30-2025 Preporuka mera Gradu Požarevcu • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti

br. 07-00-24/2025-02 datum: 14.4.2025.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje

PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Gradu Požarevcu:

– da preduzme sve neophodne mere i aktivnosti u okviru svoje nadležnosti u cilju ujednačavanja položaja dece koja pohađaju predškolsku ustanovu koju je osnovao Grad Požarevac i dece koja su upućena da pohađaju privatnu predškolsku ustanovu zbog nedovoljnih kapaciteta ustanova čiji je osnivač Grad Požarevac, i to u pogledu nesrazmernog prevaljivanja ekonomskog tereta za periode odsustvovanja dece koja pohađaju javne predškolske ustanove i one koja su upućena da pohađaju privatne predškolske ustanove zbog nedovoljnih kapaciteta javnih ustanova čiji je osnivač Grad Požarevac.

Grad Požarevac obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.

Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti, u skladu sa zakonom, nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo.

Obrazloženje

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratila se grupa roditelja iz Požarevca i Kostolca čija deca pohađaju privatnu predškolsku ustanovu „Liliput 012“ u Požarevcu i Kostolcu. Prema navodima roditelja, Skupština grada Požarevca je 17. decembra 2024. godine donela Odluku o izmeni prava na naknadu dela troškova za privatne predškolske ustanove koja se odnosi na refundaciju dela troškova u iznosu od 50% za dan kad dete neopravdano odsustvuje iz vrtića. U obraćanju Povereniku ukazano je da su roditelji dece koja pohađaju privatni vrtić „Liliput 012“ stavljena u nepovoljniji položaj u odnosu na roditelje dece koja pohađaju državni vrtić jer privatni vrtić nije u mogućnosti da umanji troškove za te dane. Povereniku je ovom prilikom dostavljena Odluka o izmeni Odluke o pravu na naknadu dela troškova boravka dece u predškolskoj ustanovi čiji je osnivač drugo pravno ili fizičko lice na teritoriji Grada Požarevca.

U cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, Poverenik je zatražio izjašnjenje Gradske uprave Grada Požarevca.

U izjašnjenju Gradske uprave Grada Požarevca br. 01-07-18/2025 od 14. januara 2025. godine navedeno je da je Skupština Grada Požarevca na sednici od 17. decembra 2024. godine donela Odluku o izmeni Odluke o pravu na naknadu dela troškova boravka dece u predškolskoj ustanovi čiji je osnivač drugo pravno ili fizičko lice na teritoriji Grada Požarevca („Službeni glasnik Grada Požarevca“, br. 28/24). Pomenutom odlukom su propisani uslovi postupka refundacije troškova roditeljima za boravak deteta u privatnoj predškolskoj ustanovi čiji je osnivač drugo pravno lice na teritoriji Grada Požarevca.

Članom 5. navedene odluke propisano je da mesečni iznos koji se priznaje kao osnov za obračun dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi iznosi najviše 80% ekonomske cene utvrđene za boravak dece u Predškolskoj ustanovi „Ljubica Vrebalov“ Požarevac. Izuzetak od stava 1. ovog člana odnosi se na blizanace, treće i svako naredno dete i decu samohranog roditelja, za koje mesečni iznos koji se priznaje kao osnov za obračun dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi iznosi najviše 90% ekonomske cene utvrđene za boravak dece u Predškolskoj ustanovi „Ljubica Vrebalov“ Požarevac. Drugi izuzetak od stava 1. ovog člana odnosi se na decu sa smetnjama u razvoju i decu sa invaliditetom, decu bez roditeljskog staranja, decu korisnika novčane socijalne pomoći i decu iz materijalno ugroženih porodica za koje mesečni iznos koji se priznaje kao osnov za obračun dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi iznosi najviše 100% ekonomske cene utvrđene za boravak dece u Predškolskoj ustanovi „Ljubica Vrebalov“ Požarevac. Za dane odsustva deteta, Grad roditelju/staratelju ili drugom zakonskom zastupniku priznaje 50% od dnevnog iznosa, osim u slučaju opravdanog odsustva deteta zbog bolesti, a na osnovu dostavljene potvrde izabranog lekara – pedijatra; u vreme korišćenja odmora roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta na osnovu uvida u rešenje o korišćenju godišnjeg odmora za roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika. Troškovi boravka deteta u privatnoj predškolskoj ustanovi ne nadoknađuju se za dane vikenda, državnih i verskih praznika u Republici Srbiji, koji se praznuju i obeležavaju neradno. U odluci je dalje navedeno da se prilikom obračuna naknade dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi, uzima ukupan iznos za naknadu dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi, koji se utvrđuje sabiranjem sledećih iznosa: iznos za dane prisustva deteta (dobija se množenjem dnevnog iznosa sa brojem dana prisustva deteta u privatnoj predškolskoj ustanovi) i iznos za dane neopravdanog odsustva deteta (dobija se množenjem polovine dnevnog iznosa sa brojem dana odsustva deteta u privatnoj predškolskoj ustanovi). Roditelj/staratelj ili drugi zakonski zastupnik može ostvariti pravo na naknadu dela troškova boravka deteta u privatnoj predškolskoj ustanovi – pravo na refundaciju troškova propisanu članom 5. ove odluke, isključivo pod uslovom da mesečni iznos propisan st. 1, 2. ili 3. ovog člana uplati u celosti privatnoj predškolskoj ustanovi. Uplata naknade dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi iz člana 5. ove odluke vrši se iz sredstava budžeta Grada Požarevca na tekući račun roditelja/staratelja ili drugog zakonskog zastupnika, na osnovu: 1) Rešenja o priznavanju prava; 2) Izvoda privatne predtttkopske ustaiove o uppaćenim srepstvima on strane roditelja/staratelja ili drugog zakonskog zastupnika privatnoj predškolskoj ustanovi i 3) Mesečnog izveštaja potpisanog od strane ovlašćenog lica i overeno pečatom privatne predškolske ustanove, a koji privatna predškolska ustanova do 5. u mesecu za prethodni mesec dostavlja organizacionoj jedinici, koja vrši obračun i isplatu.

Mesečni izveštaj iz stava 7. tačka 2) ovog člana sadrži zbirni tabelarni izveštaj celokupnog boravka svakog deteta za prethodni mesec, koji obuhvata: 1) naziv privatne predškolske ustanove; 2) ime i prezime i adresa roditelja/zakonskog zastupnika; 3) ime i prezime deteta; 4) broj ugovora privatne predškolske ustanove; 5) broj rešenja Gradske uprave Grada Požarevca; 6) period važenja rešenja; 7) mesečni iznos subvencije; 8) ukupan broj radnih dana i ekonomska cena; 9) broj dana prisutnosti deteta, uključujući dane opravdanog odsustva; 10) broj dana u kojima je dete neopravdano odsustvovalo; 11) ukupan iznos uplaćenih sredstava privatnoj predškolskoj ustanovi od strane roditelja za svako dete; 12) tekući račun roditelja/zakonskog zastupnika. Tabelarni izveštaj sadrži poseban prikaz za sve kategorije dece utvrđene stavom 1, 2. i 3. ovog člana. Za tačnost dostavljenih podataka u cilju realizacije subvencije odgovorna je privatna predškolska ustanova.

Kako je u izjašnjenju dalje istaknuto, Grad Požarevac je iskoristio mogućnost i utvrdio povoljnije uslove za korisnike u pogledu obračunavanja njihovog učešća u mesečnoj ekonomskoj ceni no detetu, od uslova propisanih članom 12. Pravilnika o merilima za utvrđivanje ekonomske cene programa vaspitanja i obrazovanja u predškolskim usatnovama („Službeni glasnik RS“, broj 87/21). Članom 12. Pravilnika o merilima za utvrđivanje ekonomske cene programa vaspitanja i obrazovanja u predškolskim ustanovama („Službeni glasnik RS“, br. 87/21), propisano je učešće korisnika u mesečnoj ekonomskoj ceni programa. Pojedinačno učešće roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta kao korisnika usluga u mesečnoj ekonomskoj ceni programa po detetu, nadležni opran lokalne samouprave utvrđuje u skladu sa zakonom. Iznos utvrđen stavom 1. ovog člana korisniku se obračunava no isteku obračunskog meseca. Za dane odsustva deteta korisnik plaća iznos od 100% od utvrđenog iznosa iz stava 1. ovog člana. Pojedinačno učešće korisnika u mesečnoj ekonomskoj ceni programa iznosi 50% od utvrđenog iznosa iz stava 1. ovog člana u slučaju odsustva deteta zbog bolesti, a na osnovu dostavljene potvrde izabranog lekara – pedijatra; u vreme korišćenja godišnjeg odmora roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta na osnovu uvida u rešenje o korišćenju godišnjeg odmora za roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika, kao i zbog iskazane potrebe porodice da dete ne pohađa vrtić u trajanju ne dužem od deset radnih dana u toku radne godine. Jedinica lokalne samouprave može utvrditi i povoljnije uslove za korisnike u pogledu obračunavanja njihovog učešća u mesečnoj ekonomskoj ceni po detetu. Od obaveze učešća u mesečnoj ekonomskoj ceni iz stava 1. ovog člana izuzimaju se roditelji, odnosno drugi zakonski zastupnici dece bez roditeljskog staranja, dece sa smetnjama u razvoju i invaliditetom i dece iz materijalno ugroženih porodica u skladu sa propisima kojima se uređuje finansijska podrška porodici sa decom.

Roditelju, odnosno drugom zakonskom zastupniku deteta koji, u skladu sa pravilnikom kojim se uređuje ostvarivanje ishrane dece u predškolskoj ustanovi, obezbeđuje hranu za svoje dete tokom njegovog boravka u predškolskoj ustanovi, umanjuje se iznos utvrđen stavom 1. ovog člana u visini (procentualnog) učešća cene obroka u ekonomskoj ceni programa.

U izjašnjenju je dalje navedeno da, iako je članom 12. stav 3. rope pomenutog pravilnika propisano da za dane odsustva deteta korisnik plaća iznos od 100% od utvrđenog iznosa iz stava 1. ovog člana, a stavom 4. istog člana propisano da pojedinačno učešće korisnika u mesečnoj ekonomskoj ceni programa iznosi 50% od utvrđenog iznosa iz stava 1. ovog člana u slučaju odsustva deteta zbog bolesti, a na osnovu dostavljene potvrde izabranog lekara – pedijatra; u vreme korišćenja godišnjeg odmora roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta na osnovu uvida u rešenje o korišćenju godišnjeg odmora za roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika, kao i zbog iskazane potrebe porodice da dete ne pohađa vrtić u trajanju ne dužem od deset radnih dana u toku radne godine, Grad Požarevac je na povoljniji način utvrdio učešće roditelja u ekonomskoj ceni, tako što je članom 5. pomenute odluke propisao da kod opravdanog odsustva deteta zbog bolesti, a na osnovu dostavljene potvrde izabranog lekara – pedijatra, u vreme korišćenja odmora roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta na osnovu uvida u rešenje o korišćenju godišnjeg odmora za roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika, Grad refundira roditelju/zakonskom zastupniku iznos u celosti u skladu sa članom 5. st. 1, 2.i 3. pomenute odluke, a da za dane neopravdanog odsustva deteta (nema opravdanje lekara, nema rešenje o korišćenju godišnjeg odmora roditelja odnosno zakonskog zastupnika deteta, nije krsna slava) Grad roditelju/staratelju ili drugom zakonskom zastupniku priznaje 50% od dnevnog iznosa, što znači da roditelj/zakonski zastupnik deteta ne plaća iznos od 100% od utvrđenog iznosa za dane odsustva deteta, kako je definisano pomeutim republičkim pravilnikom.

Na kraju izjašnjenja je navedeno da u postupku refundacije, s obzirom da je Grad Požarevac – budžetski korisnik i da u budžetskom sistemu postoji zakonska obaveza kontrole namenskog trošenja budžetskih sredstava. Da bi Grad Požarevac — Gradska uprava Grada Požarevca izvršila obračun i prenos budžetskih sredstava na račun roditelja/zakonskog zastupnika, kod pravdajuće dokumentacije kao osnova za obračun i refundaciju troškova boravka deteta u privatnom vrtiću, potrebno je da direktor privatne predškolske ustanove u dostavljenom mesečnom izveštaju navede broj dana prisutnosti deteta, uključujući dane opravdanog/neopravdanog odsustva, kao i izvod privatne predškolske ustanove o uplaćenim sredstvima od strane roditelja/staratelja ili drugog zakonskog zastupnika privatnoj predškolskoj ustanovi. U izjašnjenju je ujedno istaknuto da Gradska uprava Grada Požarevca ima besprekornu saradnju sa pet privatnih predškolskih ustanova čiji je osnivač drugo pravno ili fizičko lice na teritoriji grada. Gradska uprava Grada Požarevca, vodeći računa pre svega o interesima dece, i značaju adaptirane sredine u kojoj se dete nalazi, kao i činjenici da svaka promena sredine i vaspitača različito utiče na dete, omogućila je roditeljima da njihova deca koja započnu boravak u privatnoj predškolskoj ustanovi u jednoj kalendarskoj godini nastave da borave u privatnoj predškolskoj ustanovi do upisa u prvi razred osnovne škole, uz mogućnost, ali bez obaveze da roditelji konkurišu svake naredne godine za mesto u državnom vrtiću. Naveli su da je Grad je na ovaj način proširio kapacitete, znatno smanjio broj dece koja nisu upisana u predškolsku ustanovu i omogućio gotovo svakom roditelju da njegovo dete boravi u privatnoj predškolskoj ustanovi pod istim uslovima kao u predškolskoj ustanovi čiji je osnivač Grad Požarevac.

Odredbom člana 21. Ustava Republike Srbije^[2] u članu 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Odredbama člana 71. Ustava Republike Srbije^[3] propisano je da svako ima pravo na obrazovanje, da je osnovno obrazovanje obavezno i besplatno, a da je srednje obrazovanje besplatno.

Ove odredbe su bliže razrađene Zakonom o zabrani diskriminacije^[4], kojim je propisano da akt diskriminacije označava svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima.

Zakonom o finansijskoj podršci porodici^[5] sa decom propisano je u kojim slučajevima i pod kojim uslovima se obezbeđuje naknada troškova boravka u predškolskoj ustanovi za decu bez roditeljskog staranja, za decu sa smetnjama u razvoju i decu sa invaliditetom, za decu korisnika novčane socijalne pomoći, kao i regresiranje troškova boravka u predškolskoj ustanovi dece iz materijalno ugroženih porodica. Članom 11. ovog zakona propisana su prava na finansijsku podršku porodici sa decom, u smislu ovog zakona. Ovim članom propisano je da AP Vojvodina, opština, odnosno grad mogu, ako su obezbedili sredstva, da utvrde i druga prava, veći obim prava od prava utvrđenih ovim zakonom i povoljnije uslove za njihovo ostvarivanje.

Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja propisano je da svako lice ima pravo na obrazovanje i vaspitanje, te da su državljani Republike Srbije jednaki u ostvarivanju prava na obrazovanje i vaspitanje.^[6]

Zakonom o predškolskom vaspitanju i obrazovanju^[7] propisano je da je delatnost predškolskog vaspitanja i obrazovanja delatnost od neposrednog društvenog interesa i da se ostvaruje kao javna služba. Delatnost predškolskog vaspitanja i obrazovanja, u smislu ovog zakona, jeste vaspitanje i obrazovanje dece predškolskog uzrasta. Pod predškolskim uzrastom, u smislu ovog zakona, podrazumeva se uzrast dece od šest meseci do polaska u osnovnu školu. Delatnost predškolskog vaspitanja i obrazovanja obavlja se u predškolskoj ustanovi, a izuzetno može da se obavlja i u školi, u skladu sa Zakonom i ovim zakonom. Članom 4. ovog zakona propisani su ciljevi predškolskog vaspitanja i obrazovanja kao podrška celovitom razvoju i dobrobiti deteta predškolskog uzrasta, pružanjem uslova i podsticaja da razvija svoje kapacitete, proširuje iskustva i izgrađuje saznanja o sebi, drugim ljudima i svetu; vaspitnoj funkciji porodice; daljem vaspitanju i obrazovanju i uključivanju u društvenu zajednicu i razvijanju potencijala deteta kao pretpostavke za dalji razvoj društva i njegov napredak.

Članom 35. stav 2. Zakona o društvenoj brizi o deci^[8] propisano je da se regresiranje troškova celodnevnog i poludnevnog boravka dece predškolskog uzrasta obezbeđuje u ukupnom iznosu od 80% od ekonomske cene prosečno po detetu, u predškolskim ustanovama koje se nalaze u mreži ustanova koju utvrdi opština.

Članom 1. Uredbe o kriterijumima za donošenje akata o mreži javnih predškolskih ustanova i akata o mreži javnih osnovnih škola^[9] propisano je da se ovom uredbom utvrđuju kriterijumi za donošenje akta o mreži javnih predškolskih ustanova i akta o mreži javnih osnovnih škola, čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina ili jedinica lokalne samouprave. Stavom 2. istog člana propisano je da se predškolske ustanove i osnovne škole iz stava 1. ovog člana osnivaju i prostorno raspoređuju na način koji će osigurati širu dostupnost kvalitetnog predškolskog vaspitanja i obrazovanja i potpuni obuhvat učenika kvalitetnim osnovnim obrazovanjem i vaspitanjem.

Odredbama člana 12. Pravilnika o merilima za utvrđivanje ekonomske cene programa vaspitanja i obrazovanja u predškolskim ustanovama[10] propisano je da pojedinačno učešće roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta kao korisnika usluga u mesečnoj ekonomskoj ceni programa po detetu, nadležni organ lokalne samouprave utvrđuje u skladu sa zakonom. Iznos utvrđen stavom 1. ovog člana korisniku se obračunava po isteku obračunskog meseca. Za dane odsustva deteta korisnik plaća iznos od 100% od utvrđenog iznosa iz stava 1. ovog člana. Pojedinačno učešće korisnika u mesečnoj ekonomskoj ceni programa iznosi 50% od utvrđenog iznosa iz stava 1. ovog člana u slučaju odsustva deteta zbog bolesti, a na osnovu dostavljene potvrde izabranog lekara – pedijatra; u vreme korišćenja godišnjeg odmora roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta na osnovu uvida u rešenje o korišćenju godišnjeg odmora za roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika, kao i zbog iskazane potrebe porodice da dete ne pohađa vrtić u trajanju ne dužem od deset radnih dana u toku radne godine. Jedinica lokalne samouprave može utvrditi i povoljnije uslove za korisnike u pogledu obračunavanja njihovog učešća u mesečnoj ekonomskoj ceni po detetu.

Odlukom o izmeni Odluke o pravu na naknadu dela troškova boravka dece u predškolskoj ustanovi čiji je osnivač drugo pravno ili fizičko lice na teritoriji Grada Požarevca[11] propisan je mesečni iznos koji se priznaje kao osnov za obračun dela troškova boravka dece u privatnoj predškolskoj ustanovi iznosi najviše 80% ekonomske cene utvrđene za boravak dece u Predškolskoj ustanovi „Ljubica Vrebalov“ Požarevac. Za dane odsustva deteta, Grad roditelju/staratelju ili drugom zakonskom zastupniku priznaje 50% od dnevnog iznosa, osim u slučaju opravdanog odsustva deteta zbog bolesti, a na osnovu dostavljene potvrde izabranog lekara – pedijatra; u vreme korišćenja odmora roditelja. odnosno drugog zakonskog zastupnika deteta na osnovu uvida u rešenje o korišćenju godišnjeg odmora za roditelja, odnosno drugog zakonskog zastupnika.

Odlukom o utvrđivanju ekonomske cene programa vaspitanja i obrazovanja u predškolskoj ustanovi „Ljubica Vrebalov“ Požarevac za 2025. godinu[12], utvrđuje se da ista iznosi 19.000.00 dinara mesečno po detetu. Pojedinačno učešće korisnika usluge u mesečnoj ekonomskoj ceni utvrđuje se u visini od 20% i iznosi 3.800,00 dinara po detetu. Učešće Grada Požarevca u u mesečnoj ekonomskoj ceni utvrđuje se u visini od 80% i iznosi 15.200,00 dinara po detetu.

Propisima je dozvoljeno da se Grad Požarevac opredeli za različite načine rešavanja brige o deci, uključujući i javno-privatna partnerstva, odnosno da, umesto da gradi predškolske ustanove, osniva nove ili proširuje kapacitete već postojećih ustanova čiji je osnivač grad, subvencioniše boravak dece u predškolskim ustanovama čiji je osnivač drugo pravno ili fizičko lice na teritoriji Grada Požarevca koja zbog nedostatka kapaciteta nisu mogla da se upišu u predškolsku ustanovu čiji je osnivač lokalna samouprava.

S obzirom na to da je opredeljenje grada u poslednjih nekoliko godina, da obavezu društvene brige o deci postiže subvencijama a ne, u potpunosti, širenjem sopstvenih kapaciteta, Poverenik je mišljenja da je u tom slučaju potrebno detaljnije sistemski urediti odnose između grada i ustanova čiji je osnivač drugo pravno ili fizičko lice. Naročito je važno da na isti način bude uređen položaj dece koja borave u predškolskim ustanovama čiji je osnivač grad i dece koja borave u privatnim predškolskim ustanovama zbog nedostatka kapaciteta u javnim ustanovama, posebno imajući u vidu da je dobijanje subvencije za pohađanje privatne predškolske ustanove upravo uslovljeno pribavljanjem odbijenice koja je i formalni dokaz o nemogućnosti jedinice lokalne samouprave da omogući detetu upis u predškolsku ustanovu čiji je osnivač lokalna samouprava.

Poverenik ovom prilikom ukazuje da usklađivanje rada i roditeljstva, kao i potreba za obezbeđivanjem dovoljnog broja mesta u vrtićima i predškolskim ustanovama uz usklađivanje radnog vremena ovih ustanova sa promenama na tržištu rada, važan su preduslov za unapređenje i položaja žena na tržištu rada. Ne treba zaboraviti činjenicu da je omogućavanje boravka dece u predškolskim ustanovama nužna pretpostavka radnog angažovanja roditelja, a u slučaju da dete ne uspe da ostvari to pravo, u najvećem broju slučajeva će se to negativno odraziti na radni status najčešće majke. Uspostavljanje standarda prema kojem je predškolsko obrazovanje i vaspitanje dostupno svoj deci pod jednakim uslovima, imalo bi pozitivne implikacije između ostalog i na populacionu politiku i generalno loše demografske tendencije.

Poverenik podseća da jedan od indikatora Ciljeva održivog razvoja[13] (četvrti cilj – Osigurati inkluzivno i ravnopravno kvalitetno obrazovanje i promovisati mogućnost učenja tokom celog života) glasi: „Do 2030. obezbediti da sve devojčice i dečaci imaju pristup kvalitetnom razvoju u ranom detinjstvu, brizi i predškolskom obrazovanju kako bi bili spremni za osnovno obrazovanje.“

O značaju i učešću dece u predškolskom vaspitanju i obrazovanju svedoči studija UNICEF-a[14] u kojoj je navedeno: „Predškolsko vaspitanje i obrazovanje (PVO) ima važan uticaj na razvoj deteta i predstavlja osnov za kasniji uspeh u životu u pogledu daljeg obrazovanja, dobrobiti, zapošljivosti i socijalnog uključivanja, naročito za decu nepovoljnog socio-ekonomskog statusa. Javna ulaganja u ove programe donose visok povraćaj ulaganja i predstavljaju sigurnu stratešku intervenciju usmerenu na opšti razvoj društva. Programi PVO imaju najveći uticaj na decu iz depriviranih zajednica i porodica, i nadoknađuju nedostatak podrške za rano učenje u najbližem okruženju deteta.

Uprkos očiglednim pozitivnim efektima programa predškolskog vaspitanja i obrazovanja i povoljnom strateškom okviru, Srbija i dalje ima manju stopu učešća dece u predškolskom vaspitanju i obrazovanju u poređenju sa državama članicama Evropske unije. Ova stopa je još niža za neke od ugroženih grupa, kao što su deca romske nacionalnosti ili deca sa invaliditetom. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u školskoj 2024/25. godini 235 344 dece pohađalo je predškolsko vaspitanje i obrazovanje. Dece uzrasta od šest meseci do tri godine bilo je 59 797 (25,4%), a dece od navršene tri godine do polaska u školu 175 547 (74,6%).[15] Stopa obuhvata predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem u Srbiji raste za sve starosne grupe, ali je i dalje ispod ciljeva EU za 2030. godinu, a situacija se dodatno pogoršala tokom pandemije kovida-19.[16]

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u 2024. godini u Republici Srbiji je rođeno 60 311 dece, dok je preminulo 98 041 osoba. Navedeno predstavlja pad živorođenih za 0,8%, ali i porast preminulih za 1,0%, u poređenju sa 2023. godinom.[17] Jedan od faktora kojima je moguće uticati na ove izuzetno negativne demografske tendencije su i mere kojima bi se omogućio pristup predškolskim ustanovama svoj deci pod jednakim uslovima. U periodu od 1992-2002. godine subvencija je iznosila 80% ekonomske cene boravka. Boravak za treće dete je bio besplatan u periodu od 1974-1990 i od 1992-2002 godine (u opštinama sa negativnim prirodnim priraštajem)[18]. Prema istraživanjima UNICEF-a, jedna od najdelotvornijih i najefikasnijih javnih politika za sveopšti razvoj društva, jeste politika ranog razvoja dece. Investiranje u programe ranog razvoja dece osigurava povraćaj sredstava koji je 4 do 5 puta viši od uloženih sredstava[19].

Kapaciteti u predškolskom obrazovanju se postepeno povećavaju u poslednjih nekoliko godina, ali, i pored toga, oni nisu dovoljni, niti su ravnomerno raspoređeni. Povećanje ukupnog kapaciteta predškolskih ustanova omogućeno je, između ostalog i sve većem broju privatnih predškolskih ustanova. Suštinski razlog za to jeste subvencionisanje privatnih predškolskih ustanova.

U svom Redovnom godišnjem izveštaju o stanju u oblasti zaštite ravnopravnosti Poverenik je ukazao da, posebno u većim gradovima postoje problemi nedostatka mesta u vrtićima. Na predviđene mere populacione politike se izdvajaju prilično velika sredstva, dok se istovremeno za neophodne usluge podrške porodici izdvajaju značajno manja sredstva. Tako se nedovoljan broj mesta za decu u državnim vrtićima u gotovo svim većim gradovima, nadomešćuje u privatnim vrtićima, iako uslovi i cene ovih vrtića nisu jednake.[20]

Grad Požarevac je slobodan da iznađe najekonomičniji i najefikasniji model, odnosno način uključivanja privatnih predškolskih ustanova u sistem obrazovanja i vaspitanja dece kako bi se obezbedio njihov jednak tretman.

Poverenik je svestan kompleksnosti pravnih odnosa koje proizlaze iz ovog oblika javno-privatnog partnerstva u cilju ostvarivanja zakonskih obaveza lokalne samouprave, s obzirom na činjenicu da društvena briga o deci nije u nadležnosti samo lokalnih samouprava.

Preporuka Poverenika bazirana je pre svega na značaju koji predškolsko vaspitanje i obrazovanje ima u razvoju dece u najranijem uzrastu, te da je u osnovi svoj deci neophodno obezbediti pristup predškolskim ustanovama pod jednakim uslovima.

Aktuelna situacija u Gradu Požarevcu da deca koja se kvalifikuju za pohađanje predškolskih ustanova čiji je osnivač lokalna samouprava iste pohađaju uz niže izdatke u slučaju „neopravdanog“ odsustva, dok su ti izdaci viši za decu koja usled ograničenih kapaciteta budu upućena u privatne ustanove, što upućuje na zaključak o evidentnom nejednakom postupanju prema ove dve kategorije lica. Imajući u vidu nadležnost lokalnih samouprava u organizaciji predškolskog obrazovanja i vaspitanja, obezbeđenje pohađanja predškolskih ustanova za svu decu pod jednakim uslovima morao da bude jedan od prioritetnih zadataka kako pri opredeljivanju budžetskih sredstava, tako i pri donošenju odgovarajućih akata.

Imajući u vidu sve navedeno, Poverenik u skladu sa članom 33. stav 1. tačka 9. upućuje preporuku mera gradskoj upravi Grada Požarevca da preduzme sve neophodne mere i aktivnosti u okviru svoje nadležnosti u cilju ujednačavanja položaja dece koja pohađaju predškolsku ustanovu koju je osnovao Grad Požarevac i dece koja su upućena da pohađaju privatnu predškolsku ustanovu zbog nedovoljnih kapaciteta ustanova čiji je osnivač Grad Požarevac, i to u pogledu nesrazmernog prevaljivanja ekonomskog tereta za periode odsustvovanja dece koja pohađaju javne predškolske ustanove i one koja su upućena da pohađaju privatne predškolske ustanove zbog nedovoljnih kapaciteta javnih ustanova čiji je osnivač Grad Požarevac.

[1] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/09 i 52/21), član 33. stav 1. tač. 9.

[2] Ustav Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 98/06)

[3] „Službeni glasnik RS“ br. 98/06

[4]„Sllužbeni glasnik RS“, br. 22/09 i 52/21

[5] „Službeni glasnik RS“, br. 113/17, 50/18, 46/21 – odluka US, 51/21 – odluka US, 53/21 – odluka US, 66/21, 130/21, 43/23 – odluka US, 62/23 i 11/24 – odluka US i 79/24

[6] Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja („Službeni glasnik RS“ br. 88/17, 27/18 – dr. zakon, 10/19, 27/18 – dr. zakon, 6/20, 129/21, 92/23 i 19/25), član 3.

[7] „Službeni glasnik RS“, 18/10, 101/17, 113/17 – dr. zakon, 95/18 – dr. zakon, 10/19, 86/19 – dr. zakon, 157/20 – dr. zakon, 123/21 – dr. zakon i 129/21

[8] „Službeni glasnik RS“ br. 49/92, 29/93, 53/93, 67/93, 28/94, 47/94, 48/94, 25/96, 29/01, 16/02 – dr. zakon, 62/03 – dr. zakon, 64/03 – ispr. dr. zakona,101/05 – dr. zakon,18/10 – dr. zakon i 113/17 – dr. zakon)

[9] „Službeni glasnik RS“, broj 21/18

[10] „Službeni glasnik RS“, broj 87/21

[11] „Službeni glasnik RS“, broj 28/24

[12] „Službeni glasnik RS“, broj 21/24

[13] https://www.undp.org/sr/serbia/ciljevi-odr%C5%BEivog-razvoja

[14] Dostupno na: https://www.unicef.org/serbia/sites/unicef.org.serbia/files/2018-07/Predskolsko-vaspitanje-i-obrazovanje.pdf

[15] Dostupno na: https://www.stat.gov.rs/sr-latn/vesti/statisticalrelease/?p=16933&a=11&s=1101?s=1101

[16] Dostupno na: https://www.unicef.org/serbia/kvalitetno-i-inkluzivno-pred%C5%A1kolsko-vaspitanje-i-obrazovanje

[17] Dostupno na: https://www.stat.gov.rs/vesti/statisticalrelease/?p=16827

[18] Mirjana Rašević, Petar Vasić, „Obrazovanje kao faktor fertiliteta i populacione politike u Srbiji“, (2017). Dostupno na: http://iriss.idn.org.rs/39/1/Obrazovanje%20kao%20faktor%20fertiliteta%20i%20populacione%20politike%20u%20Srbiji.pdf

[19] UNICEF website (2017), ECD in Post-2015 Development Agenda and Why Early Childhood Development

[20] Redovni godišnji izveštaj Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2024. godinu , dostupno na: https://ravnopravnost.gov.rs/izvestaji/