07-00-520/2024-02 datum: 26.8.2024.

„NOVOSTI“A.D.

Milorad Vučelić, glavni i odgovorni urednik

11000 BEOGRAD

Trg Nikole Pašića 71

PREDMET: PREPORUKA MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE

Poštovani gospodine Vučeliću,

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti, obratio se dopisom Nacionalni savet bošnjačke nacionalne manjine, povodom teksta na internet stranici lista „Večernje novosti“ od 6. i 7.8.2024. godine, pod nazivom: „Analiza Novosti: Šta se krije iza pokušaja izmene programa na univerzitetu u Novom Pazaru“. U dopisu se navodi da oba dela „Analize Večernjih novosti“ kao i izjave sagovornika sadrže povrede brojnih pravnih regulativa koje su uredile status i prava nacionalnih manjina u Republici Srbiji, među kojima su Ustav Republike Srbije, Zakon o javnom informisanju, Zakon o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima i dr. Smatraju da su negiranjem bosanskog jezika grubo prekršena prava Bošnjaka na vlastiti nacionalni i jezički identitet.

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije[1] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije.

Ustav Republike Srbije[2] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Članom 79. Ustava propisano je da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo: na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etničke, kulturne i verske posebnosti; na upotrebu svojih simbola na javnim mestima; na korišćenje svog jezika i pisma; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, državni organi, organizacije kojima su poverena javna ovlašćenja, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave vode postupak i na njihovom jeziku; na školovanje na svom jeziku u državnim ustanovama i ustanovama autonomnih pokrajina; na osnivanje privatnih obrazovnih ustanova; da na svome jeziku koriste svoje ime i prezime; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku; na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom. U skladu sa Ustavom, na osnovu zakona, pokrajinskim propisima mogu se ustanoviti dodatna prava pripadnika nacionalnih manjina.

Zakonom o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima[3] i to članom 3.  propisano je da prilikom predaje ratifikacionog instrumenta, Srbija i Crna Gora će dati sledeće izjave: 1. U skladu sa članom 2. stav 2. Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, Srbija i Crna Gora prihvata da se u Republici Srbiji za albanski, bosanski, bugarski, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski jezik primenjuju član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (iv), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g; član 9. stav 1 a (ii), a (iii), b (ii), c (ii), d, stav 2. a, b, c, stav 3, član 10. stav 1. a (iv), a (v), c, stav 2. b, c, d, g, stav 3. c, stav 4 c, stav 5. član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3. član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2. član 13. stav 1. c. član 14. a, b, a u Republici Crnoj Gori za albanski i romski jezik primenjuju član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (ii), b (iv), c (iii), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g, h; član 9. stav 1. a (ii), a (iii), a (iv), b (ii), b (iii), c (ii), c (iii), d, stav 2. a, b, c, stav 3, član 10. stav 1. a (iii), a (iv), a (v), c, stav 2. b, d, g, stav 3. a, stav 4. a, c, stav 5. član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3. član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2. član 13. stav 1. c.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima.  Odredbom člana 11. Zakona o zabrani diskriminacije zabranjeno je izražavanje ideja, informacija i mišljenja kojima se podstiče diskriminacija, mržnja ili nasilje protiv lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, u javnim glasilima ili drugim publikacijama, na skupovima i mestima dostupnim javnosti, ispisivanjem i prikazivanjem poruka ili simbola i na drugi način. Odredbom člana 12. stav 1. zabranjeno je uznemiravanje i ponižavajuće postupanje i polno i rodno uznemiravanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, a naročito ako se time stvara strah ili neprijateljsko, ponižavajuće i uvredljivo okruženje. Članom  24. stav 1. propisano je da je zabranjena je diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika, dok je stavom 2. istog člana propisano je da način ostvarivanja i zaštite prava pripadnika nacionalnih manjina uređuje se posebnim zakonom.

Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina  u članu 10. propisuje da pripadnici nacionalnih manjina mogu slobodno upotrebljavati svoj jezik i pismo, privatno i javno, dok je članom 17. stav 1. propisano da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na potpuno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu informacija i ideja putem štampe i drugih sredstava javnog obaveštavanja.

Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina[4] propisano je članom 19. da nacionalni savet može da osnuje ustanove i privredna društva radi ostvarivanja prava na javno informisanje na jeziku nacionalne manjine, odnosno fondacije radi ostvarivanja opštekorisnog cilja unapređenja javnog informisanja na jeziku nacionalne manjine, u skladu sa zakonom, dok je stavom 2. istog člana propisano da akti o osnivanju ustanove, privrednog društva odnosno fondacije, koja je izdavač medija, moraju biti usaglašeni sa zakonima kojima se uređuje oblast javnog informisanja i medija.

Takođe, odredbama Zakona o javnom informisanju i medijima^[5] u članu 43. stav 1. propisano je da impresum medija sadrži: naziv medija, naziv i sedište izdavača, adresu elektronske pošte ili internet stranice, lična imena glavnog urednika medija i odgovornih urednika za pojedina izdanja, rubrike, odnosno programske celine, podatke o nadležnim regulatornim, odnosno nadzornim telima, kao i registracioni broj medija. Članom 45. Zakona o javnom informisanju i medijima između ostalog propisano je da Registar medija i Evidenciju proizvođača medijskih sadržaja vodi Agencija za privredne registre, dok je članom 47. stav 1. tačka 2. između ostalog propisano da se u Registru regustruje lično ime i JMBG domaćeg fizičkog lica ili broj pasoša i država izdavanja pasoša stranog fizičkog lica koje je glavni urednik medija. Članom 63. stav 1. Zakona o javnom informisanju i medijima propisano je da medij mora imati glavnog urednika. Stavom 2. iste odredbe propisano je da glavni urednik medija ima svojstvo odgovornog urednika tog medija, dok je stavom 3. iste odredbe zakona propisano da urednik za pojedino izdanje, rubriku, odnosno programsku celinu odgovara glavnom uredniku za sadržaj koji uređuje. Na kraju je stavom 6. propisano da se za glavnog urednika imenuje lice koje ime prebivalište na teritoriji Republike Srbije.  Odredbom člana 86. ovog zakona propisano je da se idejama, mišljenjima, odnosno informacijama koje se objavljuju u medijima ne sme se podsticati diskriminacija, mržnja ili nasilje protiv lica ili grupe lica zbog njihovog pripadanja ili nepripadanja nekoj rasi, veri, naciji, polu, zbog njihove seksualne orijentacije, rodnog identiteta ili drugog ličnog svojstva bez obzira na to da li je objavljivanjem učinjeno krivično delo. Takođe, odredbama člana 114. ovog zakona propisano je da se tužba iz stava 112. ovog zakona podnosi protiv glavnog urednika medija u kome je informacija, odnosno zapisan objavljen^[6]. Odredbe zakona koje propisuje pasivnu legitimaciju lica protiv kojih se podnosi tužba u sporovima protiv medija, analogno treba imati u vidu i u postupku pred Poverenikom za zaštitu ravnopravnosti.

Imajući u vidu da se Nacionalni savet bošnjačke nacionalne manjine obratio Povereniku za zaštitu ravnopravnosti dopisom povodom tekstova na internet stranici lista „Novosti“ od 6. i 7.8.2024. godine, Poverenik konstatuje da navedeni tekstovi sadrže navode autora teksta kao i izjave sagovornika koji se navode u tekstu, odnosno njihove iskaze. Tako je, između ostalog, u podnaslovu prvog teksta navedeno: „Na državnom univerzitetu u Novom Pazaru uzburkale su se strasti zbog jezika koji ne postoji.“ dok se u uvodu nastavka navodi „uvođenje nepostojećeg jezika“. Ne ulazeći u analizu stavova nauke po pitanju razlike u jezicima i standardima koje jedan jezik treba da dostigne, Poverenik je u konkretnom slučaju imao u vidu pravni aspekt, odnosno da su ratifikacijom Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima, uz ratifikacini instrument, u članu 3. Zakona o ratifikaciji Povelje, pobrojani jezici na koje će se odredbe ove Povelje primenjivati, a koje se odnose na pravo korišćenja jezika u različitim sferama života, a među kojim jezicima je naveden i bosanski jezik. Stoga, imajući u vidu da je ova povelja ratifikovana, odnosno da je ona postala sastavni deo pravnog sistema Republike Srbije, ista je pravno obavezujuća za sve.

Imajući u vidu da u konkretnom slučaju nije podneta prutužba, a polazeći od navedenih propisa kao i činjenice da je država preuzela obavezu da prilikom ratifikacije Povelje precizira svaki od regionalnih i manjinskih jezika na koji će se odredbe odnositi, te da je prilikom predaje ratifikacinog instrumenta država dala izjavu da će se odredbe primenjivati i za bosanski jezik, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, na osnovu ovlašćenja iz člana 33. stav 1. tačka 9. Zakona o zabrani diskrimiancije preporučuje „Novosti“ a.d. da prilikom objavljivanja sadržaja poštuje odredbe Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o manjinskim i regionalnim jezicima kao i odredbe Zakona o zabrani diskriminacije kojim je zabranjeno iznošenje ideja, stavova i mišnjenja koja vređaju dostojanstvo lica ili podstiču diskriminaciju na osnovu nacionalne pripadnosti.

[1] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS” br. 22/09 i 52/21), član 1. stav 2.

[2] “Sl. glasnik RS”, br. 98/2006 i 115/2021

[3] „Službeni list SCG – Međunarodni ugovoriˮ, br. 18/05

[4] „Službeni glasnik RSˮ, br. 72/09, 20/14, osluka US 55/14 i 47/18;

[5]„Službeni glasnik RS”, broj 92/2023

[6] Član 112.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković

597-24 Preporuka mera za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije