del. br. 1105 datum: 30. 7. 2012.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti da prima i razmatra pritužbe zbog povrede odredaba Zakona o zabrani diskriminacije i daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima (čl. 33. st. 1. t. 1. Zakona o zabrani diskriminacije, „Sl. glasnik RS“, br. 22/2009) povodom pritužbe K. p. d, koju je podneo R. c. z. m. iz B, protiv gradonačelnika Beograda Dragana Đilasa, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti daje

MIŠLjENjE

U postupku koji je sproveden po pritužbi K. p. d, koju je podneo R. c. z. m. iz B,, protiv gradonačelnika Beograda Dragana Đilasa, povodom izjave „…Svesni smo da se građani plaše doseljavanja onih koji ne rade i koji su krali vodu, struju i neke druge stvari…“ koju je Dragan Đilas dao medijima nakon rasno motivisanih nemira u beogradskom naselju Resnik od 9. aprila 2012. godine, utvrđeno je da nije izvršen akt diskriminacije – uznemiravanje i ponižavajuće postupanje zabranjen čl. 12. Zakona o zabrani diskriminacije, u vezi čl. 24. Zakona o zabrani diskriminacije, pa se izjava Dragana Đilasa ne može kvalifikovati kao diskriminatorna.

O b r a z l o ž e nj e

R. c. z. m. iz B podneo je, u ime K. p. d, 8. maja 2012. godine pritužbu protiv gradonačelnika Beograda Dragana Đilasa, zbog izjave koju je dao medijima, a koja glasi: „…Svesni smo da se građani plaše doseljavanja onih koji ne rade i koji su krali vodu, struju i neke druge stvari…“. U pritužbi je, pored ostalog, navedeno:

– da je 9. aprila 2012. godine gradonačelnik Dragan Đilas dao spornu izjavu nakon rasno motivisanih nemira povodom raseljavanja Roma iz nehigijenskog naselja na Novom Beogradu u naselje Resnik;
– da su ovu izjavu preneli gotovi svi mediji;
– da se ovom izjavom vređa dostojanstvo čitave etničke grupe;
– da je posebno naglašena odgovornost gradonačelnika, koji je ovom izjavom opravdao pomenute incidente;
– da ponižavajući odnos prema Romima i Romkinjama u značajnoj meri generiše druge oblike diskriminatornog tretmana, kao i rasno motivisane napade na pripadnike ove osetljive društvene grupe.

Uz pritužbu su podneti sledeći dokazi: novinski članci koji su preneli gradonačelnikovu izjavu iz dnevnog lista Politika, novinske agencije Tanjug i internet portala Radio televizije Srbije i B92.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije, pa je u toku postupka gradonačelnik Beograda Dragan Đilas dostavio izjašnjenje, u kojem je navedeno:

– da je potpuno netačno da je njegova izjava povredila dostojanstvo pripadnika i pripadnica romske nacionalne manjine;
– da je u izjavi na prvom mestu bilo podizanje nivoa životnih uslova i da nema govora o bilo kakvoj rasnoj diskriminaciji;
– da je javno okarakterisao nemire u naselju Resnik kao rasističke;
– da je, sa druge strane, dobro poznat njegov stav prema onima koji na bilo koji način krše zakon, i da je ono što je moglo da zasmeta podnositeljima pritužbe činjenica da su stanovnici nehigijenskog naselja u Belvilu krali struju nelegalnim priključenjem na elektro mrežu, kao i da je ista stvar rađena sa vodom;
– da je iz tog razloga i rekao da razume strah građana da im se u komšiluk dosele ljudi koji su živeli na ovakav način, ali isto tako napominje da sa raseljenim stanovnicima nehigijenskih naselja nisu imali problema u novim naseljima koje je grad obezbedio, kao i da nisu nastavili sa takvim načinom života;
– da se upravo desila situacija koju je u aprilu naglasio, odnosno, da ne postoji ni jedan problem zakonske prirode sa raseljenim romskim porodicama iz Belvila;
– da je od 2008. godine pa do danas, urađeno puno stvari kako bi se položaj romske populacije poboljšao, pa im je tako obezbeđena zdravstvena zaštita, socijalna zaštita, lična dokumenta, posao i stručne kvalifikacije i na taj način im je osnaženo i unapređeno dostojanstvo;
– da danas, nakon četiri godine od raseljavanja prvog nehigijenskog naselja ispod mosta Gazela, sva deca koja su živela u tom naselju idu redovno u školu, obezbeđen im je besplatan prevoz do škole, besplatni udžbenici i užine;
– da se isti program predviđa i za decu koja su raseljena iz nehigijenskog naselja kod Belvila, i da danas te porodice imaju obezbeđene obroke u narodnoj kuhinji, vodu, struju, tuševe i toalete;
– da želi da napomene da je Zaštitnik građana koji je pratio raseljavanje, ocenio da su uspešno premešteni uz puno poštovanje njihovog dostojanstva, i da pojedinačni pristup koji grad Beograd primenjuje prema svakoj romskoj porodici predstavlja ključ dugotrajnog uspeha.

Uz izjašnjenje su dostavljeni sledeći dokazi: brošura o Romima u štampanoj formi i na kompakt disku, tekst sa sajta grada Beograda o preseljenju stanovnika nehigijenskog naselja, izjavu Zaštitnika građana i video materijal.

Prilikom zauzimanja stava u ovom predmetu, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je analizirala sve navode, kako podnosioca pritužbe, tako i navode iz izjašnjenja, dokaze koji su dostavljeni, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Iz dokaza koji su dostavljeni uz pritužbu, i to uvidom u novinske članke čija se sadržina odnosila na nemire u Resniku od 9. aprila 2012. godine, utvrđeno je da je Dragan Đilas na konferenciji za novinare u Skupštini grada Beograda, dao izjavu sledeće sadržine: „Nema nikakve potrebe za tim – 20 porodica, 40 odraslih i nekoliko desetina dece ne mogu nikoga da ugroze i nema nikakvog razloga za proteste… Veliki broj građana koji je juče protestovao nije imao prave informacije o naseljavanju Roma. Svesni smo da se građani plaše doseljavanja onih koji ne rade i koji su krali vodu, struju i neke druge stvari. Ali ni u jednom naselju koji je grad napravio za Rome nemamo takve slučajeve, nigde nemamo problem“.

Iz brošure „Preseljenje stanovnika nehigijenskog naselja Gazela u Beogradu“, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti utvrdila je da se brošura bavi pitanjem položaja Roma koji žive u Beogradu, i uslovima u kojima sada žive, nakon što su preseljeni iz nehigijenskog naselja kod Gazele. Povodom ostalih dokaza koji su dostavljeni tokom postupka, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da oni nisu od značaja za odlučivanje u ovom predmetu.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje da čl. 76. Ustava Republike Srbije („Sl. glasnik RS“, br. 98/06) pripadnicima nacionalnih manjina garantuje ravnopravnost pred zakonom i zabranjuje svaku diskriminaciju zbog pripadnosti nacionalnoj manjini, dok čl. 81. propisuje da Republika Srbija podstiče duh tolerancije i međukulturnog dijaloga i preduzima efikasne mere za unapređenje uzajamnog poštovanja, razumevanja i saradnje među svim ljudima koji žive na njenoj teritoriji. Članom 21. propisano je da su pred Ustavom i zakonom svi jednaki i da je zabranjen svaki vid diskriminacije, po bilo kom osnovu. Čl. 46. Ustava RS jemči slobodu mišljenja i izražavanja, kao i slobodu da se govorom, pisanjem, slikom ili na drugi način traže, primaju i šire obaveštenja i ideje, dok st. 2. ovog člana propisuje da se sloboda izražavanja može zakonom ograničiti, ako je to neophodno radi zaštite prava i ugleda drugih, čuvanja autoriteta i nepristrasnosti suda i zaštite javnog zdravlja, morala demokratskog društva i nacionalne bezbednosti Republike Srbije.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije koji u čl. 2. st. 1. tač. 1. propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima, dok je čl. 24. zabranjena diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika.

S obzirom na okolnosti konkretnog slučaja, za njegovo razmatranje relevantna je i odredba čl. 12. Zakona o zabrani diskriminacije, kojom je propisano uznemiravanje i ponižavajuće postupanje, kao poseban slučaj diskriminacije. Naime, u skladu sa Ustavom RS, upravo radi zaštite prava i ugleda drugih, odredbama čl. 12. Zakona o zabrani diskriminacije izričito je zabranjeno uznemiravanje i ponižavajuće postupanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, a naročito ako se time stvara strah ili neprijateljsko, ponižavajuće i uvredljivo okruženje.

Prilikom zauzimanja stava u ovom predmetu bilo je potrebno ispitati da li je sadržina citirane izjave Dragana Đilasa, gradonačelnika Beograda, suprotna imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. Ovo proizlazi iz odredbe čl. 12. Zakona o zabrani diskriminacije jer se određeno ponašanje/izjava može kvalifikovati kao uznemiravanje i ponižavajuće postupanje kada ono objektivno predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica zbog njihovog ličnog svojstva. Isto tako, bilo je potrebno sagledati događaj povodom kojeg je sporna izjava data, okolnosti u kojima je data, kao i celokupnu izjavu, čiji je sastavni deo rečenica povodom koje je pritužba podneta.

Saglasno tome, u toku postupka po pritužbi utvrđeno je da je početkom aprila 2012. godine, grad Beograd preselio stanovnike nehigijenskog naselja na Novom Beogradu u naselje Resnik. Stanovnici ovog naselja, kao i pojedine navijačke grupe, organizovali su protest zbog preseljenja romskih porodica u njihovo naselje 7. aprila 2012. godine, kada je došlo do velikih sukoba sa policijom koja je sprečavala učesnike protesta da dođu do mesta gde su se postavljale mobilne stambene jedinice za preseljene romskih porodica, što su opštepoznate činjenice. Tom prilikom gradonačelnik Beograda javno je okarakterisao protest kao „isključivo rasno motivisan“ i apelovao na građane da se uzdrže od nasilja, kao i da neće praviti kompromise sa građanima koji krše zakon.

U pogledu tvrdnje iz pritužbe da je izjava Dragana Đilasa uvredljiva za pripadnike i pripadnice romske populacije, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je rečenica na koju se podnosioci pritužbe pritužuju izvučena iz konteksta, koji je neophodno imati u vidu da bi se pravilno sagledao njen smisao i poruka koju nosi. Naime, rečenica “Svesni smo da se građani plaše doseljavanja onih koji ne rade i koji su krali vodu, struju i neke druge stvari”, povodom koje je podneta pritužba, predstavlja samo deo šire izjave, koja glasi: „Nema nikakve potrebe za tim – 20 porodica, 40 odraslih i nekoliko desetina dece ne mogu nikoga da ugroze i nema nikakvog razloga za proteste… Veliki broj građana koji je juče protestovao nije imao prave informacije o naseljavanju Roma. Svesni smo da se građani plaše doseljavanja onih koji ne rade i koji su krali vodu, struju i neke druge stvari. Ali ni u jednom naselju koji je grad napravio za Rome nemamo takve slučajeve, nigde nemamo problem“. Očigledno je, kada se sagleda izjava u celini, da ona nije uvredljiva i ponižavajuća za romsku populaciju. Davanje takve izjave bilo u funkciji smirivanja tenzija, moguće eskalacije sukoba i mirnog razrešenja nastale situacije, što je obaveza gradonačelnika u slučajevima izražavanja nezadovoljstva građana i građanki. Za smirivanje nemira, u datim okolnostima, bilo je potrebno „uvažiti“ strah građana i građanki i uveriti ih da se problemi, za koje tvrde da ih očekuju, neće pojaviti ukoliko se romske porodice dosele u Resnik.

Imajući u vidu sve okolnosti događaja u naselju Resnik i celokupnu izjavu gradonačelnika Beograda, u kojoj je, pored ostalog, naglašeno i da u naseljima gde su raseljeni Romi, nije bilo krađa struje i sličnih problema, kao i da dvadesetak romskih porodica ne mogu nikoga da ugroze, te da samim tim ne postoji razlog za strah građana, ne može se zaključiti da je ovom izjavom izvršen akt diskriminacije.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti želi da istakne da, uprkos naporima različitih državnih institucija i organizacija civilnog društva koje preduzimaju mere usmerene ka poboljšanju položaja Roma, ova nacionalna manjina i dalje je jedna od najugroženijih društvenih grupa u Srbiji, kao i da mere koje se preduzimaju još uvek nisu dovele do bitnijeg unapređenja uslova života i njihovog položaja u društvu. Imajući sve ovo u vidu, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti smatra da posebna pažnja mora da se posveti sprečavanju pojava omalovažavanja, uznemiravanja i ponižavajućeg postupanja. Stoga, od velike je važnosti da i u budućnosti grad Beograd još intenzivnije nastavi sa unapređenjem položaja Roma i suzbijanjem diskriminacije ove društvene grupe.

Ceneći utvrđene činjenice i pravne propise, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno čl. 33. st. 1. tač. 1. Zakona o zabrani diskriminacije, dala je mišljenje da gradonačelnik Beograda Dragan Đilas nije izvršio akt diskriminacije- uznemiravanje i ponižavajuće postupanje prema pripadnicima i pripadnicama romske nacionalne manjine.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
dr Nevena Petrušić

Pritužba K. p. d. protiv gradonačelnika Grada Beograda zbog diskriminatornih izjava na osnovu nacionalne pripadnosti