602-22 Pritužba zbog diskriminacije po osnovu prebivališta • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti

br. 07-00-402/2022-02 datum: 24.3.2023.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe koju je AA podnela protiv Gradske opštine Vračar (u daljem tekstu: opština Vračar). Podnositeljka je u pritužbi i dopuni pritužbe, između ostalog, navela da su njena deca učestvovala na gradskim takmičenjima i osvojila nagrade iz različitih predmeta – najviši nivo takmičenja predviđen važećim pravilnicima, na kojima su predstavljali i afirmisali svoju školu i opštinu Vračar na kojoj se škola nalazi. Dalje, navela je da u skladu sa Odlukom o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade (u daljem tekstu: Odluka) njena deca nemaju pravo na nagradu jer nemaju prebivalište na ovoj opštini. Naime, pojasnila je da je ranijom odlukom bilo propisano da pravo na nagradu imaju i učenici osnovnih škola koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar ali su se za takmičenja koja se ovom odlukom nagrađuju kvalifikovali rezultatom postignutim na opštinskom takmičenju, da je ova odluka promenjena i da u skladu sa navedenom promenom, učenici koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar, a plasirali su se na jedno od prva tri mesta na takmičenju, odnosno osvojili nagradu pohađajući školu na ovoj opštini, više nemaju mogućnost konkurisanja za nagradu. S druge strane, kako je dalje navela, za ostvarene rezultate na takmičenjima na kojima su učestvovala, njena deca nemaju pravo na nagradu ni na opštini Novi Beograd na kojoj imaju prebivalište jer u skladu sa Odlukom o nagrađivanju učenika iz budžeta, opština Novi Beograd nagrađuje učenike koji pohađaju osnovne i srednje škole sa sedištem na području ove opštine, bez obzira na to gde učenici imaju prebivalište. Istakla je da „do navedenih problema dolazi usled neujednačenosti propisa različitih opština na teritoriji Grada Beograda, čije posledice trpe deca“. U izjašnjenju opštine Vračar, između ostalog, navedeno je da su budžeti gradskih opština ograničeni, da ih raspoređuje Grad Beograd kao jedinica lokalne samouprave prema prihodima koje opštine ostvaruju i da shodno tome „prebivalište kao kriterijum ima opravdanja“ s obzirom da nagrađivanje za osvojene nagrade na takmičenjima predstavlja dodatni vid nagrađivanja – novčano nagrađivanje. Dalje, pojašnjeno je da je razlog izmene prethodne odluke „bio taj da se pojedinostavljivanjem kriterijuma prebivališta, nagrade svi učenici koji su žitelji Vračara, a koji možda pohađaju škole na teritorijama drugih opština, što je za rezultat imalo značajno povećan broj podnetih i pozitivno rešenih zahteva za nagrađivanje učenika“. Takođe, istaknuto je da Grad Beograd, kao jedinica lokalne samouprave, „treba da donese odluku o jedinstvenom kriterijumu za nagrađivanje učenika u gradskim opštinama koje imaju takav vid nagrađivanja dece, kako bi postupanje u celom gradu bilo ujednačeno, a da do tada svaka skupština gradske opštine ima pravo da donosi sopstvene odluke zasnovane na ciljevima koje želi postići na svojoj teritoriji“. Na kraju, navedeno je da ukoliko Grad Beograd ujednači kriterijume za nagrađivanje učenika i opština Vračar će predložiti svojoj skupštini usvajanje novih odluka u skladu sa odlukom Grada „naročito ako je cilj da se takvim postupanjem izbegne bilo koji vid diskriminacije“. U cilju pravilnog i potpunog utvrđivanja činjeničnog stanja, Poverenik se tokom postupka ovim povodom obratio i Gradu Beogradu. U izjašnjenju Sekretarijata za obrazovanje i dečju zaštitu Grada Beograda (u daljem tekstu: Sekretarijat), između ostalog, navedeno je aktom broj VII-01 broj 31-197/2023 od 9. marta 2023. godine svim gradskim opštinama u gradu Beogradu, ukazano da je potrebno da sa aspekta svojih nadležnosti usklade propise kojima regulišu kriterijume za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate „na način kako bi se izbegla diskriminacija dece prema prebivalištu i omogućilo da nagrade dođu do svih učenika zbog kojih je ovaj način nagrađivanja ustanovljen, i to tako što će ustanoviti da kriterijum za dobijanje nagrade bude da istu mogu dobijati učenici koji pohađaju škole na teritoriji gradskih opština“. Nakon sprovedenog postupka i izvedenih dokaza utvrđeno je da ne postoji jedinstvena odluka o nagrađivanju učenika na teritoriji grada Beograda, kao i da se kriterijumi između opština koje imaju ovakvu odluku, razlikuju u pogledu toga da li se nagrada dodeljuje prema prebivalište učenika ili prema sedištu osnovne ili srednje škole koju učenik pohađa. U konkretnom slučaju, opština Vračar donela je Odluku u skladu sa kojom se nagrade za osvojeno prvo, drugo i treće mesto na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima, odnosno druge nagrade na ovim takmičenjima, dodeljuju isključivo učenicima koji žive na teritoriji ove opštine bez obzira na činjenicu da li i pohađaju škole na ovoj opštini. S obzirom da je kriterijum za istu vrstu nagrade opštine Novi Beograd sedište škole koju učenik pohađa nezavisno od toga gde ima prebivalište, deca podnositeljke pritužbe, ali i sva ostala deca koja su učenici osnovne škole na Vračaru, a imaju prebivalište na teritoriji Opštine Novi Beograd ostala su bez ijedne nagrade uprkos postignutim rezultatima na takmičenjima koja se ovim odlukama nagrađuju, jer su ove dve opštine ustanovile različite kriterijume za nagrađivanje učenika. Analizom postojećih kriterijuma može se zaključiti da ukoliko bi kriterijum za dodelu nagrade osvojene na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju bio sedište škole koju učenik pohađa, nijedan učenik koji ima pravo ne bi ostao bez nagrade. S druge strane, određivanja prebivališta kao kriterijuma za nagrađivanje učenika je sporno u situaciji kada dete ne ide u školu na opštini na kojoj ima prebivalište ili kada se, kao u konkretnom slučaju, opština na kojoj dete živi i opština na kojoj pohađa školu razlikuju u pogledu kriterijuma za dodelu nagrade. U tom slučaju svi učenici koji ne ispunjavaju uslov prebivališta opštine na kojoj idu u školu ostaju bez nagrade, pa čak, kada kao u slučaju učenika srednjih škola, pohađaju školu na teritoriji druge opštine iz razloga što određena srednja škola postoji samo na teritoriji te opštine, odnosno iz razloga što na teritoriji njihove opštine uopšte ne postoji srednja škola. Imajući u vidu da su nagrade ustanovljene radi rezultata koje su učenici postigli na najvišim nivoima takmičenja, predstavljajući istovremeno i školu ali i opštinu na kojoj se škola nalazi, može se konstatovati da se propisivanjem kriterijuma prebivališta određeni broj dece isključuje iz sistema nagrađivanja isključivo iz razloga koji su u vezi sa njihovim ličnim svojstvom – prebivalištem. Takođe, isključivi kriterijum prebivališta doveo bi potencijalno u neopravdano nejednak položaj i decu koja su interno raseljena lica sa Kosova i Metohije, ali i izbeglice i tražioce azila koja u skladu sa propisima imaju prijavljeno boravište. Poverenik je dao mišljenje da su odredbama člana 1. Odluke o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, povređene odredbe člana 6. u vezi sa članom 19. stav 2. Gradskoj opštini Vračar preporučeno je da izmeni član 1. Odluke o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, tako da pravo na nagradu za postignute rezultate na takmičenjima koja se ovom odlukom nagrađuju imaju i učenici osnovnih i srednjih škola koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar, a pohađaju škole na ovoj opštini, kao i da ubuduće vodi računa da se u okviru svojih redovnih poslova i aktivnosti pridržava propisa o zabrani diskriminacije.

TOK POSTUPKA

1.1. Povereniku za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratila AA iz Beograda protiv Gradske opštine Vračar zbog diskriminacije na osnovu ličnog svojstva – prebivališta.

1.2. Podnositeljka je u pritužbi i dopuni pritužbe, između ostalog, navela:

da sa porodicom živi na teritoriji Gradske opštine Novi Beograd, a da njena deca pohađaju školu koja se nalazi na teritoriji Gradske opštine Vračar;
da su njena deca učestvovala na gradskim takmičenjima i osvojila nagrade iz različitih predmeta – najviši nivo takmičenja predviđen važećim pravilnicima na kojima su predstavljali i afirmisali svoju školu i opštinu Vračar na kojoj se škola nalazi;
da takmičenje predstavlja „vannastavnu aktivnost koja se organizuje u cilju vrednovanja i rangiranja znanja, učenja i sposobnosti učenika iz predmeta, odnosno oblasti predmeta“ i da je jedan od ciljeva takmičenja „afirmacija obrazovno-vaspitnog rada kroz postignuće učenika, čime se istovremeno podiže kvalitet obrazovanja“;
da je „u konkretnom slučaju uspeh učenika doprinos unapređenju obrazovno-vaspitnog rada u vračarskim ali i svim drugim školama“, da se takmičenja organizuju na školskom, opštinskom, okružnom/gradskom/međuokružnom (regionalnom), republičkom i međunarodnom nivou i da se različite vrste nagrada dodeljuju učenicima, ali i nastavnicima – mentorima, školama i organizatorima;
da je Odlukom o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, a koju je donela GO Vračar, između ostalog, bilo propisano da: „Nagradu iz budžeta Gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina, i to: učenici osnovnih škola sa Vračara, koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar i učenici osnovnih škola sa Vračara, koji nemaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar, ali su se za takmičenja koja se ovom odlukom nagrađuju kvalifikovali rezultatom postignutim na opštinskom takmičenju“;
da su tačkom 1. Odluke o izmeni Odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, izmenjeni kriterijumi za dodelu nagrada tako da navedena odredba glasi: „Nagradu iz budžeta Gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina, i to: učenici osnovnih škola koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar i učenici srednjih škola koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar“;
da, u skladu sa navedenom promenom, učenici koji nemaju prebivalište na teritoriji GO Vračar, a plasirali su se na jedno od prva tri mesta na takmičenju, odnosno osvojili nagradu pohađajući školu na ovoj opštini, više nemaju mogućnost konkurisanja za nagradu u skladu sa navedenom Odlukom;
da GO Novi Beograd, u skladu sa Odlukom o nagrađivanju učenika iz budžeta GO Novi Beograd nagrađuje učenike koji pohađaju osnovne i srednje škole sa sedištem na području Gradske opštine Novi Beograd, bez obzira na to gde učenici imaju prebivalište, iz čega proizlazi da ukoliko učenici pohađaju školu čije je sedište na teritoriji GO Vračar, nema osnova da im se dodeli nagrada;
da usled neujednačenosti kriterijuma gradskih opština u pogledu dodeljivanje nagrada učenicima, „dolazi do grubog kršenja dečjih prava i diskriminacije dece“;
da bi „primenom ovako formulisanih kriterijuma gradskih opština, dete koje ima prebivalište na GO Vračar, a pohađa osnovnu ili srednju školu na GO Novi Beograd, bilo nagrađeno na obe opštine, dok u obrnutom slučaju, dete koje pohađa školu na GO Vračar, a ima prebivalište na teritoriji GO Novi Beograd ostaje bez ijedne nagrade“;
da „ukoliko deca nastave da se školuju na ovoj opštini kao i da učestvuju na takmičenjima i osvajaju nagrade, ostaće bez mogućnosti da budu nagrađena od strane gradskih opština za sve vreme trajanja svog osnovnog i srednjeg obrazovanja“;
da takođe treba imati u vidu da je „pozicija GO Vračar takva da škole koje se nalaze na njenoj teritoriji pohađa veliki broj dece sa susednih opština, a jedan od razloga je i to što su im vračarske škole lokacijski bliže od škole na teritoriji opštine na kojoj imaju prebivalište, kao i to da se u nekim slučajevima određena ulica graniči sa teritorijom dve opštine“;
da su kriterijumi za nagrađivanje koje gradske opštine dodeljuju učenicima osnovnih i srednjih škola različiti i da se u zavisnosti od planiranih sredstava u budžetu gradskih opština, razumljivo, nagrađuju i različiti nivoi takmičenja, kao i da pojedine opštine nagrađuju učenike već od opštinskog nivoa, dok neke nagrađuju za republička i međunarodna takmičenja;
da se ovakvim postupanjem gradskih opština „kod nenagrađene dece proizvodi pogrešan i neprimeren osećaj manje vrednosti, kao i manje vrednosti nagrada koje su osvojila, kao i jak utisak da ih neko njihovo lično svojstvo, a ne objektivni rezultati, dovode u diskriminisan položaj“;
da „ne zalazeći u to koji je kriterijum povodom dodele nagrade relevantniji, kriterijum nagrađivanja učenika prema sedištu škole ili prebivalištu učenika, ujednačenost u primeni kriterijuma gradskih opština mora postojati“;
da bi „kriterijum prebivališta učenika imao opravdanje da opštine dodeljuju nagrade do nivoa opštinskih takmičenja, u kom slučaju bi dodelom nagrada iz svojih fondova pokazali brigu o deci, odnosno učenicima koji žive na njenoj teritoriji, grad eventualno za rezultate postignute na gradskom takmičenju i tako redom u zavisnosti od nivoa samog takmičenja“;
da je potrebno imati u vidu da pojedine škole kao što su Matematička gimnazija, Filološka gimnazija, Arhitektonsko tehnička škola postoje samo na teritoriji jedne opštine „u kom slučaju bi primena kriterijuma prebivališta automatski diskvalifikovala značajan broj dece“;
da kriterijum nagrađivanja prema sedištu škole ima svoje opravdanje jer je učenik na takmičenjima predstavljao „isključivo svoju školu“;
da „do navedenih problema dolazi usled neujednačenosti propisa različitih opština na teritoriji Grada Beograda, posebno što se navedena prava odnose na rezultate koji su postignuti u okviru školskog sistema, na takmičenjima gde je prisustvo dece moglo biti realizovano isključivo u svojstvu predstavnika određene školske ustanove, a nikako u privatnom svojstvu“;
da navedena takmičenja nisu organizovana od strane bilo koje jedinice lokalne samouprave na teritoriji Grada Beograda u kom slučaju bi moglo da postoji određeno diskreciono pravo u propisivanju uslova učestvovanja, već da se takmičenja organizuju u okviru školskog sistema koji je jedinstven za celu teritoriju Republike Srbije, a uslove učešća propisuju neposredni organizatori takmičenja u saradnji sa Ministarstvom prosvete, nauke i tehnološkog razvoja;
da su gradske opštine donele odluku o nagrađivanju učenika, učesnika na školskim takmičenjima različitog nivoa čije rezultate neposredno priznaju;
da kriterijuma učestvovanja na takmičenju podrazumevaju da se učenik može takmičiti na školskom takmičenju samo u okviru škole koju pohađa, a da bi učestvovao na „višem stupnju“ mora da učestvuje na prethodnom nivou takmičenja i da pokaže određene rezultate iz čega proizlazi da se učenik jedne osnovne škole ne može takmičiti na školskom takmičenju neke druge škole na teritoriji opštine gde ima prebivalište;
da je lično svojstvo prebivalište razlog da deca koja su učestvovala na takmičenjima škole koju redovno pohađaju a koja se nalazi na teritoriji Gradske opštine Vračar, a imaju prebivalište na teritoriji opštine Novi Beograd ne dobiju nagrade za osvojene rezultate koje je opština dodelila ostaloj deci koja imaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar;
da navedena odluka Gradske opštine Vračar „direktno diskriminiše decu koja su osvojila nagrade kao predstavnici škole sa teritorije opštine Vračar, koja su učestvovala na opštinskom takmičenju opštine Vračar, predstavljala opštinu Vračar na gradskom nivou takmičenja, ali su od opštine Vračar diskriminisani u postupku dodele nagrade za postignute rezultate jer nemaju prebivalište na ovoj opštini“.

1.3. Uz pritužbu su dostavljeni sledeći prilozi: 1) dopis od 20. aprila 2022. godine; 2) majl prepiske od 20. i 26. aprila i 4. maja 2022. godine.

1.4. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije, pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje Gradske opštine Vračar protiv koje je podneta pritužba.

1.5. U izjašnjenju Gradske opštine Vračar između ostalog, navedeno je:

da je Odlukom o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, a koju je donela Skupština Gradske opštine Vračar, predviđeno da Gradska opština Vračar nagrađuje učenike za osvojeno prvo, drugo i treće mesto odnosno nagradu na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju;

da nagradu iz budžeta Gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina i to: učenici osnovnih škola koji imaju prebivalište na teritoriji gradske opštine Vračar i učenici srednjih škola koji imaju prebivalište na teritoriji gradske opštine Vračar;

da se kao dokaz o postignutom rezultatu u obzir uzimaju diplome u organizaciji ili po ovlašćenju Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja, a da se zahtevi za nagrađivanje dostavljaju u pisanoj formi, sa obrazloženjem i dokazima o postignutom rezultatu;

da je članom 10. Odluke propisano da se nagrade za učenike za osvojeno prvo, drugo i treće mesto „mogu dodeljivati samo do visine sredstava planiranih u budžetu za tekuću godinu i za tu namenu“;

da je veće Gradske opštine Vračar na osnovu Odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, donelo Odluku o utvrđivanju iznosa za nagrađivanje učenika u 2022. godini koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade;

da su budžeti gradskih opština ograničeni, da ih raspoređuje grad Beograd kao jedinica lokalne samouprave i da je s tim u vezi neophodno utvrditi „jasne kriterijume za nagrađivanje koji je u slučaju novčanog nagrađivanja učenika, kao dodatnog vida nagrađivanja, prebivalište deteta na teritoriji opštine Vračar“;

da gradske opštine jesu administrativni centri podeljeni po teritorijalnom principu i da ih u Beogradu ima ukupno 17 „i u tom smislu teritorijalna pripadnost stanovnika, njihovo prebivalište, ne predstavlja diskriminaciju na osnovu ličnog svojstva“;

da sva deca koja pohađaju osnovne i srednje škole na Vračaru, a koja su nosioci priznanja Vukova diploma ili Đak generacije, od gradske opštine Vračar, svake godine dobijaju pohvalnicu, knjigu i propusnicu za bazen, a prvi 50-oro na završnom ispitu (po podacima dobijenim od škola) dobijaju i novčanu nagradu, nezavisno od prebivališta;

da nagrađivanje za osvojene nagrade na takmičenjima predstavlja dodatni vid nagrađivanja – novčano nagrađivanje, i to ne samo učenika koji pohađaju vračarske škole, već bilo koju školu u Beogradu, ali koji imaju prebivalište na Vračaru;

da se budžeti gradskim opštinama dodeljuju prema prihodima koje gradske opštine ostvaruju i od poreza na imovina i da shodno tome „prebivalište kao kriterijum ima opravdanja u tom smislu“;

da je razlog izmene prethodne odluke koja je dopuštala, pod određenim uslovima, nagrađivanje i pojedinih učenika koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar, ali koja su se za takmičenja koja se opštinskom odlukom nagrađuju kvalifikovali rezultatom postignutim na opštinskom takmičenju, bio taj da se poveća broj dece za nagrađivanje, pojedinostavljivanjem kriterijuma prebivališta na Vračaru, ne ograničavajući se na pohađanje samo škole na Vračaru;

da su na ovaj način obuhvaćeni svi učenici koji su žitelji Vračara, „a koji možda pohađaju škole na teritorijama drugih opština“ i da se rezultat takve izmene ogleda u „značajno većem broju podnetih i pozitivno rešenih zahteva za nagrađivanje učenika“;

da Grad Beograd, kao jedinica lokalne samouprave, treba da donese odluku o jedinstvenom kriterijumu za nagrađivanje učenika u gradskim opštinama koje imaju takav vid nagrađivanja dece, kako bi postupanje u celom gradu bilo ujednačeno;

da „do tada svaka skupština gradske opštine ima pravo da donosi sopstvene odluke zasnovane na ciljevima koje želi postićina svojoj teritoriji u skladu sa svojim nadležnostima“;

da ukoliko Grad Beograd ujednači kriterijume za nagrađivanje učenika i Gradska opština Vračar će predložiti svojoj skupštini usvajanje novih odluka u skladu sa odlukom Grada „naročito ako je cilj da se takvim postupanjem izbegne bilo koji vid diskriminacije“;

da je Gradska opština Vračar „prepoznata kao primer dobre prakse posebno na polju pristupačnosti zbog čega je osvajala brojna priznanja i nagrade od relevantnih institucija u zemlji i inostranstvu, kao i zalaganju za jednaka prava svim građanima sa posebnim naglaskom na osetljive društvene grupe“.

1.6. Radi pravilnog i potpunog utvrđivanja činjeničnog stanja, u skladu sa članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije tokom postupka od Grada Beograda je zatraženo da izjasni na okolnosti koje se odnose na kriterijume za dodeljivanje nagrade učenicima.

1.7. U izjašnjenju Grada Beograda – Sekretarijat za obrazovanje i dečju zaštitu, između ostalog, navedeno je:

– da je Sekretarijat za obrazovanje i dečju zaštitu svojim aktom broj VII-01 broj 31-197/2023 od 9. marta 2023. godine upućenim svim gradskim opštinama u gradu Beogradu, ukazao da je potrebno da sa aspekta svojih nadležnosti usklade propise kojima regulišu kriterijume za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate „na način kako bi se izbegla diskriminacija dece prema prebivalištu i omogućilo da nagrade dođu do svih učenika zbog kojih je ovaj način nagrađivanja ustanovljen i to tako što će ustanoviti da kriterijum za dobijanje nagrade bude da istu mogu dobijati učenici koji pohađaju škole na teritoriji gradskih opština“;

– da je ustanovanjavanje kriterijuma da se nagrade dodeljuju prema kriterijumu sedišta škole „celishodniji i pravedniji i iz razloga što na teritorijama pojedinih gradskih opština nema obrazovanih srednjih škola“;

– da je od opština zatraženo da obaveste Sekretarijat o preduzetim aktivnostima usklađivanja kriterijuma za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate u skladu sa datom preporukom, kako bi se pratila usklađenost u radu gradskih opština po ovom pitanju.

1.8. U prilogu dopisa dostavljena je preporuka koju je Sekretarijat za obrazovanje i dečju zaštitu opštinama grada Beograda.

ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u mejl od 20. aprila 2022. godine utvrđeno je da je sa mejla AA na usluzbigradjana@vracar.rs poslat mejl, u kojem se između ostalog navodi: „Zanima me da li opština Vračar nagrađuje učenike osnovnih škola koji su osvojili nagrade na gradskim i opštinskim takmičenjima? Naime, deca pohađaju školu na Vračaru, a imaju prebivalište na Novom Beogradu i osvojila su nagrade. Obratili smo se opštini Novi Beograd u vezi sa navedenim i dobili osgovor da oni nagrađuju decu koja pohađaju osnovnu školu sa sedištem na području GO Novi Beograd“.

2.2. Uvidom u mejl od 4. maja 2022. godine utvrđeno je da je sa mejla BB na AA poslat mejl, u kojem se između ostalog navodi: „Gradska opština Vračar nagrađuje učenike za osvojeno prvo, drugo i treće mesto, odnosno nagradu na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju. Kao dokaz o postugnutom reultatu uzimaju se u obzir diplome u organizaciji ili po ovlašćenju Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja. Na osnovu Stručnog uputstva o organizovanju takmičenja i smotri učenika osnovnih i srednjih škola Ministarstvo donosi Godišnji kalendar takmičenja osnovnih i srednjih škola za tekuću godinu. U takmičenja na koja se odnosi ova Odluka ne ubrajuju se: smotre, turniri, revije talenata, družine, sekcije, izložbe, konkursi, kvizovi, kupovi, kolonije, lige i druge vannastavne aktivnosti, kao i ekipne (timske) nagrade. Odlukom o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, predviđeno je da nagradu iz budžeta Gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina i to: učenici osnovnih škola koji imaju prebivalište na teritoriji gradske opštine Vračar i učenici srednjih škola koji imaju prebivalište na teritoriji gradske opštine Vračar.“

2.3. Uvidom u dopis Sekretarijata za obrazovanje i dečju zaštitu broj VII-01 broj 31-197/2023 od 9. marta 2023. godine utvrđeno je da je navedeni dopis upućen gradskim opštinama grada Beograda povodom usklađivanja propisa gradskih opština grada Beograda kojima se regulišu kriterijumi za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate. Daljim uvidom utvrđeno je da je Sekretarijat za obrazovanje i dečju zaštitu ukazao opštinama da je potrebno da aspekta svoje nadležnosti usklade propise kojima regulišu kriterijume za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate „na način kako bi se izbegla diskriminacija dece prema prebivalištu i omogućilo da nagrade dođu do svih učenika zbog kojih je ovaj način nagrađivanja ustanovljen i to tako što će ustanoviti da kriterijum za dobijanje nagrade bude da istu mogu dobijati učenici koji pohađaju škole na teritoriji vaših gradskih opština“. Takođe, utvrđeno je da je u preporuci navedeno da je ustanovaljavanje ovog kriterijuma za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate „celishodnije i pravednije i iz razloga što na teritorijama pojedinih gradskih opština nema obrazovanih srednjih škola“. Poverenik takođe konstatuje da je u dopisu navedeno: „ U cilju izbegavanja diskriminacije i dovođenja učenika škola sa vaše teritorije u neravnopravan položaj molimo da preduzmete navedene aktivnosti kao i da Sekretarijat za obrazovanje i dečju zaštitu obavestite o preduzetim aktivnostima usklađivanja kriterijuma za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate u skladu sa datom preporukom“.

MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode iz pritužbe i izjašnjenja, dokaze koji su dostavljeni tokom postupka, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije^[1] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

Ustav Republike Srbije[2] u članu 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Odredbama člana 190. Ustava propisano je da se opština, preko svojih organa, u skladu sa zakonom:
stara se o zadovoljavanju potreba građana u oblasti prosvete, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite, dečije zaštite, sporta i fizičke kulture. Stavom 2. iste odredbe propisano je da opština, između ostalog, samostalno, u skladu sa zakonom, donosi svoj budžet i završni račun, da se stara o ostvarivanju, zaštiti i unapređenju ljudskih i manjinskih prava i da samostalno upravlja opštinskom imovinom, u skladu sa zakonom (stav 3.).

3.4. Zakonom o zabrani diskriminacije^[3] propisano je da akt diskriminacije označava svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Člana 6. ovog zakona propisano je da neposredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj, ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj.

Odredbama člana 19. stav 2. ovog zakona, između ostalog, propisano je da je zabranjeno razvrstavati učenike po ličnom svojstvu i na drugi način neopravdano praviti razliku i nejednako postupati prema njima.

Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja^[4] u članu stav 1. propisano je da sistema obrazovanja i vaspitanja mora da obezbedi za svu decu, učenike i odrasle: 1) jednakost i dostupnost ostvarivanja prava na obrazovanje i vaspitanje zasnovanom na socijalnoj pravdi i principu jednakih šansi bez diskriminacije; 3) poštovanje ljudskih prava i prava svakog deteta, učenika i odraslog i uvažavanje ljudskog dostojanstva; obrazovanje i vaspitanje u demokratski uređenoj i socijalno odgovornoj ustanovi u kojoj se neguju otvorenost, saradnja, tolerancija, svest o kulturnoj i civilizacijskoj povezanosti u svetu, posvećenost osnovnim moralnim vrednostima, vrednostima pravde, istine, solidarnosti, slobode, poštenja i odgovornosti i u kojoj je osigurano puno poštovanje prava deteta, učenika i odraslog. Odredbama člana 187. propisano je da se u budžetu Republike Srbije obezbeđuju sredstva za sticanje obrazovanja i vaspitanja dece i učenika i odraslih u ustanovi koju osniva Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave. U stavu 2. tačka 6. iste odredbe zakona propisano je da se u budžetu Republike Srbije obezbeđuju sredstva, između ostalog, za takmičenja učenika na republičkom i međunarodnom nivou, u skladu sa utvrđenim sredstvima, a prema programima i kriterijumima koje propisuje ministar, kao i podršku posebno talentovanim učenicima u vidu bespovratne novčane pomoći koju ministar propisuje posebnim aktom svake godine (tačka 8.).
Zakon o glavnom gradu^[5] u članu 6. stav 2. propisuje da se radi efikasnijeg i ekonomičnijeg obavljanja određenih nadležnosti grada Beograda, u okviru zakonom utvrđene teritorije grada Beograda, Statutom grada obrazuju gradske opštine. Gradska opština ima svojstvo pravnog lica i ima svoj pečat (stav 3.). Statutom grada se određuju poslovi iz nadležnosti grada Beograda koje vrše gradske opštine (stav 4.). Odredbama člana 8. ovog zakona propisano je da Grad Beograd vrši nadležnosti opštine i grada, utvrđene Ustavom i zakonom.
Zakon o lokalnoj samoupravi^[6] u članu 5. stav 1. propisuje da u vršenju svoje nadležnosti, jedinica lokalne samouprave donosi propise samostalno, u skladu sa svojim pravima i dužnostima utvrđenim Ustavom, zakonom, drugim propisom i statutom. Odredbama člana 15. ovog zakona propisano je da se finansiranje lokalne samouprave, kao i uslovi i postupak pod kojima se jedinice lokalne samouprave mogu zaduživati, uređuju zakonom. Jedinica lokalne samouprave ima svoju imovinu (stav 2). Imovinom jedinice lokalne samouprave samostalno upravljaju organi jedinice lokalne samouprave, u skladu sa zakonom (stav 3.). Odredbama člana 20. stav 1. tačka 4. propisano je da se opština preko svojih organa, u skladu sa Ustavom i zakonom, stara o zadovoljavanju potreba građana u oblasti prosvete (predškolsko vaspitanje i obrazovanje i osnovno i srednje obrazovanje i vaspitanje), naučnoistraživačke i inovacione delatnosti, kulture, zdravstvene i socijalne zaštite, dečije zaštite, sporta i fizičke kulture.
Zakon o budžetskom sistemu^[7] u članu 25. stav 1. propisuje da za finansiranje nadležnosti jedinice lokalne samouprave, budžetu jedinice lokalne samouprave pripadaju javni prihodi i primanja, i to: 1) porezi u delu utvrđenom zakonom: (1) porez na dohodak građana; (2) porez na imovinu; (3) porez na nasleđe i poklon; (4) porez na prenos apsolutnih prava; (5) drugi porez, u skladu sa posebnim zakonom; 2) takse: (1) lokalne administrativne takse; (2) lokalne komunalne takse; (3) boravišna taksa; 3) naknade u skladu sa zakonom; 4) samodoprinos; 5) donacije i transferi; 5a) finansijska pomoć Evropske unije; 6) prihodi nastali upotrebom javnih sredstava: (1) prihodi od kamata; (2) prihodi od davanja u zakup, odnosno na korišćenje nepokretnosti i pokretnih stvari u svojini Republike Srbije, koje koristi jedinica lokalne samouprave, odnosno organi, organizacije i službe jedinice lokalne samouprave i indirektni korisnici njenog budžeta; (3) prihodi od davanja u zakup, odnosno na korišćenje nepokretnosti i pokretnih stvari u svojini jedinice lokalne samouprave, u skladu sa zakonom; (4) prihodi nastali prodajom usluga korisnika sredstava budžeta jedinice lokalne samouprave čije je pružanje ugovoreno sa fizičkim i pravnim licima na osnovu njihove slobodne volje; (5) prihodi od novčanih kazni izrečenih u prekršajnom postupku za prekršaje propisane aktom skupštine jedinice lokalne samouprave i oduzeta imovinska korist u tom postupku; (6) prihodi od koncesione naknade u skladu sa zakonom. 7) primanja: (1) primanja od prodaje nepokretnosti u svojini jedinice lokalne samouprave; (2) primanja od prodaje pokretnih stvari u svojini Republike Srbije koje koriste organi, organizacije i službe jedinice lokalne samouprave; (3) primanja od prodaje pokretnih stvari u svojini jedinice lokalne samouprave koje koriste organi, organizacije i službe jedinice lokalne samouprave; (4) primanja od prodaje robnih rezervi; (4a) primanja od prodaje dragocenosti; (4b) primanja od prodaje prirodne imovine; (5) primanja od zaduživanja; (6) primanja od prodaje finansijske imovine. Stavom 3. iste odredbe propisano je da se Statutom grada, odnosno grada Beograda utvrđuje deo prihoda iz stava 1. ovog člana koji pripada budžetu gradske opštine, a koji budžetu grada, odnosno grada Beograda.
Statut grada Beograda^[8] u članu 4. propisuje da radi efikasnijeg i ekonomičnijeg ostvarivanja svojih nadležnosti i ostvarivanja prava građana, grad obrazuje gradske opštine. Ovim statutom određuju se poslovi iz nadležnosti grada koje vrše gradske opštine u njegovom sastavu. Odredbama člana 74. Statuta propisano je da gradska opština na svom području vrši poslove iz nadležnosti grada određene ovim statutom. Stavom 2. iste odredbe propisano je da se u vršenju poslova iz stava 1. ovog člana, gradska opština stara o potrebama i interesima građana sa svog područja, istovremeno uvažavaju i interes građana sa područja drugih gradskih opština i grada u celini. Stavom 3. iste odredbe propisano je da gradska opština ima svojstvo pravnog lica. Gradska opština ima statut kao najviši pravni akt gradske opštine (stav 4.). Statutom gradske opštine, u skladu sa ovim statutom, uređuju se naročito: prava i dužnosti gradske opštine i načiin, uslovi i oblici njihovog ostvarivanja, simboli i praznik gradske opštine, broj odbornika skupštine gradske opštine, organizacija i rad organa i službi, način upravljanja građana poslovima iz nadležnosti gradske opštine, osnivanje i rad mesne zajednice i drugih oblika mesne samouprave i druga pitanja od značaja za gradsku opštinu. Odredbama člana 98. propisano je da se poslovi grada finansiraju iz izvornih i ustupljenih prihoda, transfera, primanja po osnovu zaduživanja i drugih prihoda i primanja utvrđenih zakonom. Prihodi iz stava 1. ovog člana su opšti prihod budžeta grada i budžeta gradskih opština, osim onih čiji je namenski karakter utvrđen zakonom. Sredstva budžeta grada, odnosno gradske opštine, koriste se u skladu sa zakonom i odlukom o budžetu grada, odnosno gradske opštine (stav 3.).Odluka o budžetu gradske opštine donosi se shodnom primenom zakona kojim se uređuje donošenje budžeta jedinice lokalne samouprave.
Odlukom o promeni Statuta grada Beograda^[9] između ostalog, propisano je da se u članu 31. Statuta grada kojim je uređena nadležnost skupštine grada posle tačke 14. dodaje nova tačka koja glasi: „14a) utvrđuje kriterijume i merila za obim budžeta gradskih opština”.
Odlukom o promeni Statuta grada Beograda^[10] u članu 47. propisano je da se član 98. stava 2. menja i glasi: „Prihodi i primanja iz stava 1. ovog člana su opšti prihod, odnosno primanje budžeta Grada i budžeta gradskih opština, osim onih čiji je namenski karakter utvrđen zakonom kojim se uređuje budžetski sistem.”
Statutom gradske opštine Vračar^[11] u članu 1. stav 4. propisano je da se Statutom Opštine u skladu sa zakonom i Statutom Grada Beograda uređuju naročito, između ostalog: položaj Opštine, simboli Opštine, nagrade i druga javna priznanja, saradnja sa drugim opštinama, dok je odredbom člana propisano da opština, posebnom odlukom Skupštine, ustanovljava nagrade i druga javna priznanja. Odredbama člana 18. stav 1. tačka 12. propisano je da Skupština Opštine odlučuje o dodeljivanju nagrada i drugih priznanja. Odredbama člana 49. stav 1. Statuta propisano je da za obavljanje poslova utvrđenih ovim Statutom Opštini pripadaju prihodi i primanja utvrđeni odlukom Skupštine Grada, koja se donosi za kalendarsku godinu. Prihodi i primanja su opšti prihod, odnosno primanje budžeta Opštine, osim onih čiji je namenski karakter utvrđen zakonom kojim se ypeđyje budžetski sistem (stav 2.), dok je stavom 3. odredbe propisano da se sredstva budžeta Opštine koriste u skladu sa zakonom, Odlukom Grada i Odlukom o budžetu Opštine. Stavom 4. iste odredbe propisano je da se Odluka o budžetu Opštine donosi shodnom primenom zakona kojim se uređuje donošenje budžeta jedinice lokalne samouprave, dok je stavom 6. propisano da Opština samostalno raspolaže prihodima i primanjima koji joj pripadaju u skladu sa Odlukom o budžetu Opštine. Odredbama člana 50. stav 2. Statuta propisano je da se budžet Opštine izrađuje na način predviđen zakonom i Odlukom Grada i donosi se za jednu kalendarsku godinu, a stavom 4. iste odredbe propisano je da je naredbodavac za izvršenje budžeta i lice ovlašćeno za upravljanje likvidnim sredstvima (gotovinom) predsednik Opštine.
Odlukom o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade^[12] u članu 1. bilo je propisano da se ovom odlukom bliže uređuju kriterijumi za nagrađivanje učenika iz budžeta Gradske opštine Vračar koji su na na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili prvo, drugo i treće mesto odnosno nagradu na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju. Odredbama člana 3. ove odluke, između ostalog, bilo je propisano da nagradu iz budžeta gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina, i to: učenici osnovnih škola sa Vračara, koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar; učenici osnovnih škola sa Vračara, koji nemaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar, ali su se za takmičenja koja se ovom odlukom nagrađuju kvalifikovali rezultatom postignutim na opštinskom takmičenju, učenici srednjih škola sa Vračara, koji imaju prebivalište na teritoriji gradske opštine. Odredbama člana 5. stav 2. bilo je propisano da iznos nagrade koja će se dodeljivati u novcu utvrđuje veće gradske opštine Vračar početkom kalendarske godine, a u skladu sa Odlukom o budžetu gradske opštine Vračar za tu kalendarsku godinu. Članom 10. Odluke bilo je propisano da se nagrade za učenike za osvojeno prvo, drugo i treće mesto, odnosno nagrade mogu dodeljivati samo do visine sredstava planiranih u budžetu za tekuću godinu za tu namenu.
Odlukom o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade^[13] u članu 1. propisano je da se u Odluci o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, član 3. menja i glasi: Nagradu iz budžeta gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina, i to: učenici osnovnih škola koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar; učenici srednjih škola koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar.

Analiza navoda iz pritužbe i izjašnjenja, kao i dostavljenih dokaza sa aspekta antidiskriminacionih propisa

Imajući u vidu predmet pritužbe, u konkretnom slučaju potrebno je analizirati da li je Odlukom o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade (u daljem tekstu: Odluka) koju je donela Skupština opštine Vračar, izvršena diskriminacija učenika koji pohađaju osnovne i srednje škole na teritoriji ove opštine, na osnovu ličnog svojstva – prebivalište.

Polazeći od navode pritužbe i izjašnjenja kao i dostavljenih dokaza, može se najpre konstatovati da nije sporno da na teritoriji Grada Beograda ne postoji jedinstvena odluka o nagrađivanju učenika koji su na takmičenjima osvojili prvo, drugo i treće mesto, kao i da se kriterijumi između opština koje imaju ovakvu odluku, razlikuju u pogledu toga da li se nagrada dodeljuje prema prebivalištu učenika ili prema sedištu osnovne ili srednje škole koju učenik pohađa. Takođe, nije sporno da se u skladu sa Odlukom o dodeljivanju nagrada iz budžeta Gradske opštine Novi Beograd nagrade dodeljuju učenicima koji pohađaju osnovne ili srednje škole na ovoj opštini, bez obzira na to da li na njoj imaju prebivalište Dalje, nesporno je da su kriterijumi za nagrađivanje učenika iz budžeta Gradske opštine Vračar koji su na na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili prvo, drugo i treće mesto odnosno nagradu na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju bili uređeni Odlukom o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade. Nesporno je da je odredbama člana 3. ove odluke, između ostalog bilo propisano da nagradu iz budžeta gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina, i to: učenici osnovnih škola sa Vračara, koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar; učenici osnovnih škola sa Vračara, koji nemaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar, ali su se za takmičenja koja se ovom odlukom nagrađuju kvalifikovali rezultatom postignutim na opštinskom takmičenju, kao i učenici srednjih škola sa Vračara, koji imaju prebivalište na teritoriji gradske opštine. Takođe, nesporno je da je odredbama člana 1. Odluke o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade navedeni (u daljem tekstu: Odluka), koji je i dalje na snazi, član 3. promenjen. Naime, u skladu sa navedenim izmenama nagradu iz budžeta gradske opštine Vračar mogu dobiti učenici koji nisu stariji od 19 godina, i to: učenici osnovnih škola koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar i učenici srednjih škola koji imaju prebivalište na teritoriji Gradske opštine Vračar. Imajući u vidu ovako propisane kriterijume, Poverenik je analizirao da li su u postupku dodele nagrada učenici koji pohađaju osnovne i srednje škole na teritoriji Gradske opštine Vračar (u daljem tekstu: opština Vračar), a nemaju prebivalište na njenoj teritoriji, stavljeni u neopravdano nepovoljniji položaj na osnovu ličnog svojstva – prebivalište.

U izjašnjenju Gradske opštine Vračar, između ostalog, navedeno je da je razlog izmene prethodne odluke o nagrađivanju učenika koja je dopuštala, pod određenim uslovima, nagrađivanje „i pojedinih učenika koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar, ali koja su se za takmičenja koja se opštinskom odlukom nagrađuju, kvalifikovali rezultatom postignutim na opštinskom takmičenju, bio taj da se poveća broj dece za nagrađivanje, pojedinostavljivanjem kriterijuma prebivališta na Vračaru, ne ograničavajući se na pohađanje samo škole na Vračaru“. Takođe, pojašnjeno je da sva deca koja pohađaju osnovne i srednje škole na Vračaru, a koja su nosioci priznanja Vukova diploma ili Đak generacije, od gradske opštine Vračar, svake godine dobijaju pohvalnicu, knjigu i propusnicu za bazen, a prvi 50-oro na završnom ispitu (po podacima dobijenim od škola) nezavisno od prebivališta dobijaju i novčanu nagradu. U izjašnjenju se takođe navodi da nagrađivanje za osvojene nagrade na takmičenjima predstavlja dodatni vid nagrađivanja – novčano nagrađivanje, i to ne samo učenika koji pohađaju vračarske škole, već bilo koju školu u Beogradu, ali koji imaju prebivalište na Vračar i da s tim u vezi kriterijum prebivališta „ima svoje opravdanje“ s obzirom da su budžeti gradskih opština ograničeni. Takođe, navedeno je da Grad Beograd treba da donese odluku o jedinstvenom kriterijumu za nagrađivanje učenika u gradskim opštinama koje imaju takav vid nagrađivanja dece kako bi postupanje u celom gradu bilo ujednačeno, a da do tada „svaka skupština gradske opštine ima pravo da donosi sopstvene odluke zasnovane na ciljevima koje želi postići na svojoj teritoriji“. Na kraju, u izjašnjenju se navodi da „ukoliko Grad Beograd ujednači kriterijume za nagrađivanje učenika i opština Vračar će predložiti svojoj skupštini usvajanje novih odluka u skladu sa odlukom Grada naročito ako je cilj da se takvim postupanjem izbegne bilo koji vid diskriminacije“.

Imajući u vidu navedeno može se konstatovati da nije sporno da sve opštine na teritoriji grada Beograda imaju svojstvo pravnog lica, svoj budžet i imovinu kojima samostalno raspolažu, kao i pravo da samostalno donose propise u skladu sa svojim pravima i dužnostima utvrđenim Ustavom, zakonom, drugim propisom i statutom. Dalje, prepoznajući značaj podrške talentovanim učenicima i učenicima koji postižu značajne rezultate, većina opština na teritoriji grada Beograda, među kojima je i opština Vračar, deo sredstava iz svog budžeta opredelile su u svrhe nagrađivanja učenika za postignute rezultate, na osnovu kriterijuma koje su samostalno utvrdile i procene ciljeva i potreba stanovnika na svojoj teritoriji. Međutim, činjenica da opštine nemaju ujednačene kriterijume za nagrađivanje u pogledu toga da li se kao kriterijum uzima prebivalište učenika ili sedište škole koju učenik pohađa, dovela je do toga da za isti ostavaren rezultat neki učenici dobiju više nagrada, dok drugi ostaju bez ijedne nagrade. U konkretnom slučaju, opština Vračar donela je Odluku u skladu sa kojom se nagrade učenicima osnovnih i srednjih škola koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili prvo, drugo i treće mesto, odnosno druge nagrade na ovim takmičenjima, dodeljuju isključivo učenicima koji žive na teritoriji ove opštine bez obzira na činjenicu da li i pohađaju škole na ovoj opštini. S obzirom da je kriterijum za istu vrstu nagrade opštine Novi Beograd sedište škole koju učenik pohađa nezavisno od toga gde ima prebivalište, u konkretnom slučaju, deca podnositeljke pritužbe koja su učenici osnovne škole na Vračaru, a imaju prebivalište na teritoriji Opštine Novi Beograd ostala su bez ijedne nagrade uprkos postignutim rezultatima na takmičenjima koja se ovim odlukama nagrađuju jer su ove dve opštine ustanovile različite kriterijume za nagrađivanje učenika.

Analizom postavljenih kriterijuma za nagrađivanje učenika za ostvarene rezultate može se zaključiti da ukoliko se kao kriterijum za dodelu nagrade osvojene na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju uzima sedište škole koju učenik pohađa, nijedan učenik koji ispunjavanja uslove za nagrađivanje ne bi ostao bez nagrade. S druge strane, određivanja prebivališta kao isključivog kriterijuma za nagrađivanje učenika može biti sporno u situaciji kada dete ne ide u školu na opštini na kojoj ima prebivalište ili kada se, kao u konkretnom slučaju, opština na kojoj dete živi i opština na kojoj pohađa školu razlikuju u pogledu kriterijuma za dodelu nagrade. U tom slučaju svi učenici koji ne ispunjavaju uslov prebivališta opštine na kojoj idu u školu ostaju bez nagrade, pa čak, kada kao u slučaju učenika srednjih škola, pohađaju školu na teritoriji druge opštine iz razloga što određena srednja škola postoji samo na teritoriji te opštine, odnosno iz razloga što na teritoriji njihove opštine uopšte ne postoji srednja škola. Takođe, isključivi kriterijum prebivališta doveo bi potencijalno u neopravdano nejednak položaj i decu koja su interno raseljena lica sa Kosova i Metohije, ali i izbeglice i tražioce azila koja u skladu sa propisima imaju prijavljeno boravište. Nesporno je da se u skladu sa Odlukom nagrade za učenike mogu dodeljivati samo do iznosa sredstava planiranih u budžetu za tu namenu u tekućoj godini i da opština ima pravo da odluči o načinu na koji će ta sredstva raspodeliti. Međutim, s obzirom da su nagrade ustanovljene radi rezultata koje su učenici postigli predstavljajući istovremeno i školu ali i opštinu na kojoj se škola nalazi, može se zaključiti da isključivi kriterijum prebivališta u ovom slučaju nije srazmeran cilju koji se želi postići, a to je nagrađivanje učenika sa zapaženim rezultatima na najvišim nivoima takmičenja postignutim na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnom takmičenju. Osim toga, Statutom grada Beograda u članu 74. stav 2. propisano je da se u vršenju poslova iz svoje nadležnosti gradska opština stara o potrebama i interesima građana sa svog područja, istovremeno uvažavaju i interes građana sa područja drugih gradskih opština i grada u celini.

Prilikom donošenja mišljenja u ovom predmetu Povernik je imao u vidu i dopis koji je Sekretarijat za obrazovanje i dečju zaštitu uputio preporuku gradskim opštinama grada Beograda radi usklađivanja propisa kojima se regulišu kriterijumi za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate. Naime, u dopisu opštinama Sekretarijat je naveo da je potrebno da sa aspekta svoje nadležnosti usklade propise kojima regulišu kriterijume za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate „na način kako bi se izbegla diskriminacija dece prema prebivalištu i omogućilo da nagrade dođu do svih učenika zbog kojih je ovaj način nagrađivanja ustanovljen i to tako što će ustanoviti da kriterijum za dobijanje nagrade bude da istu mogu dobijati učenici koji pohađaju škole na teritoriji tih gradskih opština“. Takođe, Sekretarijat je naveo da je ustanovljavanje ovog kriterijuma za nagrađivanje učenika osnovnih i srednjih škola koji postižu najbolje rezultate „celishodnije i pravednije i iz razloga što na teritorijama pojedinih gradskih opština nema obrazovanih srednjih škola“.

Na kraju, ne treba zanemariti ni činjenicu da uskraćivanje prava na nagradu talentovanim učenicima iz razloga koji nisu ni u kakvoj vezi sa njihovim znanjem, može destimulativno uticati na njihovo dalje školovanje, usavršavanje i razvijanje potencijala. S tim u vezi, Poverenik ističe da Nacionalna strategija za mlade za period 2015-2025. godine propisuje da Republika Srbija prepoznaje mlade i njihovu posebnu i važnu ulogu u društvu i predviđa kontinuirano i sistematsko ulaganje u razvoj mladih i uspostavljanje partnerskog odnosa mladih i države kako bi se povećalo njihovo aktivno učešće u društvu, u svim oblastima društvenog života. Takođe, u Strategiji se naglašava da mladi imaju podršku društva, stvaraju bolje uslove za život i aktivno doprinose opštem napretku društva zbog čega im je neophodno omogućiti da u potpunosti razvijaju svoj potencijal i doprinose ličnom i društvenom razvoju i dobrobiti.

Imajući u vidu sve napred navedeno, a pre svega činjenicu da je sistem nagrađivanja ustanovljen radi učenika koji su na na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili prvo, drugo i treće mesto odnosno nagradu na gradskom (okružnom), republičkom, regionalnom i međunarodnom takmičenju postignutim na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima, kao i odredbu člana stav 2. Statuta grada Beograda kojom je propisano da se u vršenju poslova iz svoje nadležnosti gradska opština stara o potrebama i interesima građana sa svog područja, istovremeno uvažavaju i interes građana sa područja drugih gradskih opština i grada u celini, Poverenik je dao mišljenje da su odredbama člana 1. Odluke, učenici osnovnih i srednjih škola koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar, a pohađaju škole na ovoj opštini dovedeni u nepovoljniji položaj na osnovu ličnog svojstva – prebivalište.

MIŠLjENjE

U postupku po pritužbi AA iz Beograda utvrđeno je da su odredbom člana 1. Odluke o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, koju je donela Skupština opštine Vračar povređene odredbe člana 6. a u vezi sa članom 19. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Gradskoj opštini Vračar:

5.1. Da inicira izmenu člana 1. Odluke o izmeni odluke o utvrđivanju kriterijuma za nagrađivanje učenika koji su na gradskim (okružnim), republičkim, regionalnim i međunarodnim takmičenjima osvojili nagrade, tako da pravo na nagradu za postignute rezultate na takmičenjima koja se ovom odlukom nagrađuju imaju i učenici osnovnih i srednjih škola koji nemaju prebivalište na teritoriji opštine Vračar, a pohađaju škole na ovoj opštini.

5.2. Da ubuduće vodi računa da se u okviru svojih redovnih poslova i aktivnosti pridržava propisa o zabrani diskriminacije.

Potrebno je da Gradska opština Vračar obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Gradska opština Vračar ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišljenja nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] Zakon o zabrani diskriminacije „Službeni glasnik RS“, br. 22/09 i 52/21, član 33.

[2] „Službeni glasnik RS“, broj 98/06

[3] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, br 22/09 i 52/21), član 2. stav 1. tačka 1.

[4] „Službeni glasnik RS”, br . 88/17, 27/18, 10/19, 27/18, 6/20 i 129/21

[5] „Službeni glasnik RS”, br . 29/07, 83/14, 101/16 , 37/19 i 111/21

[6] „Službeni glasnik RS”, br . 29/07, 83/14, 101/16, 47/18 i 111/21

[7] „Službeni glasnik RS”, br . 54/09, 73/10, 101/10, 101/11, 93/12, 62/13, 63/13, 108/13, 142/14, 68/15, 103/15, 99/16, 113/17, 95/18, 31/19, 72/19, 149/20, 118/21, 138/22 i 118/21

[8] „Službeni list grada Beograda”, broj 39/08

[9] „Službeni list grada Beograda”, broj 23/2013

[10] „Službeni list grada Beograda”, broj 60/2019

[11] „Službeni list grada Beograda” 77/2019. godine

[12] „Službeni list grada Beograda” 31/2017

[13] „Službeni list grada Beograda”, 6p. 31/17 i 114/I8

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

602-22 Pritužba zbog diskriminacije po osnovu prebivališta