbog toga je Fondaciji M.T.G.B. preporučeno da preduzme sve neophodne radnje i mere u cilјu otklanjanja posledica diskriminatornog postupanja prema podnositelјki pritužbe, kao i da u buduće u narednim konkursima za pružanje pomoći talentovanim učenicima, studentima i osobama koje se ističu u naučnom i stvaralačkom radu kao i u okviru obavlјanja drugih poslova iz svoje nadležnosti, ne krši antidiskriminacione propise.

1. TOK POSTUPKA
   • Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratila se S. u ime svoje maloletne kćerke S.S, pritužbom protiv Fondacije M.T.G.B. zbog diskriminacije na osnovu imovnog stanja. U pritužbi je, između ostalog, navela:

• da se njena kćerka S.S. prijavila na konkurs za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola, koji je 31. oktobra 2017. godine objavila Fondacija T.G.B;
• da je jedan od uslova konkursa da je mladi talenat učenik srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija, te da njena ćerka ne može da ostvari svoja prava imajući u vidu da je učenica gimnazije čiji je osnivač privatno lice;
• da smatra da je ovakakav uslov u konkursu diskriminatoran, odnosno da pohađanje privatne gimnazije ne mora da podrazumeva da je imovinski status deteta povolјan, imajući u vidu da mnoga talentovana deca mogu da budu stipendirana od škole, sportskog kluba ili S.B, jer su vrhunski talenti, odnosno, postižu zavidne rezultate;
• da je jedan od klјučnih razloga da se učenica S.S. upiše u privatnu gimnaziju bio taj što joj ova škola omogućava da uskladi svoje vrlo zahtevne školske i sportske aktivnosti, te da joj je škola koju pohađa, zbog vrhunskih sportskih rezultata, odobrila stipendiju kroz umanjenje troškova školarine;
• da je Fondacija T.G.B. objavila preliminarne rezultate konkursa i da njena kćerka S.S, osvajačica zlatne medalјe na Evropskom prvenstvu za juniore u tekvondou 2017. godine i osvajačica zlatne medalјe na Evropskom prvenstvu za kadete 2016. godine, nije prošla na konkursu, odnosno, svrstana je u grupu koja ne ispunjava uslove konkursa.
  • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilјu utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa članom stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije[1], pa je od Fondacije M.T.G.B. zatraženo da se izjasni o navodima pritužbe.
  • U izjašnjenju Fondacije T.G.B, između ostalog, navedeno je:
• da su osnivanje i rad Fondacije M.T.G.B. regulisani Zakonom o zadužbinama, dok se Konkurs za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini sprovodi isklјučivo u skladu sa javnim poretkom ustanovlјenim u Republici Srbiji, odnosno shodnom primenom odredbi Zakona o obligacionim odnosima koje uređuju javno obećanje nagrade, s obzirom da ne postoji imperativni propis koji uređuje materiju ovakvog konkursa;
• da Fondacija M.T.G.B, u skladu sa normativnim okvirom po kojem postupa, nije subjekat na koga se primenjuje Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, te se stoga, kroz Fondaciju M.T.G.B, ne mogu ostvarivati prava na predškolsko, osnovno, srednje i visoko obrazovanje i stručno osposoblјavanje, niti je Fondacija M.T.G.B. ovlašćena ili nadležna da sprovodi postupak upisa u vaspitno-obrazovnu ustanovu, postupak isklјučenja iz ovih ustanova, ili obezbeđivanje nastave i drugih vaspitnih, odnosno obrazovnih aktivnosti, jer su to isklјučive nadležnosti vaspitno-obrazovnih institucija;
• da je Fondacija M.T.G.B. osnovana u cilјu pružanja pomoći talentovanim učenicima, studentima i osobama koje se ističu u naučnom i stvaralačkom radu. Stoga, Fondacija T.G.B, u svom radu, ne samo da nema obaveze propisane za obrazovne ustanove, nego je osnivačkim aktom obavezana za pružanje pomoći, i to, pre svega, talentovanim učenicima i studentima slabijeg materijalnog stanja;
• da je evidentno da su cilјevi Fondacije M.T.G.B. prevashodno humanitarni, jer su definisani kao pružanje pomoći onim talentovanim učenicima i studentima koji su slabijeg imovnog stanja;
• da pružanje pomoći podrazumeva da postoje subjekti kojima je pomoć objektivno potrebna, te se ovako propisanim cilјem, zapravo, ostvaruje i „pozitivna diskriminacija“ u korist onih koji, zbog objektivnih životnih okolnosti, nisu u materijalnom smislu izjednačeni sa onim učenicima koji su u životnoj situaciji i prilici da finansiraju svoje srednjoškolsko obrazovanje u privatnim ustanovama;
• da su u uslovima Konkursa za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini detalјno i precizno određeni kriterijumi, među kojima se, pored talenta, uspeha u školovanju i izuzetnosti, nalaze i socijalno-ekonomski status, kao i pripadnost osetlјivoj društvenoj grupi;
• da, s obzirom da se cilј Fondacije M.T.G.B. sastoji u pružanju pomoći talentovanim učenicima i studentima slabijeg materijalnog stanja, u konkursu je propisan i uslov da mogu da konkurišu učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, dok učenici privatnih srednjih škola nisu obuhvaćeni;
• da, imajući u vidu opštepoznatu činjenicu da se školarine privatnih srednjih škola obično kreću između jedne i deset hilјada evra godišnje, ovakvo definisanje uslova konkursa se nikako ne može smatrati diskriminacijom dece iz privatnih škola. Upravo suprotno, pružanje novčane pomoći talentovanim srednjoškolcima slabijeg imovnog stanja, koji po pravilu, ne pohađaju privatne škole, imalo je za cilј postizanje njihove pune ravnopravnosti sa talentovanim vršnjacima bolјeg materijalnog stanja, te se ispravlјanje takve životne nejednakosti ne može kvalifikovati kao diskriminacija;
• da bi se, suprotnim postupanjem, mogli naći u situaciji da se za dodelu novčanih sredstava, na istom konkursu, takmiče talentovana učenica koja je svirala violinu na ulici kako bi prikupila novac za negovanje talenta, i dete čiji roditelјi finansiraju pohađanje privatne škole;
• da se obaveza ravnopravnog tretmana u sistemu obrazovanja i vaspitanja odnosi isklјučivo na ustanove obrazovanja i vaspitanja, a Fondacija M.T.G.B. se bavi pružanjem neke vrste humanitarne pomoći, te je jasno da u uslovima konkursa nije povređen ni jedan opšti propis, već je, naprotiv, u potpunosti ispunjena svrha i cilј osnivanja i rada Fondacija M.T.G.B, kako je ustanovlјeno Odlukom o osnivanju;
• da „pravo“ na novčana sredstva za učestvovanje na inostranim takmičenjima nije, niti može biti pravo, te da svaki konkurs podrazumeva element kompetititvnosti, a očuvanje ravnopravnosti predstavlјa suštinski pojam čiji sadržaj mora odgovarati realnim životnim okolnostima;
• da Fondacija M.T.G.B. nije izvršila akt diskriminacije zasnovan na bilo kom ličnom svojstvu podnositelјke pritužbe, niti su uslovi Konkursa za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini diskriminatorni.

2. ČINјENIČNO STANјE

2.1.  Uvidom u Konkurs za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda, utvrđeno je da je ovaj konkurs raspisan radi: 1) nabavke neophodne opreme koja omogućava dalјe negovanje talenta; 2) učestvovanja na priznatim takmičenjima u inostranstvu i 3) učestvovanja na različitim obrazovnim kampovima, radionicama, edukacijama, seminarima, skupovima i sl. u inostranstvu. Uslovi koje kandidati treba da ispunjavaju radi učeća na kokursu su: da poseduju talenat (da je osvojio jedno od prva tri mesta na republičkom/međunarodnom takmičenju u prethodne dve školske godine); da su državlјani Republike Srbije ili imaju status izbeglice; da imaju prebivalište u gradu Beogradu, najmanje jednu godinu u odnosu na godinu u kojoj podnose prijavu, odnosno boravište – za lica koja imaju status izbeglice; da su redovni učenici prvog, drugog, trećeg ili četvrtog razreda srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, a imaju sedište na teritoriji grada Beograda; da imaju prosek ocena svakog završenog razreda tokom srednjoškolskog obrazovanja najmanje vrlodobar (4,00), (za one koji su prvi razred srednje škole uzima se u obzir prosek ocena osmog razreda osnovne škole); da nisu ponavlјali ni jedan razred u dosadašnjem školovanju, odnosno da su svaku školsku godinu završili u predviđenom roku.

Konkursom za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda određeno je da se kandidat rangira na rang listi konkursa ostvarivanjem bodova koji su definisani u okviru svakog od sledećih kriterijuma: 1. talenat (umetnost, sport i nauka); 2. socijalno-ekonomski status porodice; 3. uspeh u školovanju; 4. pripadnost osetlјivoj društvenoj grupi; 5. izuzetnost. Za svaki od ovih kriterijuma propisan je način bodovanja, te se tako socijalno-ekonomski status porodice iskazuje brojem bodova za prosek ukupnih mesečnih primanja po članu porodice, za oba roditelјa kandidata, za poslednjih dvanaest meseci do dana raspisivanja konkurs.

2.2. Uvidom u Pravilnik o dodeli novčanih sredstava Fondacije M.T.G.B. – putem raspisivanja konkursa^[2], utvrđeno je da su korisnici sredstava Fondacije M.T.G.B: 1) učenici osnovnih škola od trećeg do osmog razreda; 2) učenici srednjih škola i 3) studenti osnovnih i master studija.

2.3. Uvidom u Odluku o konačnoj rang listi za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda za učestvovanje na međunarodnim takmičenjima u inostranstvu, br. UO-759/17 od 14. decembra 2017. godine, koja je dostupna na internet stranici Fondacije M.T.G.B, utvrđeno je da se kćerka podnositelјke pritužbe, maloletna S.S, nalazi na listi kandidata koji nisu ispunili uslove konkursa u 2017. godini.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENјE MIŠLjENјA

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je prilikom odlučivanja u ovom predmetu imao u vidu navode iz pritužbe i izjašnjenja, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir  

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovlјen Zakonom o zabrani diskriminacije[3] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavlјanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišlјenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti^[4].

• Ustav Republike Srbije[5] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
• Zakon o zabrani diskriminacije definiše diskriminaciju kao svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državlјanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavlјenim ličnim svojstvima. Članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije je propisano da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilј ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilјa koji se ovim merama ostvaruje.
• Odredbom člana 2. stav. 2. Zakona o zadužbinama i fondacijama[6] propisano je da fondacija, u smislu ovog zakona, jeste pravno lice bez članova i osnovne imovine koje je osnovano radi dobročinog ostvarivanja opštekorisnog cilјa koji nije zabranjen Ustavom ili zakonom. Odredbom člana 6. stav 1. ovog zakona propisano je da cilјevi i delovanje zadužbine i fondacije ne smeju biti u suprotnosti sa pravnim poretkom, a naročito ne smeju biti usmereni na nasilno rušenje ustavnog poretka i narušavanje teritorijalne celovitosti Republike Srbije, kršenje zajemčenih lјudskih ili manjinskih prava ili izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, mržnje i netrpelјivosti zasnovanih na rasnoj, nacionalnoj, verskoj ili drugoj pripadnosti ili opredelјenju, kao i polu, rodu, fizičkim, psihičkim ili drugim karakteristikama i sposobnostima.
• Odlukom o osnivanju „Fondacije T.G.B.“[7] propisano je da se cilјevi fondacije zasnivaju na okuplјanju talentovanih učenika, studenata i soba koje se ističu u naučnom i stvaralačkom radu do 30 godina starosti, sa područja grada Beograda i to: pomoć talentovanim učenicima i studentima slabog materijalnog stanja; organizovanje škole mladih talenata, a radi pripreme učenika i studenata za razna takmičenja i dalјe usavršavanje; organizovanje i učestvovanje u različitim obrazovnim kampovima; učestvovanje na takmičenjima organizovanim u zemlјi inostranstvu; pružanje posebnih oblika pomoći izuztetno talentovanima (stipendije, krediti, nagrade).

Analiza navoda iz pritužbe i izjašnjenja sa aspekta antidiskriminacionih propisa

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, najpre, konstatuje da je Fondacija T.G.B. raspisala Konkurs za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini, radi: 1) nabavke neophodne opreme koja omogućava dalјe negovanje talenta; 2) učestvovanja na priznatim takmičenjima u inostranstvu i 3) učestvovanja na različitim obrazovnim kampovima, radionicama, edukacijama, seminarima, skupovima i sl. u inostranstvu. Kandidati koji žele da se prijave na ovaj konkurs moraju da ispunjavaju sledeće uslove: da poseduju talenat (da je osvojio jedno od prva tri mesta na republičkom/međunarodnom takmičenju u prethodne dve školske godine); da su državlјani Republike Srbije ili imaju status izbeglice; da imaju prebivalište u gradu Beogradu, najmanje jednu godinu u odnosu na godinu u kojoj podnose prijavu, odnosno boravište – za lica koja imaju status izbeglice; da su redovni učenici prvog, drugog, trećeg ili četvrtog razreda srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, a imaju sedište na teritoriji grada Beograda; da imaju prosek ocena svakog završenog razreda tokom srednjoškolskog obrazovanja najmanje vrlodobar (4,00), (za one koji su prvi razred srednje škole uzima se u obzir prosek ocena osmog razreda osnovne škole); da nisu ponavlјali ni jedan razred u dosadašnjem školovanju, odnosno da su svaku školsku godinu završili u predviđenom roku.

U konkretnom slučaju, prema navodima pritužbe, kćerka podnositelјke pritužbe, maloletna S.S, iako postiže zavidne sportske rezultate, svrstana je u grupu kandidata koji ne ispunjavaju uslove konkursa Fondacije M.T.G.B, jer je učenica privatne srednje škole. Stoga, podnositelјka pritužbe smatra da je maloletna S.S, propisivanjem uslova u Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini, a prema kojem kadidati koji učestvuju na konkursu moraju biti učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, diskriminisana na osnovu ličnog svojstva – imovnog stanja, jer kako je navela, mnoga talentovana deca mogu da budu stipendirana od škole, sportskog kluba ili S.S.B, te zahvalјujući ovim stipendijama imaju mogućnost da pohađaju privatne srednje škole, bez obzira na imovno stanje njihove porodice.

• Analiza uslova koji su propisani za učešće na Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda, sa aspekta Zakona o zabrani diskriminacije, pokazala je da su očigledno stavlјeni u nejednak položaj učenici koji pohađaju privatne srednje škole u odnosu na učenike koji pohađaju srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti analizirao je da li je postavlјanje uslova da pravo učešća na konkursu imaju samo talentovani učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija u suprotnosti sa imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. Stoga, bilo je potrebno razmotriti da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se talentovanim učenicima koji pohađaju privatne srednje škole uskrati mogućnost učešća na Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini. To podrazumeva ispitivanje: a) da li je cilј koji se postiže ovim uslovom dopušten i opravdan i b) da li se cilј/ili cilјevi mogao postići samo propisanom merom, odnosno, da li postoji srazmera između preduzetih mera i cilјeva koji se tom merom ostvaruju.
• Nesporno je da, prema odredbama Zakona o zadužbinama i fondacijama, fondacije predstavlјaju pravna lica koja se osnivaju radi dobročinog ostvarivanja opštekorisnog cilјa koji nije zabranjen Ustavom ili zakonom, te da se, u skladu sa Odlukom o osnivanju „Fondacije T.G.B“, cilјevi Fondacije M.T.G.B. zasnivaju na okuplјanju talentovanih učenika, studenata i soba koje se ističu u naučnom i stvaralačkom radu do 30 godina starosti, sa područja grada Beograda i to: pomoć talentovanim učenicima i studentima slabog materijalnog stanja; organizovanje škole mladih talenata, a radi pripreme učenika i studenata za razna takmičenja i dalјe usavršavanje; organizovanje i učestvovanje u različitim obrazovnim kampovima; učestvovanje na takmičenjima organizovanim u zemlјi inostranstvu; pružanje posebnih oblika pomoći izuzetno talentovanima (stipendije, krediti, nagrade). U tom smislu, Fondacija M.T.G.B. ima pravo da izdvaja sredstva za različite oblike pomoći učenicima i studentima slabijeg imovnog stanja, da utvrđuje pravila za raspodelu tih sredstava putem konkursa i da ih raspodelјuje kandidatima koje ispunjavaju uslove propisane konkursom. To pravo se ni na koji način ne dovodi u pitanje. Štaviše, ovako definisan cilј Fondacije M.T.G.B. predstavlјa primer sprovođenja posebnih mera, kojima se omogućava mladim, talentovanim lјudima, koji usled različitih životnih okolnosti nisu u mogućnosti da obezbede potrebna finansijska sredstva, da samostalno finansiraju opremu i aktivnosti koje su im potrebne, kako bi negovali i maksimalno ispolјili svoj talenat. Sagledavajući iznete činjenice, može se konstatovati da je cilј raspisivanja Konkursa za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. dopušten i opravdan.
• Nakon toga je bilo potrebno ispitati da li je postavlјanje uslova da pravo učešća na konkursu imaju samo učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija bio jedini način da Fondacija T.G.B. obezbedi pomoć učenicima slabijeg imovnog stanja, kojima je ova pomoć i najpotrebnija. Ovo podrazumeva ispitivanje da li je posledica preduzetih mera opravdana, kao i da li postoji srazmera između preduzetih mera i cilјeva koji se tom merom ostvaruju.
• S obzirom da učenica S.S. ne pohađa srednju školu čiji je osnivač Republika Srbija, iako je prema navodima pritužbe zbog izuzetnih sportskih rezultata stipendirana od svoje (privatne) srednje škole, te tako pokriva deo školarine, ona, ipak, nije mogla da se takmiči sa ostalim učesnicima konkursa, jer nije ispunila jedan od uslova – da je učenica srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija. Stoga, posledica mera koje je preduzela Fondacija T.G.B, kako bi obezbedila pomoć učenicima srednjih škola koji su slabijeg imovnog stanja, dovela je do toga da su učenici koji pohađaju privatne srednje škole onemogućeni da učestvuju na konkursu. Pri tome, treba imati u vidu da sama činjenica da učenik pohađa privatnu srednju škole nužno ne znači sama po sebi da ovi učenici žive u porodicama koje su dobrog imovnog stanja. Naime, moguće je da izuzetno telentovani učenici, koji su upravo u fokusu Fondacije M.T.G.B, primaju različite stipendije za finansiranje troškova školarine, te stoga privatne srednje škole mogu da budu dostupne i učenicima slabijeg imovnog stanja. Međutim, zbog uslova postavlјenog u konkursu Fondacije M.T.G.B, ovim učenicima je onemogućeno da učestvuju na konkursu i potencijalno dobiju pomoć fondacije, i to samo zato što se pretpostavlјa da su svi oni bolјeg imovnog stanja od učenika koji pohađaju srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija.
• U izjašnjenju Fondacije T.G.B. posebno je istaknuto da su u uslovima Konkursa za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini detalјno i precizno određeni kriterijumi, među kojima se, pored talenta, uspeha u školovanju i izuzetnosti, nalaze i socijalno-ekonomski status, kao i pripadnost osetlјivoj društvenoj grupi. Na osnovu navedenog, može se zaklјučiti da Fondacija M.T.G.B. želi da pruži pomoć i podršku izuzetnim, uspešnim i talentovanim srednjoškolcima koji su u takvoj životnoj situaciji da se suočavaju sa materijalnim poteškoćama, što im otežava da maksimalno neguju svoj talenat. Kako bi fondacija utvrdila da li je zaista reč o učeniku slabijeg imovnog stanja, ocenjuje se socijalno-ekonomski status porodice putem bodovanja proseka ukupnih mesečnih primanja po članu porodice, za oba roditelјa kandidata za poslednjih dvanaest meseci do dana raspisivanja konkursa. Stoga, nije jasno iz kog razloga je postavlјen uslov da učenik mora da pohađa srednju školu čiji je osnivač Republika Srbija, imajući u vidu da je konkursna komisija ocenjivala imovinski status porodice, te tako, ukoliko učenik koje pohađa privatnu srednju školu živi u u porodici koja nije materijalno ugrožena, on/ona se svakako ne bi visoko rangirao/la na konkursu i pomoć bi pripala učeniku koji je slabijeg imovnog stanja bez obzira na osnivača škole koju pohađa. Takođe, uklanjanjem uslova vezanog za osnivača škole koju kandidat pohađa, Fondacija M.T.G.B. omogućila bi i učenicima koji pohađaju privatne srednje škole da ravnopravno učestvuju na konkursu, te bi konkursna komisija ocenila materijalno stanje njihove porodice i ukoliko bi utvrdila da su slabijeg imovnog stanja, postojala bi mogućnost da se visoko rangiraju i dobiju pomoć, čime bi se ostvario cilј propisan u Odluci o osnivanju Fondacije M.T.G.B. S tim u vezi, Poverenik ukazuje da u navedenoj odluci ni jednom rečju nije spomenuto da se učešće na konkursima fondacije onemogućava učenicima privanih srednjih škola, već da je jedan od cilјeva fondacije da se pruži pomoć talentovanim učenicima i studentima slabog materijalnog stanja. Takođe, ni u Pravilniku o dodeli novčanih sredstava Fondacije M.T.G.B, u delu u kojm se određuju korisnici kategorija za dodelu sredstava, nigde se ne pominje osnivač obrazovnih ustanova, već se samo navodi da su korisnici – učenici srednjih škola.
• Stoga, može se zaklјučiti da Konkurs za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini već propisuje kriterijum vezan za socijalno-ekonomski status porodice kandidata, te stoga dodatni uslov da učenik pohađa srednju školu čiji je osnivač Republika Srbija je očigledno suvišan i stavlјa u nejednak položaj učenike privatnih srednjih škola koji potencijalno mogu biti slabijeg imovnog stanja od učenika državnih srednjih škola, posebno imajući u vidu da troškovi njihovih školarina mogu biti pokriveni različitim stipendijama, kao i da različite životne okolnosti mogu dovesti do toga da se učenici odluče za pohađanje privatne srednje škole (npr. mogućnost bolјeg usklađivanja školskih i zahtevnih sportskih aktivnosti, kao što je to slučaj sa kćerkom podnositelјke pritužbe).
• Zbog toga, postavlјanjem uslova da pravo učešća na konkursu imaju samo talentovani učenici koji pohađaju srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija, u neravnopravan položaj su stavlјeni talentovani učenici koji pohađaju privatne srednje škole. Naime, i u jednom i u drugom slučaju nesumnjivo su u pitanju talentovani učenici, što je jasno ukazano i u samom nazivu konkursa koji akcenat stavlјa na „talentovane“ učenike, među kojima je neopravdano napravlјena razlika na osnovu osnivača srednje škole koju pohađaju. Imajući u vidu posledicu koje ovako postavlјen uslov za učešće na konkursu Fondacije T.G.B.  proizvodi, može se zaklјučiti da se samo na osnovu osnivača škole koju učenik pohađa ne može utvrditi da li je u pitanju porodica čiji su članovi slabijeg imovnog stanja, već u obzir treba uzeti celovitu sliku o porodici, odnosno, potrebno je utvrditi socijalno-ekonomski status porodice, koji se svakako i ocenjuje prilikom konkursa. Stoga, analiza je pokazala da uslov za učešće na Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini, a koji isklјučuje učenike privatnih srednjih škola, nema objektivno i razumno opravdanje, jer propisivanje ovog uslova, bez uzimanja u obzir njihovog socijalno-ekonomskog statusa, nije opravdan ni s aspekta svrhe, ni s aspekta posledice koju proizvodi.
• Uvidom u opšte akte fondacije, što se ne spori ni u izjašnjenju fondacije može se zaklјučiti da ne postoji nikakvo ograničenje u opštim aktima Fondacije T.G.B. zbog kojeg učenici privatnih srednjih škola ne bi mogli da dobiju pomoć fondacije. Ovo razlikovanje je napravlјeno iz razloga što fondacija pretpostavlјa da su porodice učenika koji pohađaju privatne srednje škole bolјeg imovnog stanja od porodica učenika koji pohađaju srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija. Stoga, iz svega do sada navedenog, može se zaklјučiti da je Fondacija M.T.G.B. imala mogućnost, propisanu konkursom, da proveri imovno stanje učenice S.S. i drugih učenika koji pohađaju privatne srednje škole, čime bi svoju odluku o rangiranju kandidata zasnovala na činjenicama, a ne na pretpostavci da se radi o učenicima iz porodica koje su dobrog imovnog stanja. Stoga, pravlјenje razlike između učenika koji su obuhvaćeni konkursom je zapravo zasnovano na njihovom pretpostavlјenom  ličnom svojstvu – imovnom stanju. Naime, propisujući uslove konkursa, Fondacija M.T.G.B. pretpostavila je da je imovno stanje učenika privatnih srednjih škola bolјe nego što je to slučaj sa učenicima koji pohađaju srednje škole čiji je osnivač Republika Srbija, te je vođena takvom pretpostavkom donela odluku da učenike privatnih srednjih škola ne obuhvati konkursom.
• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti cenio je i navod iz izjašnjenja da se obaveza ravnopravnog tretmana u sistemu obrazovanja i vaspitanja odnosi isklјučivo na ustanove obrazovanja i vaspitanja, a Fondacija T.G.B. se bavi pružanjem neke vrste humanitarne pomoći, te je jasno da u uslovima konkursa nije povređen ni jedan opšti propis. Međutim, Poverenik ukazuje da je Zakonom o zadužbinama i fondacijama propisano da cilјevi i delovanje zadužbine i fondacije ne smeju biti u suprotnosti sa pravnim poretkom, a naročito ne smeju biti usmereni na (…) izazivanje i podsticanje neravnopravnosti, (…) zasnovanih na rasnoj, nacionalnoj, verskoj ili drugoj pripadnosti ili opredelјenju, kao i polu, rodu, fizičkim, psihičkim ili drugim karakteristikama i sposobnostima. Imajući u vidu ovako postavlјenu odredbu zakona, može se zaklјučiti da i sloboda delovanja fondacija nije apsolutna, nego da je, između ostalog, ograničena zaštitom lјudskih prava, odnosno, zabranom diskriminacije.
• Imajući u vidu sve navedeno, može se zaklјučiti da komisija Fondacije T.G.B. nije razmatrala prijavu učenice S.S. zbog toga što nije ispunila uslov propisan konkursom, a koji je zasnovan na pretpostavci da su porodice učenika koji pohađaju privatne srednje škole dobrog materijalnog stanja, čime je neopravdano napravlјeno razlikovanje na osnovu pretpostavlјenog ličnog svojstva učenice S.S. i njene porodice – imovnog stanja.

4. MIŠLjENјE

Propisivanjem uslova u Konkursu za dodelu novčanih sredstava talentovanim učenicima srednjih škola sa teritorije grada Beograda u 2017. godini da su kandidati redovni učenici srednjih škola čiji je osnivač Republika Srbija, prekršene su odredbe člana 6. u vezi sa članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, na osnovu člana 33. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije, preporučuje Fondaciji M.T.G.B. da:

• Preduzme sve neophodne radnje i mere u cilјu otklanjanja posledica diskriminatornog postupanja prema podnositelјki pritužbe
• U buduće u narednim konkursima za pružanje pomoći talentovanim učenicima, studentima i osobama koje se ističu u naučnom i stvaralačkom radu kao i u okviru obavlјanja drugih poslova iz svoje nadležnosti, ne krši antidiskriminacione propise.

Potrebno je da Fondacija M.T.G.B. obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke u roku od 30 dana od dana prijema mišlјenja sa preporukom.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Fondacija M.T.G.B. ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišlјenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09

[2] UO-462/17

[3] Zakon o zabrani diskriminacije, član 1. stav 2.

[4] Zakon o zabrani diskriminacije, član 33.

[5] Ustav Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 98/06)

[6] „Službeni glasnik RS“, broj 88/10 i 99/11

[7] „Službeni list grada Beograda“, broj 37/15

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

Mišljenje na pritužbu K.S. protiv Fondacije M.T.G.B. e.v. zbog diskriminacije na osnovu imovnog stanja u oblasti kulture, umetnosti, sporta