br. 021-01-02314/2024-02 datum: 13.12.2024.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje svim zdravstvenim ustanovama specijalizovanim za rehabilitaciju

PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje zdravstvenim ustanovama specijalizovanim za rehabilitaciju da:

– preduzmu sve potrebne mere i aktivnosti u cilju obezbeđivanja pristupačnosti objekta koji koriste i usluga koje pružaju u ovim objektima kako bi se obezbedilo da osobe sa invaliditetom, posebno one koje za kretanje koriste kolica mogu samostalno da borave i ravnopravno sa drugima koriste terapijske usluge.

Zdravstvene ustanove specijalizovane za rehabilitaciju će u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti obavestiti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilju sprovođenja ove preporuke.

Protiv ove preporuke mera, u skladu sa zakonom, nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo.

Obrazloženje

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti su se obraćali građani, kao i organizacije civilnog društva ukazujući na nepristupačnost objekata koje koriste specijalne bolnice za rehabilitaciju osobama sa invaliditetom, posebno onim koje za kretanje koriste kolica. Primera radi, isticano je da pored nedostatka pristupačnog i obeleženog parking mesta za osobe sa invaliditetom, najčešće ni sam ulaz u bjekat, a posledično i sam objekat nije pristupačan. Osoba sa invaliditetom koja je u stanju da funkcioniše bez tuđe asistencije, često je prinuđena da zbog nepristupačnosti objekta koje koriste specijalne bolnice za rehabilitaciju, posebno hotelskog dela (nepostojanje pristupačne sobe sa pristupačnim toaletom, nepristupačan ulazak u bazen i nepristupačnost terapijskih usluga) prihvati smeštaj u stacionarnom delu banjskog kompleksa, iako po svom opštem stanju nema potrebu za takvim smeštajem. U smislu pristupačnosti terapeutskog dela stacionara ukazivano je na prepreke u vidu stepenica između spratova, teško pristupačnih uskih prolaza i ulaza kao i strmih nagiba koje osobe koje za kretanje koriste kolica ne mogu samostalno da savladaju. U pogledu pristupačnosti terapijskog bazena, ukazivano je na nepostojanje dizalica za ulazak u bazen, koji čak i kada postoji nije u upotrebi ili je  neispravan.

Praksa Poverenika u postupanju po pritužbama koje se odnose na pristupačnost je pokazala da neretko rešenje problema ne zahteva velika finansijska sredstva, nego prepoznavanje problema i dobru volju da se problem reši, zbog čega je neophodno izgraditi svest da je pristupačnost svima važna, a u jednom trenutku života i neophodna, ali i iznad svega, da onemogućavanje pristupačnosti predstavlja kršenje zakona.

Neprihvatljivo je i teško razumljivo da zdravstvene ustanove specijalizovane za rehabilitaciju ne budu pristupačne, jer je ova vrsta usluge najbitnija upravo za osobe sa zdravstvenim teškoćama i invaliditetom. Pored navedenog, Poverenik koristi priliku da ukaže da pristupačni centri za rehabilitaciju mogu snažno da utiču i na razvoj banjskog i medicinskog turizma, a samim tim i na razvoj lokalne zajednice i mesta u kojem se ovakva usluga pruža. Na navedeno najbolje ukazuju nalazi Istraživanja o dostupnosti banjskih usluga osobama sa invaliditetom u Republici Srbiji^[2]. Ovo istraživanje, kroz projekat „Život je banja“ obuhvatilo je dve ključne komponente. U okviru prve komponente realizovan je obilazak izabranih banjskih kompleksa u Republici Srbiji, a u okviru druge komponente sprovedeno je istraživanje među predstavnicima organizacija osoba sa invaliditetom sa ciljem ispitivanja kakva su njihova iskustva u pogledu pristupačnosti usluga. Prema ovom istraživanju nijedna banja koja je bila predmet istraživanja nije u potpunosti pristupačna. Pored toga, u istraživanju je navedeno da ukoliko bi se rešilo pitanje pristupačnosti banjskih kapaciteta, pre svega u hotelskim delovima smeštaja, deo anketiranih osoba sa invaliditetom bi bio spreman da plati boravak u banji jednom godišnje, dok je ostalima novac i dalje nepremostiva prepreka zbog čega usluge rehabilitacionog centra koriste posredstvom nadležnog fonda.

U istraživanju je istaknuto da su sprovedeni obilasci šest banja u Srbiji, pri čemu je uočeno da nijedna ne poseduje u potpunosti odgovarajuće uslove za boravak osoba sa invaliditetom i da je potrebno doneti sveobuhvatan plan prilagođavanja banjskih kompleksa osobama sa invaliditetom i starijim osobama, kao i drugim osobama koje iz zdravstvenih ili drugih razloga se otežano kreću ili se kreću pomoću kolica. Iako su neke banje rekonstruisale svoje objekte, nisu uzele u obzir standarde pristupačnosti koji su po zakonu obavezni, pa tako u većini slučajeva nedostaju stolice za ulazak u bazen, nema pristupačnih soba za korisnike u invalidskim kolicima, ne postoje pristupačni toaleti, većina nema obeležena parking mesta za osobe sa invaliditetom. Istraživanje je pokazalo da je nepristupačnost usluga i kapaciteta jednako velika prepreka osobama sa invaliditetom da borave u banjama, koliko i finansiranje tog boravka jer je pravilnicima otežano, odnosno ograničeno ostvarivanje ovog prava.

Poverenik je i ranijih godina, nakon sprovedenih postupaka po pritužbama, ukazivao na ovakvo stanje stvari, dajući u konkretnim slučajevima preporuke koje mere je potrebno preduzeti  kako bi se ovo stanje popravilo.

S obzirom da problem i dalje postoji, kao i da je rehabilitacija izuzetno bitna u procesu poboljšavanja i unapređenja zdravstvenog stanja osoba sa invaliditetom, na osnovu člana 33. stav 1. tačka 9) Zakona o zabrani diskriminacije, Poverenik upućuje ovu preporuku mera u cilju unapređenja pristupačnosti svih zdravstvenih ustanova specijalizovanih za produženu rehabilitaciju i to kako onih koji su skoro u potpunosti pristupačni, tako i onih koji treba još puno toga da urade po pitanju obezbeđivanja pristupačnosti i to ne samo fizičke, već i informaciono-komunikacione za osobe sa senzornim invaliditetom.

S tim u vezi, Poverenik ukazuje na pojedine odredbe propisa koje se odnose na obaveznost obezbeđivanja pristupačnosti.

Ustavom Republike Srbije  propisana zabrana diskriminacije, neposredne ili posredne, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

Republika Srbija ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom, čiji je cilj da se unapredi, zaštiti i osigura puno i jednako uživanje svih ljudskih prava i osnovnih sloboda svim osobama sa invaliditetom i unapredi poštovanje njihovog urođenog dostojanstva. Konvencija pod diskriminacijom na osnovu invaliditeta podrazumeva svaku razliku, isključivanje ili ograničenje po osnovu invaliditeta, što ima za cilj ili efekat narušenja ili poništenja priznavanja, uživanja ili vršenja, ravnopravno sa drugima, svih ljudskih prava i osnovnih sloboda u političkoj, ekonomskoj, društvenoj, kulturnoj, civilnoj ili bilo kojoj drugoj oblasti. Konvencijom su obuhvaćeni i svi oblici diskriminacije, uključujući i uskraćivanje razumnog prilagođavanja, a države ugovornice se obavezuju da zabrane svaku diskriminaciju po osnovu invaliditeta i garantuju osobama sa invaliditetom jednaku i efikasnu pravnu zaštitu od diskriminacije po bilo kom osnovu. Članom 9. Konvencije između ostalog je propisano da će u cilju omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života, države ugovornice preduzeti odgovarajuće mere da osobama sa invaliditetom obezbede pristup, ravnopravno sa drugima, fizičkom okruženju, prevozu, informacijama i komunikacijama, uključujući informacione i komunikacione tehnologije i sisteme, kao i drugim pogodnostima i uslugama koje stoje na raspolaganju javnosti. Te mere, koje uključuju i identifikaciju i uklanjanje prepreka i barijera pristupačnosti, odnose se, između ostalog na zgrade, puteve, prevozna sredstva i druge pogodnosti u zatvorenom i na otvorenom prostoru, uključujući škole, stambene objekte, zdravstvene objekte i radna mesta. Članom 25. stav 1. Konvencije propisano je da države strane ugovornice priznaju osobama sa invaliditetom pravo na ostvarivanje najvišeg mogućeg standarda bez diskriminacije zasnovane na invaliditetu, kao i da će države strane ugovornice preduzeti sve odgovarajuće mere kako bi osobama sa invaliditetom omogućile pristup zdravstvenim uslugama, vodeći računa o polu, uključujući i rehabilitaciju u vezi sa zdravljem.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije , kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koja se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama člana 17. stav 1. ovog zakona propisano je da diskriminacija u pružanju javnih usluga postoji ako pravno ili fizičko lice, u okviru svoje delatnosti, odnosno zanimanja, na osnovu ličnog svojstva lica ili grupe lica, odbije pružanje usluge, za pružanje usluge traži ispunjenje uslova koji se ne traže od drugih lica ili grupe lica, odnosno ako u pružanju usluga neopravdano omogući prvenstvo drugom licu ili grupi lica, dok je stavom 2. istog člana između ostalog propisano da svako ima pravo na jednak pristup objektima u javnoj upotrebi (objekti u kojima se nalaze sedišta organa javne vlasti, objekti u oblasti obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite, kulture, sporta, turizma, objekti koji se koriste za zaštitu životne sredine, za zaštitu od elementarnih nepogoda i sl.), u skladu sa zakonom. Takođe, članom 26. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da diskriminacija postoji ako se postupa protivno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života. Odredbama člana 27. zabranjena je diskriminacija lica ili grupe lica s obzirom na njihovo zdravstveno stanje, kao i članova njihovih porodica.

Zakon o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom  u članu 13. stav 1. propisuje da  je zabranjena diskriminacija na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga i pristupa objektima u javnoj upotrebi i javnim površinama. Stavom 2. iste odredbe propisano je da se pod uslugom, u smislu ovog zakona, smatra svaka usluga koju, uz naknadu ili bez nje, pravno ili fizičko lice pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno trajnog zanimanja, dok je stavom 3. iste odredbe zakona propisano da se pod objektima u javnoj upotrebi, u smislu ovog zakona, smatraju: objekti u oblasti obrazovanja, zdravstva, socijalne zaštite, kulture, sporta, turizma ili objekti koji se koriste za zaštitu životne sredine, zaštitu od elementarnih nepogoda i slično. Odredbama člana 13. stav 5. propisano je da diskriminacija na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga naročito obuhvata, između ostalog, odbijanje da se izvrši tehnička adaptacija objekta neophodna da bi se usluga pružila korisniku sa invaliditetom. Članom 16. stav 1. istog zakona, između ostalog, propisano je da je vlasnik objekta u javnoj upotrebi, dužan da obezbede pristup objektu u javnoj upotrebi, odnosno javnoj površini svim osobama sa invaliditetom, bez obzira na vrstu i stepen njihove invalidnosti, dok je stavom 2. iste odredbe propisano da obavezu iz stava 1. ovog člana ima i drugo lice na koje je preneto pravo korišćenja, osim ako je sa vlasnikom, odnosno nadležnim organom ugovorilo drugačije. Odredbama člana 15. stav 3. ovog zakona propisano je da je vlasnik objekta u javnoj upotrebi dužan da izvrši adaptaciju objekta u cilju zadovoljavanja uslova za ispunjavanje obaveze iz stava 1. ovog člana.

Odredbom člana 23. Zakona o zdravstvenoj zaštiti^[3] propisano je da načelo pristupačnosti zdravstvene zaštite podrazumeva obezbeđivanje odgovarajuće zdravstvene zaštite građanima, koja je fizički, komunikacijski, geografski i ekonomski dostupna, odnosno kulturološki prihvatljiva, a posebno osobama sa invaliditetom.

Odredbom člana 30. Uredbe o planu mreže zdravstvenih ustanova^[4] propisano je da se produžena rehabilitacija u stacionarnim ustanovama specijalizovanim za rehabilitaciju obezbeđuje za sledeća indikaciona područja 1) neuroloških oboljenja; 2) oboljenja srca i krvnih sudova: (a) oboljenja perifernih krvnih sudova; 3) reumatska oboljenja; 4) oboljenja respiratornog sistema; 5) povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 6) endokrinološka oboljenja. Produženu rehabilitaciju iz oblasti pomenutih indikacionih područja obezbeđuju sledeće zdravstvene ustanove specijalizovane za rehabilitaciju: 1) Specijalna bolnica za rehabilitaciju Melenci, 300 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 2) Specijalna bolnica za rehabilitaciju Banja Kanjiža, 140 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 3) Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Junaković” Apatin, 140 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja, povrede i oboljenja lokomotornog sistema i endokrinološka oboljenja;4) Specijalna bolnica za neurološka i posttraumatska stanja Stari Slankamen, 295 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 5) Specijalna bolnica za rehabilitaciju Vrdnik, 90 postelja za rehabilitaciju – za reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 6) Specijalna bolnica za rehabilitaciju Banja Koviljača, 200 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja, povrede i oboljenja lokomotornog sistema i rehabilitaciju dece; 7) Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Bukovička Banja”, Aranđelovac, 50 postelja za rehabilitaciju – za reumatska oboljenja, oboljenja respiratornog sistema, povrede i oboljenja lokomotornog sistema i rehabilitaciju dece; 8) Specijalna bolnica za nespecifične plućne bolesti “Sokobanja”, Sokobanja, 165 postelja za rehabilitaciju – za reumatska oboljenja, oboljenja respiratornog sistema, povrede i oboljenja lokomotornog sistema i rehabilitaciju dece; 9) Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Gamzigrad”, Zaječar, 90 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, oboljenja perifernih krvnih sudova, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 10) Specijalna bolnica za bolesti štitaste žlezde i bolesti metabolizma “Zlatibor”, Čajetina, 70 postelja za rehabilitaciju – za reumatska oboljenja, povrede i oboljenja lokomotornog sistema, endokrinološka oboljenja i rehabilitaciju dece; 11) Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ivanjica, 90 postelja za rehabilitaciju – za reumatska oboljenja, oboljenja respiratornog sistema i povrede i oboljenja lokomotornog sistema i onkološku rehabilitaciju dece; 12) Specijalna bolnica za lečenje i rehabilitaciju “Merkur” Vrnjačka Banja, 300 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja, povrede i oboljenja lokomotornog sistema i endokrinološka oboljenja; 13) Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Agens”, Mataruška Banja, Kraljevo, 140 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 14) Specijalna bolnica za progresivne mišićne i neuromišićne bolesti Novi Pazar, 100 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja, povrede i oboljenja lokomotornog sistema i rehabilitaciju dece; 15) Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Ribarska Banja”, Kruševac, 260 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 16) Institut za lečenje i rehabilitaciju “Niška Banja”, Niš, 350 postelja za rehabilitaciju – za oboljenja srca i krvnih sudova, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 17) Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Gejzer”, Sijarinska Banja, Medveđa, 50 postelja za rehabilitaciju – za reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 18) Specijalna bolnica za rehabilitaciju Bujanovac, 40 postelja za rehabilitaciju – oboljenja perifernih krvnih sudova, reumatska oboljenja i povrede i oboljenja lokomotornog sistema; 20) Institut za rehabilitaciju, Beograd, 370 postelja za rehabilitaciju – za neurološka oboljenja, oboljenja srca i krvnih sudova, reumatska oboljenja, oboljenja respiratornog sistema i povrede, oboljenja lokomotornog sistema i rehabilitaciju dece, uključujući i onkološku rehabilitaciju.

Zakon o planiranju i izgradnji[5] u članu 2. stav 1. tačka 40. propisuje da standardi pristupačnosti jesu obavezne tehničke mere, standardi i uslovi projektovanja, planiranja i izgradnje kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama. Odredbama člana 5. stav 1. ovog zakona propisano je da se zgrade javne i poslovne namene, kao i drugi objekti za javnu upotrebu moraju projektovati, graditi i održavati tako da se svim korisnicima, a naročito osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama omogući nesmetan pristup, kretanje i boravak, odnosno korišćenje u skladu sa odgovarajućim tehničkim propisima čiji su sastavni deo standardi koji definišu obavezne tehničke mere i uslove projektovanja, planiranja i izgradnje, kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama.

Pravilnikom o tehničkim standardima planiranja, projektovanja i izgradnje objekata, kojima se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama[6]  se bliže utvrđuju tehnički standardi pristupačnosti za nesmetano kretanje osoba sa invaliditetom. Pristupačnost, u smislu ovog pravilnika, rezultat je primene tehničkih rešenja u projektovanju i građenju građevina, kojim se osobama sa invaliditetom omogućava nesmetan pristup, kretanje, boravak i rad u tim građevinama na jednakoj osnovi kao i ostalim osobama. Odredbom člana 2. ovog pravilnika navedeni su objekti koji se mogu smatrati objektima za javno korišćenje, pa je između ostalog propisano da tu spadaju objekti u oblasti zdravstva. Odredbom člana 3. stav 1. tačka 2. propisano je da su osobe smanjene pokretljivosti, osobe sa fizičkim ili senzornim invaliditetom, stare osobe, trudnice, i/ili druge osobe čija je mogućnost nesmetanog kretanja povremeno ili trajno smanjenja usled barijera sa kojima se susreću u okruženju, kao i da je tačkom 6. utvrđeno da je prepreka fizička, komunikacijska i/ili orijentacijska smetnja koja postoji u prostoru, a koja osobu može ometati i/ili sprečavati u nesmetanom pristupu, kretanju, boravku, primanju neke usluge i/ili u radu. Tačkom 8. navedenog člana utvrđeno je da pristupačan objekat, njegov deo ili oprema jeste onaj objekat, deo objekta ili opreme koja osigurava ispunjavanje obaveznih elemenata pristupačnosti propisanih ovim pravilnikom. Odredbom člana 5. ovog pravilnika kao obavezni elementi pristupačnosti između ostalih utvrđeni su i elementi pristupačnosti za savladavanje visinskih razlika, koji podrazumevaju obezbeđivanje pristupačnosti prilaza do objekata, ulaza u objekat i slično i elementi pristupačnosti kretanja i boravka u prostoru – stambene i stambeno-poslovne zgrade i objekte za javno korišćenje, koji podrazumevaju obezbeđivanje nesmetanog kretanja i boravka u prostoru, savladavanje etažnih razlika, obezbeđivanje pristupačnosti toaleta i slično,  dok je članom 9. utvrđeno da su obavezni elementi pristupačnosti elementi za projektovanje, građenje, rekonstrukciju, dogradnju i adaptaciju kojima se određuje veličina, svojstva, instalacije, uređaji i druga oprema na javnim površinama i objektima radi osiguranja pristupa, kretanja, boravka i rada za sve potencijalne korisnike, a u skladu sa ovim pravilnikom.

Republika Srbija se opredelila za unapređenje pristupačnosti, pa je tako u okviru Strategije za unapređenja položaja osoba sa invaliditetom u Republici Srbiji za period od 2020. do 2024. godine[7] definisano da države treba da identifikuju prepreke i barijere u pristupačnosti, između ostalog i u odnosu na: (a) zgrade, puteve, prevozna sredstva i druge pogodnosti u zatvorenom i na otvorenom prostoru, uključujući škole, stambene objekte, zdravstvene objekte i radna mesta; (b) informacije, komunikacije i druge usluge, uključujući i elektronske usluge i hitne službe. Pomenute „druge pogodnosti u zatvorenom i na otvorenom prostoru” trebalo bi, između ostalog, da obuhvataju zgrade organa javnog reda, pravosudne objekte i zatvore, socijalne ustanove, prostore i objekte za društvene interakcije, rekreaciju, kulturne, verske, političke i sportske aktivnosti, kao i trgovinske objekte, dok „druge usluge” treba da obuhvataju, između ostalog, pošte, banke, telekomunikacijske i informativne usluge i servise. Dalje je navedeno da se osobe sa invaliditetom i dalje se suočavaju sa preprekama u pristupu zdravstvenim uslugama, usled arhitektonske, komunikacijske i tehničke nepristupačnosti zdravstvenih usluga, kao i zbog nedostatka osoblja senzibilisanog za rad sa osobama sa invaliditetom što može da dovede do nejednakosti u ostvarivanju prava na zdravstvenu zaštitu. Istraživanje o praćenju individualnih iskustava osoba sa invaliditetom pokazuje da je oblast zdravlja i rehabilitacije jedna od najvažnijih za ispitane osobe sa invaliditetom. Iskustva u ograničenjima u korišćenju zdravstvenih usluga i rehabilitacije zbog nepristupačnosti ili restriktivnih kriterijuma za ostvarivanje pojedinih prava iz oblasti zdravstvene zaštite, doživelo je 45% ispitanika. Diskriminaciju u ovoj oblasti doživelo je 28,3% ispitanika, a u oblasti ostvarivanja prava na zaštitu reproduktivnog zdravlja 43,3%.

U redovnom godišnjem izveštaju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2023. godinu[8] ukazano je da je invaliditet kao lično svojstvo treći osnov diskriminacije po broju podnetih pritužbi, a osobe sa invaliditetom su jedna od najugroženijih grupa u svim oblastima društvenog života kada govorimo o diskriminaciji. Najveći broj pritužbi podnet je zbog nepristupačnosti različitih objekata i usluga. Takođe, Poverenik je u izveštaju naveo da je naročito važno da su pristupačne ustanove u kojima građani najčešće ostvaruju prava i usluge, kao što su na primer obrazovne institucije, ustanove zdravstvene, socijalne zaštite, zdravstvene ustanove specijalizovane za rehabilitaciju, objekti koje koriste jedinice lokalnih samouprava i komunalna preduzeća, sudovi, ali i ustanove kulture, bioskopi i pozorišta i dr. Imajući u vidu značaj pristupačnosti, Poverenik je uputio Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture tri inicijative, i to, dve za izmene Zakona o planiranju i izgradnji, a jednu za izradu sistemskog dugoročnog plana na nacionalnom nivou za otklanjanje arhitektonskih barijera i unapređenje pristupačnosti svih objekata u javnoj upotrebi i javnim površinama. Ukazano je da je nužno da pristupačnost bude stalno u vrhu prioriteta kako bi objekti u javnoj upotrebi bili što pre pristupačni, naročito one ustanove koje su od ključne važnosti za svakodnevno funkcionisanje i život, kao što su objekti zdravstvene, socijalne zaštite, obrazovne institucije i sl.

O položaju osoba sa invaliditetom govore i rezultati istraživanja Odnos građana i građanki prema diskriminaciji u Srbiji[9], koje je Poverenik sproveo tokom 2023. godine. Naime, učesnici istraživanja smatraju da je među najprisutnijim diskriminacija po osnovu invaliditeta kao ličnog svojstva (54%). Takođe, značajna većina od 82% ispitanika veruje da osobe sa invaliditetom, ukoliko dobiju adekvatnu podršku, mogu da se uključe u život zajednice, dok 80% smatra da javni objekti i saobraćaj treba da budu prilagođeni osobama sa invaliditetom i drugim licima koja se otežano kreću.

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da pristupačnost predstavlja jedan od osnovnih preduslova za ravnopravno učešće osoba sa invaliditetom u svim sferama društvenog života. Nepristupačnošću javnih površina i objekata osobe sa invaliditetom se dovode u situaciju u kojoj im je onemogućeno ili veoma otežano ostvarivanje osnovnih ljudskih prava, koja su dostupna drugim građanima. U cilju razvijanja inkluzivnog društva zasnovanog na principima jednakosti, pružaoci usluga treba da preuzmu deo odgovornosti tako što će svako u svojoj oblasti delovanja osobama sa invaliditetom olakšati pristup svojim uslugama.

Imajući u vidu važnost zdravstvenih ustanova specijalizovanih za rehabilitaciju, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je koristeći ovlašćenje iz člana 33. stav 1. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije, uputio ovu preporuku mera svim zdravstvenim ustanovama specijalizovanim za rehabilitaciju.

Zdravstvene ustanove specijalizovane za rehabilitaciju obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.

[1] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/09 i 52/21), član 33. stav 1. tač. 9.

[2]Rezultati istraživanja o dostupnosti banjskih usluga osobama sa invaliditetom u Republici Srbiji, Crveni krst Srbije i Savez za pristupačnost Srbije, 2023, dostupno na internet stranici: https://saps.rs/preuzimanja/Dostupnost%20banjskih%20usluga%20osobama%20sa%20invaliditetom%20u%20Republici%20Srbiji_2023.pdf

[3] „Službeni glasnik RS“, br. 25/2019 i 92/2023 – autentično tumačenje

[4] „Službeni glasnik RS“, br. 5/2020, 11/2020, 52/2020, 88/2020, 62/2021, 69/2021, 74/2021 i 95/2021

[5] „Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 81/09, 64/10- Odluka US, 24/11, 121/12, 42/13 – Odluka US, 50/13 – Odlika US, 98/13 – Odluka US, 132/14, 145/14, 83/18, 31/19, 37/19 – dr. zakon, 9/20, 52/21 i 62/23

[6] „Službeni glasnik RS“, broj  22/15

[7] „Službeni glasnik RS“, broj  44/20,  https://pravno-informacioni-sistem.rs/eli/rep/sgrs/vlada/strategija/2020/44/1

[8] https://ravnopravnost.gov.rs/izvestaji/

[9] https://ravnopravnost.gov.rs/izvestaj-o-percepciji-gradjana-i-gradjanki-o-diskriminaciji-u-srbiji/

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković

964-24 Preporuka mera banjama povodom pristupačnosti