del. br. 07-00-407/2013-02 datum: 11. 10. 2013.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe K. Š. K. protiv Društva za strane jezike i književnost Srbije, zbog diskriminatornih delova Propozicija za takmičenje u znanju stranog jezika učenika VIII razreda osnovnih škola, koje je donelo ovo društvo.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Poverenici za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratila K. Š. K. zbog, kako je navedeno, diskriminatornih delova Propozicija takmičenja u znanju stranog jezika učenika VIII razreda osnovnih škola (u daljem tekstu: Propozicije), koje je donelo Društvo za strane jezike i književnost Srbije (u daljem tekstu: Društvo).

1.2. U pritužbi je, između ostalog, navedeno:

– da je Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja poverilo poslove organizacije takmičenja iz stranih jezika Društvu za strane jezike i književnost Srbije;
– da je organizator takmičenja dužan da donese propozicije u skladu sa Stručnim uputstvom i kalendarom takmičenja koje donosi Ministarstvo prosvete i nauke;
– da su pojedini delovi Propozicija takmičenja iz stranih jezika diskriminatorni;
– da je Propozicijama propisana i specijalna kategorija, kojom se neka deca stavljaju u neravnopravan položaj, kao npr. deca povratnika iz inostranstva koja su rođena u mešovitim brakovima ili su određen broj godina života provela u inostranstvu, ili kada je jezik u kojem se dete takmiči maternji jezik detetovog oca, a dete ga nikada u životu nije videlo;
– da je ravnopravno tretiranje dece na takmičenju iz stranog jezika nemoguće postići uvođenjem „specijalne kategorije”, koja je zasnovana na ličnom svojstvu „predaka, etničkog porekla i maternjeg jezika”;
– da je, umesto uvođenja specijalne kategorije, potrebno bolje organizovati rangiranje svih učenika na svim nivoima takmičenja, po modelu koji imaju druga stručna društva koja organizuju takmičenja iz ostalih predmeta;
– da Društvo reguliše Propozicijama rangiranje po broju bodova za prva tri mesta samo za takmičare na opštinskom nivou, tako što je prvo mesto 38-40 poena, drugo mesto 35-37 poena i treće mesto 32-34 poena; Imajući to u vidu, ako bi se za ostale nivoe takmičenja propisalo isto rangiranje, uz poštovanje Stručnog uputstva Ministarstva prosvete i nauke da se na viši nivo takmičenja plasiraju sva deca koja na nižem nivou takmičenja osvoje jedno od prva tri mesta, ne bi bilo potrebe za specijalnim kategorijama „po ličnom svojstvu deteta”;
– da je uvođenjem specijalne kategorije pokušaj da se popravi šteta koja nastaje nepostupanjem u skladu sa Stručnim uputstvom, odnosno, time što se na više nivoe takmičenja ne šalju deca koja osvoje jedno od prva tri mesta;
– da se nepostupanjem po Stručnom uputstvu na ovim nivoima takmičenja prave i „druge diskriminacije” koje nisu u nadležnosti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti.

1.3. Uz pritužbu su dostavljeni i sledeći prilozi: 1) Ugovor o realizaciji republičkog takmičenja učenika osnovnih škola zaključen između Ministarstva prosvete i nauke i Društva za strane jezike i književnost broj: 610-00-00429/26/2012-07 od 20. jula 2012. godine; 2) Stručno uputstvo organizovanju takmičenja i smotri učenika osnovne i srednje škole broj: 611-00-3508/2011-06 od 28. decembra 2011. godine; 3) Propozicije za takmičenje u znanju stranog jezika učenika VIII razreda osnovnih škola koje je donelo Društvo za strane jezike i književnost Srbije; 4) Kalendar takmičenja i smotri učenika osnovnih škola za 2011/12 i 5) Kalendar takmičenja i smotri učenika srednjih škola za 2011/12.

1.4. U cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije , u toku postupka zatraženo je izjašnjenje Društva za strane jezike i književnost Srbije.

1.5. Društvo za strane jezike i književnost Srbije nije se izjasnilo u ostavljenom roku, pa su Poverenici za zaštitu ravnopravnosti bili dostupni navodi iz pritužbe i dostavljeni prilozi.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u Ugovor o realizaciji republičkog takmičenja učenika osnovnih škola br. 610-00-00429/26/2012-07 od 20. jula 2012. godine, koji je zaključen između Ministarstva prosvete i nauke Republike Srbije i Društva za strane jezike i književnost Srbije, utvrđeno je da su njime regulisana prava i obaveze u realizaciji republičkih takmičenja i smotri učenika osnovnih škola za školsku 2011/12 godinu. Ugovoreno je da republička takmičenje i smotre učenika osnovnih škola treba da budu u skladu sa Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja, Stručnim uputstvom o organizovanju takmičenja i smotri učenika osnovne i srednje škole, Kalendarom takmičenja i smotri učenika osnovnih škola za 2011/12 i Finansijskim planom sredstava prema organizatorima i ekonomskim klasifikacijama takmičenja i smotri učenika osnovnih škola za 2011/12. Ovim ugovorom se Društvo obavezalo da realizuje republička takmičenja i smotre učenika osnovnih škola u skladu sa programom koji odobri Ministarstvo prosvete i nauke i na osnovu blagovremeno podnetog Zahteva za sprovođenje takmičenja.

2.2. Uvidom u Stručno uputstvo o organizovanju takmičenja i smotri učenika osnovne i srednje škole br. 611-00-3508/2011-06 od 28. decembra 2011. godine, utvrđeno je da se njime uređuju cilj, zadaci, vrste i nivoi, organizacija i propozicije takmičenja i smotri učenika osnovnih i srednjih škola, vrednovanje postignuća učenika i nagrađivanje, finansiranje, praćenje i izveštavanje o održanim takmičenjima i smotrama. Pored toga, propisano je da organizator takmičenja i smotre utvrđuje propozicije takmičenja u saradnji sa Ministarstvom prosvete i nauke, i to: uslove za pripremu i održavanje; uslove za učešće učenika; način provere znanja, umenja, veština i sposobnosti, odnosno način predstavljanja; zatim način vrednovanja rezultata i rangiranje učenika; pravo na žalbu i rok za njeno podnošenje, kao i nagrade, priznanja i pohvale učenicima, nastavnicima, školama i organizatorima. Utvrđeno je da su za organizaciju takmičenja i smotre odgovorni organizator i direktor škole (sa stručnim većem ili predstavnikom okružnog aktiva nastavnika ili predsednik stručnog društva, u zavisnosti od nivoa takmičenja), dok je za međunarodni nivo odgovoran predsednik stručnog društva i predstavnik međunarodne organizacije.

2.3. Uvidom u Propozicije takmičenja u znanju stranog jezika učenika VIII razreda osnovnih škola utvrđeno je da na opštinskom takmičenju učestvuju najbolje plasirani učenici sa školskog takmičenja, a rangiranje se vrši tako što je I mesto 38-40 poena, II mesto 35-37 a III mesto 32-34. Na sledeći nivo takmičenja (okružno/gradsko) plasiraju se svi učenici koji su osvojili 32 ili više poena, dok je za učenike koji se takmiče iz engleskog jezika u Beogradu ograničen broj onih koji imaju pravo prelaska na naredni nivo (gradsko takmičenje) i utvrđuje se tako što se iz svake opštine može uputiti samo 10 najbolje plasiranih učenika, a ukoliko više učenika osvoji isti broj poena i plasman na rednom mestu 10. lista se proširuje za taj broj učenika. Propozicijama je uređeno i takmičenje učenika u specijalnoj kategoriji, za koje je propisan poseban način rangiranja. U specijalnoj kategoriji se takmiče učenici koji su u poslednje četiri godine školovanja van naše zemlje, godinu dana ili duže pohađali nastavu na određenom stranom jeziku; učenici koji su u poslednje četiri godine školovanja učili strani jezik na kursevima u inostranstvu duže od jedne godine; učenici koji pohađaju nastavu stranog jezika po posebnom nastavnom planu i programu (bilingvalna nastava, ogledne škole sa većim fondom časova stranog jezika od onog koji je propisan nastavnim planom i programom za osnovne škole); učenici kojima je makar jedan roditelj izvorni govornik i učenici kojima je nastavu izvodio strani lektor. Prilikom prijavljivanja učenika za takmičenje u specijalnoj kategoriji, direktor svojim potpisom i pečatom škole garantuje ispravnost podataka na osnovu kojih se takmičar svrstava u specijalnu kategoriju.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je prilikom odlučivanja u ovom predmetu imala u vidu navode iz pritužbe, dostavljene dokaze, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije u ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.3. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje da je Republika Srbija ratifikovala Konvenciju o pravima deteta . Jedan od opštih principa ove Konvencije je princip nediskriminacije, koji obavezuje državu potpisnicu da sva prava garantovana Konvencijom obezbedi svakom detetu bez ikakve diskriminacije i bez obzira na rasu, boju kože, pol, jezik, veroispovest, političko ili drugo uverenje, nacionalno, etničko ili socijalno poreklo, imovinsko stanje, invaliditet, rođenje ili drugi status deteta, njegovih roditelja ili zakonskih staratelja.

3.4. Ustav Republike Srbije zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.5. Ustavna zabrana diskriminacije razrađena je Zakonom o zabrani diskriminacije, kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Neposredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj, ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj, a posredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva stavlja u nepovoljniji položaj aktom, radnjom ili propuštanjem koje je prividno zasnovano na načelu jednakosti i zabrani diskriminacije, osim ako je to opravdano zakonitim ciljem, a sredstva za postizanje tog cilja su primerena i nužna. Ovim zakonom posebno je zabranjena i diskriminacija u oblasti obrazovanja i propisano je da svako ima pravo na predškolsko, osnovno, srednje i visoko obrazovanje i stručno osposobljavanje pod jednakim uslovima, a zabranjeno je licu ili grupi lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, otežati ili onemogućiti upis u vaspitno-obrazovnu ustanovu, ili ih isključiti iz ovih ustanova, otežati ili uskratiti mogućnost praćenja nastave i učešća u drugim vaspitnim, odnosno obrazovnim aktivnostima, razvrstavati učenike po ličnom svojstvu, zlostavljati ih i na drugi način neopravdano praviti razliku i nejednako postupati prema njima.

3.6. Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja takođe je zabranjena diskriminacija , odnosno zabranjene su aktivnosti kojima se ugrožavaju, omalovažavaju, diskriminišu ili izdvajaju lica, odnosno grupe lica, na osnovu rasne, nacionalne, etničke, jezičke, verske ili polne pripadnosti, fizičkih i psihičkih svojstava, smetnji u razvoju i invaliditeta, zdravstvenog stanja, uzrasta, socijalnog i kulturnog porekla, imovnog stanja, odnosno političkog opredeljenja i podsticanje ili nesprečavanje takvih aktivnosti, kao i po drugim osnovima utvrđenim zakonom kojim se propisuje zabrana diskriminacije. Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja propisuje da je diskriminacija lica ili grupe lica svako neposredno ili posredno, na otvoren ili prikriven način, isključivanje ili ograničavanje prava i sloboda, nejednako postupanje ili propuštanje činjenja, odnosno neopravdano pravljenje razlika povlađivanjem ili davanjem prvenstva, dok se diskriminacijom ne smatraju posebne mere koje su uvedene radi postizanja pune ravnopravnosti, zaštite i napretka lica, odnosno grupe lica koja se nalaze u nejednakom položaju.

Analiza navoda iz izjašnjenja i dokaza dostavljenih uz pritužbu

3.7. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je u konkretnom slučaju potrebno utvrditi da li su diskriminatorne odredbe Propozicija za takmičenje u znanju stranog jezika VIII razreda osnovnih škola koje se odnose na specijalnu kategoriju takmičara.

3.8. Imajući u vidu zakonom propisane nadležnosti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, najpre je potrebno konstatovati da je analiza ovog predmeta organičena samo na delove pritužbe koji se odnose na povredu antidiskriminacionih propisa, dok eventualne povrede drugih propisa ne spadaju u nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Stoga, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti nije ulazila u analizu navoda iz pritužbe koji se odnose na eventualnu povredu nekih drugih prava, koje podnositeljka pritužbe naziva „drugim diskriminacijama”. U delu mišljenja koji se odnosi na pravni okvir, detaljnije su objašnjene nadležnosti Poverenika, kao i sam pojam i oblici diskriminacije. Imajući u vidu da je zaštita od diskriminacije relativno nova u našem zakonodavstvu, Poverenica želi još jednom da naglasi da ne postoje „druge diskriminacije” koje nisu u nadležnosti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, jer je u pitanju nezavisni državni organ koji je upravo i ustanovljen za zaštitu od diskriminacije. Međutim, postoje druge povrede prava, regulisane drugim zakonima za koje su nadležni drugi državni organi, ali se te povrede prava ne mogu nazivati diskriminacijom.

3.9. U odnosu na navode iz pritužbe da je diskriminatoran način rangiranja učenika za takmičenja nakon opštinskog takmičenja (gradsko/okružno i republičko), analiza je pokazala da se Propozicije koje je Društvo za strane jezike i književnost Srbije donelo, primenjuju na svu decu u Republici Srbiji koja se takmiče iz stranog jezika, kao i da je ovim aktom regulisan način rangiranja na sva tri nivoa takmičenja: opštinsko, gradsko/okružno i republičko. Podnositeljka pritužbe navodi da je Propozicijama definisano rangiranje po broju bodova za prva tri mesta samo za takmičare na opštinskom nivou, dok način rangiranja nije isti za ostale nivoe takmičenja. S tim u vezi, Poverenica konstatuje da je Propozicijama uređena organizacija i realizacija takmičenja iz stranog jezika koja se primenjuje podjednako na svu decu, da je način rangiranja uređen pojedinačno, za svaki nivo takmičenja posebno, ali da se primenjuje na sve takmičare. Rangiranje za gradsko/okružno takmičenje obavlja se prema ukupnom broju osvojenih poena (34-40), dok se na republičko takmičenje upućuju samo najbolje plasirani učenici, i to po tri sa okružnih takmičenja, 10 sa gradskog takmičenja iz Beograda i po osam sa gradskih takmičenja iz Niša i Novog Sada. Nadalje, propisana je mogućnost proširivanja liste, u slučaju kada učenici osvoje isti broj poena i nađu se na poslednjem mestu za plasiranje na republičko takmičenje, u kom slučaju se lista proširuje za taj broj učenika. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je Propozicijama regulisano rangiranje za svaki nivo takmičenja, da se primenjuje na sve takmičare isto, a da se ovakvim načinom rangiranja postiže zastupljenost dece iz svih okruga i gradova, koja su u svojim mestima postigla najbolje rezultate, na najvišem nivou takmičenja. Ujedno, može se zaključiti da nije propisana obaveza Društva da rangiranje uredi identično na svim nivoima takmičenja, već je važno da svaki nivo takmičenja ima propisano rangiranje koje važi podjednako za sve takmičare.

3.10. U odnosu na navode iz pritužbe da je postojanje „specijalne kategorije” diskriminatorno prema određenoj deci na osnovu predaka, maternjeg jezika i etničkog porekla, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre ukazuje da je Propozicijama propisano da učenici koji se takmiče u specijalnoj kategoriji rade isti test i takmiče se po istim propozicijama kao i učenici iz opšte kategorije, a rangiraju se na poseban način. Analiza Propozicija je pokazala da se u specijalnoj kategoriji mogu takmičiti: učenici koji su u poslednje četiri godine školovanja van naše zemlje godinu dana ili duže pohađali nastavu na određenom stranom jeziku; učenici koji su u poslednje četiri godine školovanja učili strani jezik na kursevima u inostranstvu duže od jedne godine; učenici koji pohađaju nastavu stranog jezika po posebnom nastavnom planu i programu (bilingvalna nastava, ogledne škole sa većim fondom časova stranog jezika od onog koji je propisan nastavnim planom i programom za osnovne škole); učenici kojima je makar jedan roditelj izvorni govornik i učenici kojima je nastavu izvodio strani lektor. Međutim, učenik koji ispunjava uslove jedne od ovih kategorija, ne svrstava se automatski u specijalnu kategoriju za takmičenje. Naime, propisano je da prilikom prijavljivanja učenika za takmičenje, direktor škole svojim potpisom i pečatom škole garantuje ispravnost podataka na osnovu kojih se takmičar svrstava u specijalnu kategoriju. Iz svega navedenog može se zaključiti da je smisao postojanja specijalne kategorije upravo uvažavanje različitosti dece koja imaju različite mogućnosti za sticanje znanja, kao i samo znanje stranog jezika. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je stava da je postojanje specijalne kategorije za takmičenje razumno i objektivno opravdano, s obzirom da bi se u suprotnom došlo do situacije da se u istoj kategoriji takmiče deca koja strani jezik uče dva časa nedeljno u školi i oni koji su se školovali na stranom jeziku. Po pitanju navoda iz pritužbe koji se odnose na decu čiji je jedan roditelj izvorni govornik jezika na kojem se dete takmiči, a u situacijama kada dete ne živi sa tim roditeljem ili ga nije nikada ni upoznalo, Poverenica ukazuje da je u slučaju ove dece, kao i cele specijalne kategorije, potrebno imati u vidu da ispunjavanje uslova za takmičenje u specijalnoj kategoriji potvrđuje i garantuje direktor škole. Time je uvedena dodatna garancija da deca koja se nalaze u takvoj situaciji, neće biti diskriminisana na osnovu činjenice da im je jedan roditelj izvorni govornik jezika na kojem se dete takmiči. Na kraju, potrebno je naglasiti i da deca koja se takmiče u opštoj kategoriji nisu ni na koji način diskriminisana postojanjem specijalne kategorije.

3.11. Ceneći utvrđene činjenice i pravne propise, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je stava da Propozicijama takmičenja u znanju stranog jezika učenika VIII razreda osnovnih škola nije izvršena diskriminacija dece na osnovu bilo kog ličnog svojstva.

4. MIŠLjENjE

Propozicijama takmičenja u znanju stranog jezika učenika VIII razreda osnovnih škola, koje je donelo Društvo za strane jezike i književnost Srbije, nisu prekršene odredbe Zakona o zabrani diskriminacije.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Pritužba K. Š. K. protiv Društva za strane jezike zbog diskriminacije u oblasti obrazovanja