br. 07-00-00666/2021-02 datum: 18.3.2022.

 

 

MIŠLjENjE

 

Mišljenje je doneto  u postupku povodom 49 pritužbi građana i građanki Opštine Požega zbog diskriminacije pripadnika/ca romske nacionalne manjine. U pritužbi je navedeno da se u preseku ulica Kralja Petra i Kosovskih junaka, duži vremenski period, nalazi grafit „Cigani smrde“. Dalje je navedeno da se grafitom stvara jaz prema romskoj zajednici i poziva na nacionalnu netrpeljivost te da je sporno zašto Opština Požega nije uklonila ovaj grafit. Imajući u vidu da su se pritužbe odnosile na istu pravnu stvar i isto činjenično stanje, vođen je jedinstveni postupak. U izjašnjenju na pritužbu, navedeno je da Opština nakon primljenog akta Poverenika izvršila obilazak lokacije i konstatovala da je na nepokretnosti – objektu od čvrstog materijala „Trafo stanici“, u svojini JP „Elektroprivreda Srbije“, koja je izgrađena na zemljištu u javnoj svojini – svojini Opštine Požega, ispisan grafit „Cigani smrde“. Dalje su naveli da Opština osuđuje i protivi se ovakvim oblicima diskriminacije. Ukazano je da se objekat na kome je ispisan grafit nalazi na rubu gradskog naselja, da je potpuno izolovan od pristupnih staza kao i da se nalazi na izrazito neprometnom mestu zbog čega nije lako uočljiv. Dalje je dodato da se grafit, u pežorativnom smislu, odnosi na navijače najpopularnijeg sportskog kluba u Republici Srbiji, a ne na sugrađane romske nacionalnosti.  Iz dostavljenih dokaza nesporno je da se objekat nalazi na zemljištu u javnoj svojini – Opštine Požega. Uvidom u fotografiju zida na kojem je ispisan grafit utvrđeno je da pored grafita nema ispisanih simbola nijednog kluba, niti drugi tekst koji bi ukazivao da se radi o određenoj navijačkoj grupi. Statutom Opštine Požega propisana je nadležnost Opštine, među kojima i da uređuje i obezbeđuje obavljanje komunalnih delatnosti i lokalni prevoz, da se stara o izgradnji, rekonstrukciji i održavanju lokalnih puteva i ulica i drugih javnih objekata od opštinskog značaja. Skupština opštine, za ostvarivanje svojih prava i dužnosti i za zadovoljavanje potreba lokalnog stanovništva, osniva službe, javna preduzeća, ustanove i organizacije i vrši nadzor nad njihovim radom. Skupština Opštine Požega osnovala je javno preduzeće „Razvojna agencija“ Požega u čijoj nadležnosti je organizovanje i upravljanje projektima infrastrukture na celokupnoj teritoriji Opštine, kao što su: zemljište, ostali objekti, vodotokovi, mostovi, saobraćajnice, rasveta, komunalne delatnosti i ostalo, u skladu sa opštim aktima osnivača. U toku postupka Opština nije dostavila Povereniku dokaze da je bilo šta preduzela na uklanjanju spornog grafita. Imajući u vidu pravilo o prebacivanju tereta dokazivanja i dostavljene dokaze Poverenik je dao mišljenje da je Opština Požega, propuštanjem da preduzme mere iz svoje nadležnosti u cilju uklanjanja grafita: „Cigani smrde“, povredila odredbe člana 6. u vezi sa čl. 12. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije. Opštini Požega je preporučeno da preduzme mere iz svoje nadležnosti radi uklanjanja spornog grafita sa objekta Trafo stanice koja se nalazi na uglu ulica Kralja petra i Kosovskih junaka u Požegi, kao i da ubuduće vodi računa da ne krši propise o zabrani diskriminacije.

1. TOK POSTUPKA

 

1.1. Povereniku za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratilo više građana i građanki Opštine Požega protiv Opštine Požega, zbog diskriminacije pripadnika/ca romske nacionalne manjine.

 

1.2. U pritužbi je, između ostalog, navedeno:

 

• da se na teritoriji Opštine Požega duži vremenski period nalazi grafit „ Cigani smrde“, diskriminatornog i omalovažavajućeg karaktera;

 

• da se grafit nalazi na udaljenosti od 100metara od balona u kome se odvijaju sportska dešavanja, treninzi i proslave rođendana, a na 200 metara od gradskog bazena;

 

• da se ovim grafitom stvara jaz prema romskoj zajednici i poziva na naconalnu netrpeljivost;

 

• da se stvara pogrešna slika o romskoj zajednici;

 

• da navedeni grafit poziva na rasnu diskriminaciju i u negativnom smislu utiče na sve slojeve društva;

 

• da je nedopustivo i sporno zašto Opština Požega nije uklonila ovaj grafit imajući u vidu da predstavlja govor mržnje.

 

U prilogu pritužbe dostavljena je slika objekta gde je ispisan grafit kao i satelitski snimak lokacije Trafo stanice.

 

1.3. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije^[1], pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje od predsednika Opštine Požega, Đorđa Nikitovića.

 

1.4. U izjašnjenju na pritužbu, predsednika Opštine Požega, Đorđa Nikitovića, između ostalog, navedeno je:

 

• da su nakon primljenog akta Poverenika za zaštitu ravnopravnosti izvršili obilazak definisane lokacije i konstatovali da je na nepokretnosti – objektu od čvrstog materijala „Trafo stanici“, u svojini JP „Elektroprivreda Srbije“, izgrađenog na zemljištu u javnoj svojini – svojini Opštine Požega, ispisan grafit „Cigani smrde“;

 

• da se objekat nalazi na rubu gradskog naselja ( završetak treće zone);

 

• da je lociran na samoj ivici pošumljenog dela kompleksa „Borjak“ kao i da je potpuno izolovan od prilaznih staza ka sportskim objektima;

 

• da se nalazi na izrazito neprometnom mestu zbog čega grafit nije bio lako uočljiv;

 

• da Opština Požega osuđuje i protivi se ovakvim manifestnim oblicima diskriminacije;

 

• da su sproveli anketu sa sugrađanima sa prebivalištem u blizini sportskog centra „Borjak“ i balon hale i da su svi anketirani građani bez izuzetka rekli da se ispisani grafit, u pežorativnom smislu, odnosi na navijače najpopularnijeg sportskog kluba u Republici Srbiji a ne na sugrađane romske nacionalnosti;

 

• da iznenađuje činjenica da predstavnici romske zajednice nisu ni jednom formalnom niti faktičkom radnjom izvestili lokalnu zajednicu o nastalom problemu, posebno imajući u vidu višegodišnju dobru saradnju romske zajednice u Požegi i lokalne samouprave;

 

• da će Opština Požega u skladu sa članom 37.stav 3. Zakona o zabrani diskriminacije u zakonom propisanom roku otkloniti posledice navedenog akta diskriminatorne sadržine, odnosno ukloniti grafit koji je predmet pritužbi.

U prilogu izjašnjenja dostavljen je satelitski snimak lokacije objekta na kom je ispisan grafit, kao i fotografiju bočnog zida objekta na kojm se vidi ispisan grafit.

 

1.5. Nakon izjašnjenja Opštine Požega, Poverenik se obratio Opštini dopisom broj 07-00-666/2021-02 od 25. februara 2022. godine zahtevom da obeveste ovaj državni organ da li su preduzeli zakonom propisane mere i uklonili grafit. Međutim do dana donošenja ovog mišljenja Poverenik nije primio obaveštenje Opštine, odnosno dokaze da je grafit i uklonjen.

 

 

2. 2. ČINjENIČNO STANjE

 

Uvidom u fotografiju koja je dostavljena u prilogu pritužbe, kao i u fotografiju na kojoj je prikazan satelitski snimak i snimak bočne strane objekta koji je dostavljen uz izjašnjenje  utvrđeno je da je na objektu čvrste gradnje, na delu zida koji je prekrečen belom bojom, ispisan grafit „Cigani smrde“. Pored grafita nema ispisanih simbola nijednog kluba, niti drugi tekst koji bi ukazivao da se radi o određenoj navijačkoj grupi.

 

 

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

 

3.1. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode iz pritužbe, fotografiju grafita, kao i propise iz oblasti zaštite od diskriminacije.

 

Pravni okvir

 

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije[2] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

 

3.3. Ustav Republike Srbije   u članu 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Odredbom čl. 76. Ustava Republike Srbije pripadnicima nacionalnih manjina garantuje ravnopravnost pred zakonom i zabranjuje svaku diskriminaciju zbog pripadnosti nacionalnoj manjini, dok je odredbom čl. 81. propisano da Republika Srbija podstiče duh tolerancije i međukulturnog dijaloga i preduzima efikasne mere za unapređenje uzajamnog poštovanja, razumevanja i saradnje među svim ljudima koji žive na njenoj teritoriji.

 

3.4. Republika Srbija je ratifikovala Konvenciju o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije[3], koja u članu 1. propisuje da se pojam rasna diskriminacija odnosi na svako razlikovanje, isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva koji se zasniva na rasi, boji, precima, nacionalnom ili etničkom poreklu i koje ima za cilj ili za rezultat da naruši ili da ugrozi priznavanje, uživanje ili vršenje, pod jednakim uslovima, ljudskih prava i osnovnih sloboda u političkoj, privrednoj, socijalnoj, kulturnoj ili bilo kojoj drugoj oblasti javnog života.

 

3.5. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[4], koji u članu 4. propisuje da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije. Odredbom člana 2. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije[5] propisano je da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 15-27. Zakona o zabrani diskriminacije propisani su posebni slučajevi diskriminacije, pa je tako čl. 24. zabranjena diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika. Odredbom člana 12. ovog zakona zabranjeno je uznemiravanje,ponivažavajuće postupanje, polno i rodno uznemiravanje, koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, a naročito ako se time stvara zastrašujuće, neprijateljsko, degradirajuće, ponižavajuće i uvredljivo okruženje.

 

3.6. Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina[6]  zabranjuje se svaki oblik diskriminacije na nacionalnoj, etničkoj, rasnoj i jezičkoj osnovi prema licima koja pripadaju nacionalnim manjinama.

 

3.7. Strategijom za socijalno uključivanje Roma i Romkinja u Republici Srbiji za period od 2016-2025. godine^[7], propisano je da je jedan od razloga za donošenje ove strategije i stvaranje uslova za njihovu socijalnu uključenost – smanjenje siromaštva i suzbijanje diskriminacije Roma i Romkinja, odnosno stvaranje uslova za pun pristup ostvarivanju ljudskih prava lica romske nacionalnosti. Razvijanje društvene svesti o odgovornom odnosu građana i građanki prema socijalnom uključivanju Roma i Romkinja isključivo zavisi od nosilaca javnih politika koji jasnim odlukama i sprovođenjem mera kojima se suzbijaju etnička netrpeljivost i predrasude treba da stvore povoljno društveno i pravno okruženje za socijalnu inkluziju.

 

Analiza priloga sa aspekta antidiskriminacionih propisa

 

3.8. Imajući u vidu predmet pritužbi zadatak Poverenika je da utvrdi da li ispisani grafit „Cigane smrde“ na zidu Trafo stanice u Opštini Požega predstavlja diskriminatorno postupanje propisano Zakonom o zabrani diskriminacije, a zatim da li je Opština Požega, kao lokalna samouprava bila u obavezi da preduzme mere da se ovaj grafit ukloni imajući u vidu da je grafit ispisan na javnoj površini koja je u javnoj svojini Opštine Požega. Imajući u vidu da je Povereniku podneto 49 pritužbi građana i građanki povodom iste pravne stvari i istog činjeničnog stanja, vođen je jedinstveni postupak.

 

3.9. Za postupanje u konkretnom predmetu važno je pravilo o teretu dokazivanja, propisano članom 45. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije. Naime, prema ovom pravilu, podnosilac pritužbe treba da učini verovatnim da je lice protiv koga podnosi pritužbu izvršilo akt diskriminacije, a ukoliko to učini, teret dokazivanja da usled tog akta nije došlo do povrede načela jednakosti, odnosno načela jednakih prava i obaveza, leži na licu protiv koga je pritužba podneta. Uzimajući u obzir navode iz pritužbe, dostavljene dokaze, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti utvrdio je da je akt diskriminacije učinjen verovatnim, u smislu člana 45. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, te stoga teret dokazivanja da u ovom slučaju nije povređeno načelo jednakosti snosi Opština Požega.

 

3.10. Poverenik najpre konstatuje da je iz priloženih dokaza kao i izvoda iz Katastra nepokretnosti utvrđeno da se objekat Trafo stanice nalazi na zemljištu koje je u javnoj svojini Opštine Požega. Takođe je uvidom u fotografije nesporno utvrđeno da je na objektu čvrste gradnje, na delu zida Trafo stanice na uglu ulica Kralja Petra i Kosovskih junaka, ispisan grafit „Cigani smrde“. Pored grafita nema ispisanih simbola nijednog kluba, niti drugi tekst koji bi ukazivao da se radi o određenoj navijačkoj grupi.

 

3.11. Imajući u vidu tekst grafita i poruku koja se ovim grafitom šalje, Poverenik najpre konstatuje da ovakav grafit predstavlja diskriminaciju pripadnika i pripadnica romske nacionalne manjine, odnosno ovim grafitom se podstiče diskriminacija, uznemiravajuće i ponižavajuće postupanje i stvara degradirajuće, ponižavajuće i uvredljivo okruženje za pripadnike i pripadnice ove nacionalne manjine. Grafit je izazvao i reakcije građana, koji su na to ukazali u pritužbama podnetim Povereniku ističući da se „pripadnici ove nacionalne manjine veoma loše osećaju kada prolaze pored grafita“, da se „stvara pogrešna slika i u negativnom smislu utuče na sve slojeve društva“.

 

3.12. Što se tiče navoda iz izjašnjenja na pritužbe da se tekst grafita odnosi u pežorativnom smislu na navijače najpopularnijeg sportskog kluba u Republici Srbiji i da predstavlja najbanalniji vid rivalstva navijačkih grupa, Poverenik ističe da je uvidom u fotografiju utvrđeno da na zidu Trafo stanice, pored grafita „Cigani smrde“ nisu ispisani simboli nijednog fudbalskog kluba, kao ni obeležja navijačke grupe zbog čega ispisani grafit nije moguće povezati sa navijačima. Pored toga, Poverenik ukazuje da namera nije od uticaja na postojanje akta diskriminacije.

 

3.13. Poverenik dalje konstatuje da činjenica koja je navedena u izjašnjenju da je objekat na kome je ispisan grafit na rubu gradskog naselja što ga čini teško uočljivim, ne umanjuje njegov diskriminatoran sadržaj i obavezu njegovog uklanjanja. Bez obzira na lokaciju i nepristupačnost objekta, a na osnovu dostavljenih dokaza i navoda iz pritužbi, nesporno je da je grafit izazvao uznemirenje građana i građanki Požege. Naime, poruka koju grafit šalje je uznemiravajuća i ponižavajuća za pripadnike romske nacionalne manjine i podstiče stereotipe i predrasude prema ovoj nacionalnoj manjini.

 

3.14. Poverenik takođe ukazuje i na podatke iz različitih istraživanja koji ukazuju da postoji određena socijalna distanca prema pripadnicima romske nacionalne manjine. Prema nalazima istraživanja socijalnih odnosa između etničkih zajednica u Srbiji koji je sproveo Centar za istraživanje enticiteta preko 65% ispitanika ne bi prihvatilo pripadnika romske nacionalne manjine za komšiju, a 28,5% prihvatilo bi Roma za supružnika^[8]. Takođe, Istraživanje javnog mnjenja pokazuju da petina od ukupnog broja ispitanika/ica ne bi volela da im Romi budu komšije (19%).[9]

3.15. Dalji predmet analize Poverenika je bio da li je Opština Požega bila u obavezi da ovakav grafit ukloni. U skladu sa članom 38. stav 9. Statuta Opštine Požega, Skupština opštine, za ostvarivanje svojih prava i dužnosti i za zadovoljavanje potreba lokalnog stanovništva, osniva službe, javna preduzeća, ustanove i organizacije i vrši nadzor nad njihovim radom. Shodno navedenom, Skupština Opštine Požega osnovala je javno preduzeće „Razvojna agencija“ Požega u čijoj nadležnosti je organizovanje i upravljanje projektima infrastrukture na celokupnoj teritoriji Opštine, kao što su: zemljište, ostali objekti, vodotokovi, mostovi, saobraćajnice, rasveta, komunalne delatnosti i ostalo, u skladu sa opštim aktima osnivača. Nesporno je da je Opština pored toga što se objekat nalazi na zemljištu u njenoj svojini, ima i nadležnosti u pogledu rada javnih službi kao i inspekcijskih organa na svojoj teritoriji. Imajući u vidu član 45. Zakona o zabrani diskriminacije, kao i navode iz izjašnjenja i utvrđeno činjenično stanje, Opština Požega nije dokazala da je preduzela adekvatne mere iz svoje nadležnosti odnosno nije dokazala da se zahtevom za uklanjanje grafita obratila niti poverenom preduzeću u čijoj nadležnosti jesu komunalne delatnosti, organizovanje i upravljanje objektima, niti nadležnom odeljenju za inspekcijske poslove.

 

3.16. S tim u vezi, Poverenik konstatuje da se nakon izjašnjenja Opštine Požega u kojem je je istaknuto da Opština „osuđuje i protivi se manifestnim oblicima diskriminacije na koje se u pritužbi ukazuje“ i da „će u skladu sa članom 37.stav 3. Zakona o zabrani diskriminacije u zakonom propisanom roku otkloniti posledice navedenog akta diskriminatorne sadržine, odnosno ukloniti grafit koji je predmet pritužbi“ obratio Opštini dopisom broj 07-00-666/2021-02 od 25. februara 2022. godine zahtevom da obeveste Poverenika da li su preduzeli zakonom propisane mere i uklonili grafit. Međutim do dana donošenja ovog mišljenja Poverenik nije primio obaveštenje Opštine, odnosno dokaze da je grafit i uklonjen.

 

3.17. Imajući u vidu sve navedeno Poverenik je dao mišljenje da je propuštanjem da preduzme mere na uklanjanju grafita kojim se podstiče diskriminacija Opština Požega povredila odredbe Zakonona o zabrani diskriminacije.

 

4. MIŠLjENjE

 

Opština Požega je, propuštanjem da preduzme mere iz svoje nadležnosti u cilju uklanjanja grafita: „Cigani smrde“, povredila odredbe člana 6. u vezi sa čl. 12. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije.

 

5. PREPORUKA

 

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Opštini Požega da:

 

5.1. Ukoliko već nije, preduzme mere iz svoje nadležnosti radi uklanjanja spornog grafita sa objekta Trafo stanice koja se nalazi na uglu ulica Kralja Petra i Kosovskih junaka u Požegi.

 

5.2. Da ubuduće vodi računa da ne krši propise o zabrani diskriminacije.

 

Potrebno je da Opština Požega, obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

 

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Opština Požega ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

 

Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09 i 52/2021

[2] Zakon o zabrani diskriminacije, član 1.

[3] Zakon o ratifikaciji Konvencije UN o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije „Službeni list SFRJ – Međunarodni ugovori”, broj 31/67

[4] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09

[5] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09

[6] „Službeni list SRJ”, broj 11/02, „Službnei list SCG”, broj 1/03 – Ustavna povelja i „Službeni glasnik RS”, br. 72/09 – dr. zakon i 97/13-odluka US  i 47/18.

[7] „Službeni glasnik RS“, broj 26/16

[8] Istraživanje socijalnih odnosa između etničkih zajednica u Srbiji, Centar za istraživanje etniciteta, Beograd, 2020, dostupno na internet stranici: http://new.ercbgd.org.rs/wp-content/uploads/2020/09/SOCIJALNA%20DISTANCA%20ETNICKIH%20ZAJEDNICA%20IZVESTAJ.pdf

[9] https://ravnopravnost.gov.rs/wp-content/uploads/2019/11/izvestaj-o-istrazivanju-javnog-mnjenja.pdf

 

 

 

 

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

---

982-21 49 pritužbi protiv opštine Požega zbog diskriminacije na osnovu nacionalne pripadnosti

---