br. 021-01-39/2022-02 datum: 1.2.2022. godine

JAVNA MEDIJSKA USTANOVA „RADIO TELEVIZIJA SRBIJE“

Dragan Bujošević, generalni direktor

11000 BEOGRAD

Takovska br. 10

Poštovani gospodine Bujoševiću,

Povodom obraćanja prevoditeljke za srpski znakovni jezik i javnog apela Mihajla Gordića, potpredsednika Izvršnog odbora Saveza gluvih i nagluvih Srbije i drugih objava iz medija Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je došao do saznanja da Javni medijski servis razmatra mogućnost ukidanja prevoda informativnog programa na srpski znakovni jezik. U medijiskim objavama je navedeno da u Srbiji, prema podacima Saveza gluvih i nagluvih Srbije, ima oko 70.000 osoba kojima je prvi jezik – srpski znakovni jezik. Dalje je navedeno da su Vesti na RTS-u krenule kao zajednički projekat javnog servisa i Saveza gluvih i nagluvih Srbije. Sadržaj glavnih informativnih emisija postao je dostupan gluvim i nagluvim osobama i putem titla 2017. godine. U okviru teleteksta, ukucavanjem broja 888, sadržaj Dnevnika gluvi i nagluvi mogli su da prate u tekstualnoj verziji. Pohvaljen je RTS za titlovanje novih domaćih igranih serija, kao i činjenica da se na drugom kanalu RTS-a, više od decenije, prikazuje emisija i na srpskom znakovnom jeziku „Mesto za nas“, posvećena ljudima sa invaliditetom, te i da je RTS realizovao i prvu domaću titlovanu igranu TV seriju „Mansarda“. Ukazano je i na pozitivan primer iz Hrvatske gde se na četvrtom kanalu Hrvatske radiotelevizije (HRT), prevode sve informativne emisije. Takođe, Slovenija je u ovome otišla i korak dalje, gde osobe koje ne čuju imaju sopstvenu televiziju.

Kao što Vam je poznato, Poverenik je u vreme pandemije izazvane Kovid-19 virusom i pred parlamentarne izbore u Srbiji koji su održani 2020. godine, Javnoj medijskoj ustanovi „Radio televizije Srbije“ i „Radio televizija Vojvodine“ uputio preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti broj 021-01-266-2/2020-02 od 11. i 18. marta 2020. godine, ukazujući tom prilikom na važnost da se pravovremeno i u što većoj meri informacije učine dostupne gledaocima sa oštećenim sluhom posredstvom korišćenja titlova i/ili znakovnog jezika.

U slučaju da je namera ove Javne medijske ustanove da ukine prevod na srpski znakovni jezik, podsećamo da je Republika Srbija 2009. godine ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom^[1], čiji je cilj da unapredi, zaštiti i osigura puno i jednako uživanje svih ljudskih prava i osnovnih sloboda svim osobama sa invaliditetom i unapredi poštovanje njihovog urođenog dostojanstva^[2].

Konvencija u članu 9. stav 1. propisuje da će u cilju omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života, države strane ugovornice preduzeti odgovarajuće mere da osobama sa invaliditetom obezbede pristup, ravnopravno sa drugima, fizičkom okruženju, prevozu, informacijama i komunikacijama, uključujući informacione i komunikacione tehnologije i sisteme, kao i drugim pogodnostima i uslugama koje su otvorene odnosno koje stoje na raspolaganju javnosti, kako u urbanim tako i u ruralnim sredinama. Te mere, koje uključuju identifikovanje i uklanjanje prepreka i barijera za pristup, odnosiće se, između ostalog, i na informacije, komunikacije i druge usluge, uključujući i elektronske usluge i hitne službe (stav 1. tačka b). Istim članom Konvencije, u stavu 2. tačka f), propisano je da će države strane ugovornice takođe preduzeti odgovarajuće mere da podstiču druge odgovarajuće oblike pomoći i podrške osobama sa invaliditetom kako bi im se obezbedio pristup informacijama.

Članom 21. Konvencije je regulisano da će države strane ugovornice preduzeti sve odgovarajuće mere kako bi obezbedile da osobe sa invaliditetom mogu da uživaju pravo na slobodu izražavanja i mišljenja, uključujući slobodu da traže, primaju i prenose informacije i ideje, ravnopravno sa drugima, posredstvom svih oblika komunikacije po vlastitom izboru, kao što je definisano u članu 2. ove konvencije, uključujući:

(a) pružanje informacija osobama sa invaliditetom, koje su namenjene široj javnosti, u pristupačnim formatima i tehnologijama odgovarajućim za različite vrste invaliditeta, blagovremeno i bez dodatnih troškova;

(b) prihvatanje i olakšavanje korišćenja jezika znakova, Brajovog pisma, uveličavajuće i alternativne komunikacije i svih drugih raspoloživih sredstava, načina i formata komunikacije po vlastitom izboru, od strane osoba sa invaliditetom u zvaničnim interakcijama;

(c) pozivanje privatnih pravnih lica koja pružaju usluge širokoj javnosti, uključujući putem interneta, da pružaju informacije i usluge u pristupačnom i upotrebljivom formatu osobama sa invaliditetom;

(d) podsticanje sredstava masovnog informisanja, uključujući pružaoce informacija putem interneta, da učine svoje usluge pristupačnim osobama sa invaliditetom;

(e) priznavanje i podsticanje korišćenja jezika znakova.

Ustav Republike Srbije^[3] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Odredbom člana 26. stav 1. Ustava propisano je da diskriminacija postoji ako se postupa protivno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu, javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima.

Odredbama člana 35. stav 1. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom^[4], propisano je da su organi državne uprave, teritorijalne autonomije i lokalne samouprave nadležni za poslove kulture i medija dužni da preduzmu mere, s ciljem da se osobama sa invaliditetom učine pristupačnim informacije i komunikacije putem upotrebe odgovarajućih tehnologija, dok je stavom 2. istog člana propisano da se merom iz stava 1. ovog člana smatra naročito dnevno saopštavanje informacija namenjenih i osobama sa invaliditetom odgovarajućom tehnologijom simultanog pisanog teksta.^[5]

Odredbama člana 12. Zakona o javnom informisanju i medijima^[6] propisano je da u cilju zaštite interesa osoba sa invaliditetom i obezbeđivanja njihovog ravnopravnog uživanja prava na slobodu mišljenja i izražavanja, Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave, preduzima mere kojima im se omogućava da nesmetano primaju informacije namenjene javnosti, u primerenom obliku i primenom odgovarajuće tehnologije, i obezbeđuje deo sredstava ili drugih uslova za rad medija koji objavljuju informacije na znakovnom jeziku ili Brajevom pismu ili na drugi način omogućavaju tim licima da nesmetano ostvaruju prava u javnom informisanju. Istim zakonom, u članu 15. stav 1. tačka 6. propisano je da je javni interes u oblasti javnog informisanja informisanje osoba invaliditetom i drugih manjinskih grupa, dok je stavom 2. istog člana propisano da se Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave stara o ostvarivanju javnog interesa podstičući raznovrsnost medijskih sadržaja, slobodu izražavanja ideja i mišljenja, slobodan razvoj nezavisnih i profesionalnih medija, što doprinosi zadovoljavanju potreba građana za informacijama i sadržajima iz svih oblasti života, bez diskriminacije.

Zakonom o upotrebi znakovnog jezika^[7], u članu 17. propisano je da su pružaoci medijskih usluga dužni da sagledaju mogućnosti i rade na stvaranju uslova za omogućavanje praćenja audio-vizuelnih medijskih usluga putem tumača za znakovni jezik ili primenom tehnika prihvatljivih gluvoj osobi u najvećoj mogućoj meri, obezbeđivanjem dnevnog praćenja dostupnog programa i sadržaja.

Zakonom o elektronskim medijima^[8], u članu 52. propisano je da je pružalac medijske usluge dužan da, u skladu sa svojim finansijskim i tehničkim mogućnostima, svoj program i sadržaj učini dostupnim osobama oštećenog sluha, odnosno vida, dok je stavom 2. istog člana propisano da regulator^[9] podstiče pružaoca medijske usluge da svoj program i sadržaj učini dostupnim osobama iz stava 1. ovog člana.

Na kraju, Poverenik ukazuje da pristupačnost predstavlja jedan od osnovnih preduslova za jednako učešće osoba sa invaliditetom u svim oblastima društvenog života na ravnopravnoj osnovi. To je osnovni preduslov za punu inkluziju osoba sa invaliditetom u sve društvene oblasti, koja ne treba da bude individualna stvar i problem osoba sa invaliditetom, već cilj celokupnog društva radi ostvarivanja zajedničkog interesa i prosperiteta.

U Zaključnim zapažanjima Komiteta za prava osoba sa invaliditetom (2016)^[10], ovaj komitet je preporučio Republici Srbiji da razvije sveobuhvatan plan za obezbeđivanje pristupačnosti uz efikasan nadzor i mapu puta koja će postaviti polazne tačke za uklanjanje postojećih prepreka; da promoviše univerzalni dizajn za sve zgrade, javne servise i javni transport, kao i pristupačnost informacija i medija, posebno elektronskih medija, u skladu sa Opštim komentarom broj 2. U tom smislu, između ostalog, preporučeno je Republici Srbiji da poveća titlovanje i prevođenje na znakovni jezik u medijima kao i da uključi organizacije osoba sa invaliditetom u ovaj proces.

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti pohvaljuje dosadašnje zalaganje Javnog servisa Srbije da se unapredi položaj osoba sa invaliditetom, a naročito gluvih i nagluvih osoba kojima je informativni program bio dostupan i na znakovnom jeziku, kao važan doprinos stvaranju društva jednakih.

Imajući u vidu sve navedeno, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti koristeći svoje nadležnosti propisane članom 33. stav 1. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije, preporučuje Javnoj medijskoj ustanovi „Radio televizija Srbije“ da kao nacionalni javni servis nastavi emitovanje informativnog programa na način dostupan osobama sa invaliditetom.

Molimo Vas da nas u roku od 30 dana od dana dostavljanja ove preporuke obavestite o preduzetom.

[1] Zakon o potvrđivanju Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom, „Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori“, broj 42/09

[2] Član 1. stav 1. Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom

[3] „Službeni glasnik RS“, broj 98/06

[4] Član 4. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom ( „Službeni glasnik RS”, br. 33/06 i 13/16)

[5] Član 35. stav 1. i 2. Zakona o sprečavanju diskriminacije  osoba sa invaliditetom

[6] Član 12. Zakona o javnom informisanju i medijima („Službeni glasnik RS“, br. 83/14, 58/15, 12/16 – Autentično tumačenje)

[7] Član 17.  Zakona o upotrebi znakovnog jezika („Službeni glasnik RS”, br. 38/15)

[8] Član 52. Zakona o elektronskim medijima („Službeni glasnik RS”, br. 83/14 i 6/16-dr.zakon i 129/21)

[9] Član 5. Zakona o elektronskim medijima propisuje osnivanje i nadležnost Regulatornog tela

[10] CRPD/C/SRB/CO/1, maj 2016, para. 17. i 18.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

Preporuka mara Radio televiziji Srbije