895-19 Utvrđena diskriminacija na osnovu pripadnosti nacionalnoj manjini u medijima

30. Oct 2019.

br. 07-00-00435/2019-02 datum: 30.10.2019.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe AA protiv BB . U pritužbi je navedeno da su AA i pripadnicima bošnjačke nacionalnosti u Republici Srbiji koji su se na Popisu stanovništva 2011. godine izjasnili da govore bosanskim jezikom aktom Programskog saveta prekršena njihova prava. Naime, u pritužbi je navedeno da je Zaključkom BB br.1041 od 21. juna 2019. godine formalno odbijen predlog za formiranje redakcije na bosanskom jeziku. Dalje je navedeno da je tim povodom održan sastanak u Programskom savetu, na kojem je predsedavajući podstakao i inicirao odbijanje predloga podnosioca pritužbe, negiranjem postojanja bosanskog jezika, kao i potrebe uspostavljanja same redakcije na bosanskom jeziku pri VV-u. Podnosioci pritužbe smatraju da su na navedeni način povređena Ustavom i zakonima garantovana prava bošnjačke nacionalne manjine, i izvršena diskriminacija na osnovu nacionalne pripadnosti i jezika. U izjašnjenju na navode iz pritužbe, BB je naveo da je nakon održanog sastanka sa predstavnicima Nacionalnog saveta, bilo potrebno obaviti dodatne konsultacije sa relevantnim institucijama. BB se pismima od 21. maja 2019. godine obratio Odboru za standardizaciju srpskog jezika, Matici srpskoj, Odeljenju za književnost pri SANU, Katedri za srpski jezik sa južnoslovenskim jezicima filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Srpskoj književnoj zadruzi i Vukovoj zadužbini. Nakon dobijenih odgovora navedenih institucija BB usvojio je zaključak prema kome je zahtev BB odbijen oslanjanjem na lingvističke kriterijume prema kojima se  lokalni govor bošnjaka u toj oblasti ne može smatrati posebnim jezikom. U izjašnjenju je posebno navedeno da se u emisiji „Građanin“, ali i drugim emisijama, obrađuju teme posvećene nacionalnim manjinama u kojima se redovno promovišu kulturne i druge vrednosti nacionalnih zajednica. Nadalje je navedeno da se iz Povelje o evropskim jezicima može zaključiti da se dva jezička idioma ili dva lokalna govora ne mogu smatrati zasebnim jezicima ako se međusobno lingvistički ne razlikuju. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je tokom postupka utvrdio da je Zaključkom BB , koje je savetodavno telo, čija je nadležnost i položaj utvrđena Zakonom o javnim servisima, predloženo da se ne prihvati predlog za osnivanje redakcije na bosanskom jeziku, kao i da su u zaključku izneti stavovi kojima se osporava postojanje bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine. Nadalje je utvrđeno da navedeni zaključak nije konačan. Takođe je, utvrđeno i da se na programima VV-a emituju sadržaji koji su namenjeni nacionalnim manjinama, kao i da na nivou VV nije formirana redakcija za emitovanje programa za druge nacionalne manjine. Imajući u vidu ovako utvrđeno činjenično stanje, Poverenik je cenio da li je BB prekršio odredbe Zakona o zabrani diskriminacije 1) predlaganjem neprihvatanja predloga za osnivanje redakcije na bosanskom jeziku i 2) osporavanjem bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine. S tim u vezi, Poverenik je cenio domaće i međunarodne propise kojima je uređen položaj nacionalnih manjina i pravo na upotrebu jezika i pisma. Naime, Ustavom Republike Srbije propisano je da pripadnici/ce nacionalnih manjina imaju pravo na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom. Evropskom poveljom o evropskim i manjinskim jezicima, koju je Srbija ratifikovala, između ostalog propisano je da države članice preuzimaju obavezu da u skladu sa situacijom svakog od jezika, do stepena do kojeg javne vlasti direktno ili indirektno imaju nadležnost ili moć ili igraju odgovarajuću ulogu u ovoj oblasti, obezbede stvaranje makar jedne radio stanice i jednog televizijskog kanala na regionalnim i manjinskim jezicima, ili omoguće odgovarajuće odredbe zahvaljujući kojima bi prikazivači programa ponudili sadržaje na regionalnim i manjinskim jezicima, ohrabre ili olakšaju stvaranje barem jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima, da ohrabre ili olakšaju proizvodnju i distribuciju audio i audiovizuelnih radova na regionalnim ili manjinskim jezicima. Nadalje, članom 3. Zakona o ratifikaciji Povelje propisano je da je prilikom predaje ratifikacionog instrumenta tada potpisnica Srbija i Crna Gora dala izjavu da: 1) U skladu sa članom 2. stav 2. Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima, Srbija i Crna Gora prihvataju  da se u Republici Srbiji primenjuju odredbe ove Povelje za albanski, bosanski, bugarski, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski jezik. U Odluci o obavezama državnih organa Republike Srbije u ostvarivanju nadležnosti Republike Srbije kao sledbenika državne zajednice Srbija i Crna Gora, navedeno je, između ostalog, da je Republika Srbija, u skladu sa Polaznim osnovama za preuređenje odnosa Srbije i Crne Gore i članom 60. Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora, postala sledbenik državne zajednice Srbija i Crna Gora i u celosti nasledila njen međunarodno-pravni subjektivitet i međunarodne dokumente. Samim tim, navedenim zakonom prihvaćeno je da se odredbe Konvencije primenjuju i za bosanski jezik, uključujući i odredbe koje se odnose na prava u pogledu javnog informisanja. Navedenim propisima nije ustanovljena obaveza za osnivanje posebne redakcije na jeziku nacionalnih manjina, već obaveza da se omogući zadovoljavanje potreba u informisanju svih delova društva bez diskriminacije, vodeći računa naročito o društveno osetljivim grupama kao što su deca, omladina i stari, manjinske grupe, osobe sa invaliditetom, socijalno i zdravstveno ugroženi i dr. kao i zadovoljavanje potreba građana za programskim sadržajima koji obezbeđuju očuvanje i izražavanje kulturnog identiteta kako srpskog naroda tako i nacionalnih manjina. Imajući u vidu sve navedeno, a najpre da ne postoji zakonska obaveza formiranja posebne redakcije na jeziku nacionalnih manjina, kao i da ne postoje posebne redakcije za bilo koju drugu nacionalnu manjinu u Republici Srbiji, odnosno da ne postoji nejednak tretman različitih nacionalnih manjina u tom smislu, Poverenik je doneo Mišljenje

 

  • Predlaganjem neprihvatanja predloga za formiranje redakcije na bosanskom jeziku, BB nije povredio odredbe čl. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije.

 

Dalje, Poverenik je analizirao i navode da je BB u zaključku izneo stavove kojima osporava bosanski jezik. U vezi sa tim, Poverenik je razmatrao konkretan slučaj sa pravnog stanovišta, odnosno sa stanovišta domaćih i međunarodnih propisa koji su obavezujući za sve, ne ulazeći u analizu stavova lingvistike po pitanju razlike u jezicima i standardima koje jezik treba da ispuni da bi se smatrao posebnim jezikom. Pri tome, Poverenik je posebno imao u vidu odredbe Zakona o ratifikaciji evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima, prema kojima je država preuzela obavezu da prilikom ratifikacije Povelje precizira svaki od regionalnih i manjinskih jezika na koji će se odredbe odnositi, te da je prilikom predaje ratifikacinog instrumenta Srbija i Crna Gora dala izjavu da će se odredbe primenjivati i za bosanski jezik, a kako je Srbija pravni sledbenik državne zajednice Srbija i Crna Gora, Poverenik je doneo Mišljenje:

  • Osporavanjem bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine u Zaključku BB, ovaj savet povredio je odredbe čl. 6. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije, a u vezi sa članom 3. Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima, kojim je Srbija prihvatila da se odredbe Konvencije primenjuju i na bosanski jezik.

 

Zbog toga je BB VV-a data preporuka da ubuduće prilikom donošenja odluka poštuje odredbe Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o manjinskim i regionalnim jezicima, kao i da sa mišljenjem Poverenika za zaštitu ravnopravnosti upozna Upravni odbor VV-a, generalnog direktora VV-a, glavne i odgovorne urednike programa radija i televizije.

 

  1. TOK POSTUPKA

1.1. Povereniku za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratilo povodom Zaključka BB JMU VV, br. 10141 od 21. juna 2019. godine.

1.2. U pritužbi je, između ostalog, navedeno:

  • da je AA uputio aprila 2019. godine dokument pod nazivom „prijedlog formirnja redakcije na bosanskom jeziku“.

 

  • navedena redakcija će predstavljati posebnu organizacionu jedinicu, koja će pripremati program na bosanskom kao maternjem jeziku pripadnika i pripadnica bošnjačke nacionalne manjine.

 

  • da je BB na svojoj redovnoj sednici razmatrao predlog Nacionalnog saveta, a sastanku su prisustvovali i predstavnici Nacionalnog saveta, tadašnji predsednik VV , potpredsednik za informisanje GG i potpredsednik Odbora za informisanje DD.

 

  • da su predstavnici veća na sednici obrazlagali predlog za formiranje posebne redakcije na bosanskom jeziku potrebom ostvarivanja prava na informisanje pripadnika/ca bošnjačke nacionalne zajednice u Republici Srbiji na bosanskom jeziku, u skladu sa Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, kao i nužnost ostvarenja javnog interesa u oblasti informisanja u skladu sa Ustavom i Zakonom o javnom informisanju i medijima.

 

  • da je predsednik programskog saveta VV-a, prof. dr ĐĐ, na sednici inicirao i podstakao odbacivanje predloga Nacionalnog saveta, uz negiranje postojanja samog bosanskog jezika.

 

  • da je Zaključkom BB br.10141 od 21. juna 2019. godine, formalno odbijen predlog AA za formiranje redakcije na bosanskom jeziku pri VV-u i dostavljen glavnim urednicima programa Radija i Televizije.

 

  • da je u zaključku navedeno da se BB za mišljenje obratio posebnim pismom Odboru za standardizaciju srpskog jezika, Odeljenje za srpski jezik i književnost SANU, Matici srpskoj, Katedri za srpski jezik sa južnoslovenskim jezicima Filološkog fakulteta u Beogradu itd. U zaključku, koji je uz pritužbu dostavljen,  navedeno je i da iz dobijenih odgovora nedvosmisleno zaključeno da „uvažavajući lingvističke kriterijume (genteske, strukturne, komunikativne i slično) ne postoje razlozi da se lokalni govor Bošnjaka smatra zasebnim jezikom“, kao i da je „lingvistika utvrdila puteve i preduslove kojima jedna jezička pojavnost (lokalni govor, idiom, dijalekt) postaje zaseban jezik, a precizirala je i standarde normiranja jezika koji ulazi u javnom upotrebu“.

 

  • da su na navedeni način povređena Ustavom i zakonima garantovana prava pripadnika/ca bošnjačke nacionalne manjine, relevantna međunarodna pravila, a izvršena je diskriminacija pripadnika bošnjačke nacionalne manjine po osnovu nacionalne pripadnosti i jezika.

 

1.3. Uz pritužbu je dostavljen Zaključak BB br.10141.

1.4. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije[1], pa je u toku postupka pribavljeno izjašnjenje dr. ĐĐ predsednika Programskog saveta.

1.5. U izjašnjenju BB na pritužbu, između ostalog, navedeno je:

  • da je zahtev Nacionalnog saveta tretiran sa punom odgovornošću i prioritetno, a imajući u vidu njegovu složenu, ne samo medijsku i kulturnu, već ukupnu društvenu, pravnu, naučnu i političku dimenziju, zbog čega su već 22. marta 2019. godine obavljene nophodne konsultacije i obavešten AA o održavanju zajedničkog sastanka;

 

  • da je sastanak održan 24. aprila 2019. godine u prostorijama VV-a u Takovskoj br.10 u Beogradu, da je četvoročlanu delagaciju BNV-a predvodio GG .

 

  • da je tok sastanka stenografisan, a potpuni zapisnik se čuva u Arhivi VV-a;

 

  • da su predstavnici AA predali u pisanoj formi „Prijedlog za formiranje redakcije na bosanskom jeziku“ i usmeno ga obrazložili;

 

  • nakon obavljenog razgovora, zaključeno je da je potrebno da se pre oblikovanja stava o predlogu AA, obave dodatne konsultacije sa relevantnim naučnim ustanovama u Srbiji i filološkim katedrama na kojima rade afirmisani stručnjaci za jezik i složena sociolingvistička pitanja;

 

  • pismima od 21. maja 2019. godine BB obratio se Odboru za standardizaciju srpskog jezika čije je sedište pri Institutu za srpski jezik SANU, Matici srpskoj, Odeljenju za književnost i jezik SANU, Katedri za srpski jezik sa južnslovnskim jezicima filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Srpskoj književnoj zadruzi i Vukovoj zadužbini;

 

  • da su AA u primerenom roku stigli odgovori svih ustanova kojima se BB obratio, izuzev Vukove zadužbine;

 

  • da je 3. juna 2019. godine stigao detljno obrazložen stav Odbora za standardizaciju srpskog jezika, u kome je Odbor potvrdio svoj raniji stav prema kome se o jeziku Bošnjaka ne može govoriti kao o zasebnom jeziku;

 

  • da se u dopisu navodi izvod iz Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima i naglašava da srpska nauka o jeziku ostaje kod definicije manjinskih jezika iz tog dokumenta, a posebno kod zaključka da dva ili više idioma koji se ne razlikuju ne mogu lingistički (naučno) biti posebni jezici;

 

  • da je posle svestrane analize dobijenih odgovora, BB, na sednici održanoj juna 2019. godine, jednoglasno usvojio zaključak prema kome-uz puno uvažavanje legitimnosti zahteva AA, oslanjanjem na lingvističke kriterijume ne postoje razlozi da se lokolni govor Bošnjaka u Raškoj oblasti smatra posebnim jezikom, zbog čega nema opravdanog razloga da se predlog za osnivanje redakcije usvoji;

 

  • da razgovori o jeziku po svojoj prirodi nisu nikad ideološki neutralni, u zaključku je naglašeno da BB nije mogao da pristane da na donošenje odluka o programima utiču vanjezički činioci i snage;

 

  • da je BB o donetoj odluci pismeno obavestio Nacionalni savet, Upravni odbor VV-a i glavne i odgovorne urednike EE i ŽŽ.

 

  • da se u emisiji „Građanin“ VV, koja se bavi problematikom nacionalnih manjina, kao i u drugim emisijama javnog servisa, redovno promovišu kulturne i druge vrednosti nacionalnih zajednica, uključujući i bošnjačku;

 

  • da se govor bošnjaka u tim emisijama ne titluje jer je dovoljno razumljiv svima, niti ga je moguće prevesti; da se ni na jednoj filološkoj i novinarskoj katedri u Srbiji ne obrazuju nastavnici ili medijski poslenici koji bi mogli raditi u redakciji čije formiranje predlaže Nacionalno veće;

 

  • da, kako je BB obavešten od strane Odbora za standardizaciju srpskog jezika, takvo mišljenje imaju i brojni bošnjački lingvisti iz Sarajeva gde se takođe ne izučava bosanski kao poseban jezik, a tako je u regionu i svim slavističkim centrima;

 

  • da kao javna ustanova osnovana da bi zadovoljila informativne, kulturne, obrazovne, rekreativne i druge potrebe svih građana, VV poštuje i afirmiše u svojim emisijama kulturne, istorijske, geografske i druge specifičnosti manjinskih zajednica uključujući i bošnjačku;

 

  • da se iz Povelje može zaključiti da se dva jezička idioma ili dva lokalna govora ne mogu smatrati zasebnim jezicima ako se međusobno lingvistički ne razlikuju;

 

  • da se posebnost jezika utvrđuje po lingvističkim, a ne po političkim kriterijumima;

 

  • da na Radio Beogradu postoji zasebna redakcija na romskom jeziku, na Prvom programu radio Beograda svakodnevno se emituju vesti na albanskom jeziku;

 

  • da u svojim programima, a posebno organizujući javne rasprave o njegovom sadržaju, kvalitetu i dometima, BB ide u susret tim potrebama, stalno nastojeći da podigne nivo komunikacije sa građanima zbog kojih je javni servis osnovan, koji ga finansiraju i kojima odgovara za svoj rad;

 

  • da u tom nastojanju ne može da ignoriše stavove nauke i da im se suprotstavlja, da jedinstvo srpske kulture i srpskog jezika takođe predstavlja ustavnu kategoriju, koja je dodatno uređena nizom zakona i dokumenata;

 

  • da iz novopazarskog kraja do sada nisu stizale primedbe na nerazumljivost programa koji emituje, već se naprotiv stalno ističe visok kvalitet govora jezika i pisma u programima VV-a;

 

  • da je više puta objašnjeno da se prema uobičajenim tvorbenim i derivacionim pravilima nelogično da se iz imenice Bošnjak izvodi pridev bosanski, da je takvo imenovanje jezika lingvistički neodrživo i u dubokoj zavadi sa ključnim saznanjima drugih nauka;

 

  • da imajući i vidu sve navedeno u stavu Programskog saveta ne postoje elementi kršenja načela ravnopravnosti bošnjačke nacionalne zajednice.

 

1.6. U prilogu izjašnjenja dostavljeni su sledeći dokazi: Prijedlog za formiranje redakcije na bosanskom jeziku AA, Dopis Programskog saveta VV-a upućen prof. dr.GG, ZZ  i II od 30. aprila 2019. godine, bez pečata i potpisa, Dopis programskog saveta br.13346 upućen prof. dr. JJ od 21. maja 2019. godine,  Dopis programskog saveta br.13345 upućen prof. dr.KK, od 21.maja 2019. godine, Dopis Programskog saveta br.13344 upućen prof. dr. LL od 21. maja 2019. godine, Dopis Programskog saveta br.13343 upućen prof. dr. LjLj od 21. maja 2019. godine, Dopis Programskog saveta br.13342 upućen akademiku MM od 21. maja 2019. godine, Dopis Programskog saveta br.13347 upućen prof. dr. NN od 21. maja 2019. godine, Dopis Odbora za standardizaciju sprskog jezika od 6. marta 2019. godine sa Odlukom od 29. jula 2015. godine, Dopis Srpske književne zadruge od 21. juna 2019. godine, Dopis Srpske akademije nauka i umetnosti br.35/29 od 18. juna 2019. godine, Dopis matice srpske br.594 od 14. juna 2019. godine, Dopis prof.dr Rajne Dragićević i Zaključak Programskog saveta br.10141 od 21. juna 2019. godine.

 

  1. 2. ČINjENIČNO STANjE

 

  • Uvidom u Zaključak br.10141 od 21. juna 2019. godine utvrđeno je da se BB obratio relevantnim naučnim i kulturnim ustanovama u Srbiji sa molbom da izlože argumente koji bi pomogli VV da zauzme stav po pitanju osnivanja redakcije na bosanskom jeziku, kao i da se iz odgovora instutucija „nedvojbeno može zaključiti da uvažavajući lingvističke kriterijume ne postoje razlozi da se lokalni govor Bošnjaka smatra zasebnim jezikom“ kao i da je „lingvistika utvrdila puteve i preduslove prema kojima se jedna jezička pojavnost postaje zaseban jezik, a precizirala je i standarde normiranja jezika koji ulazi u javnu upotrebu“. Nadalje je takođe utvrđeno da je u zaključku navedeno da kako nisu ispunjeni uslovi, BB predlaže Upravnom odboru VV-a, generalnom direktoru VV-a, glavnim i odgovornim urednicima programa Radija i televizije da se zahtev Bosanskog nacionalnog vijeća da se osnuje redakcija na bosanskom jeziku ne prihvati.

 

  • Uvidom u Zapisnik sa 11. sednice VV[2], koja je održana dana 24. aprila 2019. godine utvrđeno je da su sednici prisustvovali članovi programskog saveta, kao i predstavnici Nacionalnog saveta, DD, ĐĐ, EE i ŽŽ. Uvidom u zapisnik utvrđeno je da je usvojen sledeći dnevni red: 1) usvajanje zapisnika sa 10. redovne sednice VV , 2) razmatranje dopisa Bošnjačkog nacionalnog veća u Republici Srbiji u vezi sa predlogom za osnivanje redakcije na bosanskom jeziku u javnoj medijskoj ustanovi VV 3) Prezentacija izveštaja i rezultata urađenih analiza i istraživanja neprofitne organizacije „Medija i reform Centar“ iz Niša, povodom održanih tribina u Nišu, Pirotu, Vranju i Leskovcu u okviru projekta „Šta građani juga za svoj novac dobijaju od VV-a?“ 4) razno. Uvidom u zapisnik utvrđeno je da je predsedavajući BB na sednici izjavio da pitanje da kraj iz kojeg dolaze Bošnjaci treba da bude vidljiviji u programima VV nije problem, i to se vrlo lako i bez mnogo odlaganja može postići. Međutim, u pogledu osnivanja redakcije na bosanskom jeziku, može se javiti problem u pogledu korišćenja naziva za bosanski jezik jer naučnici koji se bave ovim pitanjem i ugledni lingvisti smatraju da taj naziv nije adekvatan. Odluku o tome doneo je i Odbor za standardizaciju jezika, čije je sedište SANU, a prema kome je naziv bosanski naučno neodrživ. Nadalje je u zapisniku konstatovano da je predsedavajući savetom izjavio da je problem u zahtevu da se jedan idiom, jedna jezička pojavnost smatra i imenuje zasebnim jezikom. Takođe je, tom prilikom izjavio, da je jasno da svaki narod ima pravo na svoj jezik ali ne na zasebni jezik, ukoliko ne postoji dovoljno lingvističkih argumenata i ne znači pravo na slobodno biranje jezika. Nesporno je da svi jezički varijeteti jesu slobodni i ravnopravni u umetničkoj upotrebi ali da bi ušli u javnu upotrebu moraju dospeti do standarda putevima koji su uobičajeni nauci o jeziku. Nadalje je utvrđeno da je na pitanje Predraga Obradovića, da li VV ima redakciju bilo koje nacionalne manjine, Ilija Cerović v.d. direktora Televizije Srbije, odgovorio da nema posebne redakcije, da se trude da uvode emisije nacionalnih  manjina koje tretiraju njihove probleme, te da svi predlozi mogu biti upućeni njemu kao uredniku Obrazovno-naučnog programa, jer su voljni da obrađuju teme koje se tiču tog prostora i kulturnog indentiteta i da ih predstave kroz obrazovanje, nauku i dečiji program, kao i da se isto može postići i kroz nezavisne produkcije za koje se raspisuje konkurs svake godine uz ispunjavanje osnovne forme, zadovoljavanja standarda javnog servisa.

 

  • Uvidom u predlog za formiranje Redakcije na bosanskom jeziku od 6. marta 2019. godine utvrđeno je da je predlog podneo AA , da je u predlogu dat pregled stanja u pogledu broja stanovnika na poslednjem popisu koji su se izjasnili kao Bošnjaci, kao i broj stanovnika u Republici Srbiji koji govori bosanskim jezikom. U predlogu je navedeno da pravo na informisanje na maternjem jeziku predstavlja jedno od ključnih manjinskih prava u Srbiji, pored prava na obrazovanje, očuvanje i razvoja kulture i službene upotrebe jezika i pisma, što je ratifikovano brojnim međunarodnim dokumentima kao i pozitivnim pravom Republike Srbije. Nadalje je navedeno da je osnovni cilj formiranja redakcije na bosanskom jeziku nepristrasno, blagovremeno, potpunije i sveobuhvatnije informisanje Bošnjaka, koji žive na područiju Srbije kao i afirmacija i negovanje kao i dalje unapređenje tradicionalnih nacionalnih vrednosti, a u skaladu sa zakonom i međunarodnim standardima. Program redakcije bi bio usmeren ka ostvarivanju i afirmaciji prava Bošnjaka u smislu očuvanja, negovanja i afirmacije nacionalnih vrednosti, tradicije i kulture. Program bi se zasnivao na prilozima i emisijama informativnog, kulturnog, verskog, naučnog, obrazovnog, dečijeg, dokumentarnog, muzičkog i spoVVkog sadržaja. Rad ove redakcije bi bio utvrđen unutrašnjim organzacionim aktima Radio televizije Srbije, a kojom bi rukovodio urednik. Takođe, program redakcije bi obuhvatao informativnu emisiju u emisiju iz društvenog života. Informativna emisija u trajanju od 30 minuta bi se bavila nedeljnim dešavanjima unutar bošnjačke zajednice u Srbiji, u okviru koje bi se tretirala sva pitanja u vezi sa ostvarivanjem nacionalnih prava Bošnjaka, ali i dešavanja u lokalnim sredinama u kojima žive. O odabiru tema, redakcija odlučuje samostalno. Emisija bi se emitovala nedeljom i radnim danom u večernjim časovima od 18 i 22 časa, a reprizranje emisije subotom ili nedeljom u popodnevnim i večernjim terminima. Emisija iz društvenog života bi bila kolažnog tipa sa jednim gostom i bavila bi se društvenim životom Bošnjaka u Srbiji, istoriji, tradiciji i kulturi Bošnjaka, različitostima i suživotom sa većinskom zajednicom. Kolažni deo emisije bi sadržao predloge informativnog, kulturnog i drugog sadržaja. Ova emisija bi se emitovala jednom mesečno, vikendom ili u popodnevnim satima.

 

  • Uvidom u Dopise Programskog saveta br.13346 koji su upućeni prof. dr. EE od 21. maja 2019. godine, br.13345 prof. dr.ŽŽ , od 21. maja 2019. godine, br.13344 prof. dr. ZZ od 21. maja 2019. godine, br.13343 upućen prof. dr. II od 21. maja 2019. godine, br.13342 akademiku JJ od 21.maja 2019. godine, br.13347 prof. dr. KK od 21. maja 2019. godine, utvrđeno je da se BB obratio radi pomoći prilikom oblikovanja stava o zahtevu AA, o formiranju redakcije na bosanskom jeziku kao relevantnim naučnim i kulturnim ustanovama u Srbiji i filološkim katedrama, kako bi izneli svoj stav i naučne činjenice koje su važne za donošenje završne odluke o zahtevu Nacionalnog saveta.

 

  • Uvidom u Dopis Srpske akademije nauka i umetnosti – Odeljenje jezika i književnosti 25/29 od 18. juna 2019. godine utvrđeno je da je Odeljenje na svom skupu održanom 28. maja 2019. godine upoznato sa dopisom VV o zahtevu Nacionalnog saveta za osnivanje redakcije na bosanskom jeziku u VV, kao i Odlukom Odbora za standardizaciju srpskog jezika Instituta za srpski jezik SANU. Odbor za standardizaciju srpskog jezika Instituta za srpski jezik svoju prvu odluku doneo je 1998. godine, pri kojoj ostaje i danas.

 

  • Uvidom u Odluku odbora za standardizaciju o statusu Bosanskog ili Bošnjačkog jezika od 29. jula 2015. godine utvrđeno je da odluka sadrži sledeće  zaključke. Prvi zaključak je, kako je navedeno, da bi dva jezika bili posebni jezici, oni moraju biti različiti na lingvističkim kriterijumima (genetskom, strukturnom i komunikativnom). To nije slučaj sa „bosanskim jezikom“ kada se on posmatra u odnosu na srpski jezik, jer i svi bošnjački lingvisti trde da su bosanski i srpski jezik različiti samo po imenu, ali da se prema lingvističkim kriterijumima radi o istom jeziku. U odluci je takođe navedeno da se budući da Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima propisuje da se jezikom može proglasiti samo jezik koji je različit od zvaničnog jezika te države, a da su srpski i bosanski samo dva različita imena istog jezika, zbog čega bosanski jezik ne može imati ni lingvistički ni pravni nego samo simbolični status jezika.  Drugi zaključak  je da se naziv koji za jedan jezik koristi jedan narod ne mora da bude naziv jezika kod drugog naroda. Prema tvorbenim pravilima srpskog jezika od srpski narod izvodi se ekvivalentan naziv srpski jezik, od hrvatski narod, hrvatski jezik, a od bošnjački narod moguće je jedino izvesti bošnjački jezik, a ne bosanski. Bosanski jezik bi odgovarao terminu bosanski narod, a takav narod ne postoji.

 

  • Uvidom u dopis Matice srpske od 14. juna 2019. godine utvrđeno je da je se dopisom ukazuje da je jedna od prvih odluka o formiranju Odbora za standardizaciju srpskog jezika odluka o jedino prihvatljivom nazivu bošnjačkog jezika kao naziva za jezički standard koji žele da izrade južnoslovenski muslimani.

 

  • Uvidom u dopis upravnice katedre za srpski jezik sa južnoslovenskim jezicima Filološkog fakulteta u Univerziteta u Beogradu utvrđeno je da ova katedra u potpunosti podržava Odluku Odbora za standardizaciju srpskog jezika o statusu bosanskog ili bošnjačkog jezika.

 

  • Uvidom u dopis Srpske književne zadruge od 21. juna 2019. godine utrđeno je da je Upravni odbor na sednici održanoj 20. juna 2019. godine doneo zaključak da se po ovom pitanju saglasi sa strukom, odnosno stavom koji o pitanjima imenovanja jezika ima Odbor za standardizaciju srpskog jezika.

 

  1. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

 

  • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode iz pritužbe i izjašnjenja, kao i relevantne antidiskriminacione i druge propise.

 

Pravni okvir

  • Poverenik Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije[3] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.
  • Ustav Republike Srbije zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.  Odredbom člana 21. stav 4. Ustava Republike Srbije propisano je da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima. Članom 79. Ustava propisano je da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo: na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etničke, kulturne i verske posebnosti; na upotrebu svojih simbola na javnim mestima; na korišćenje svog jezika i pisma; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, državni organi, organizacije kojima su poverena javna ovlašćenja, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave vode postupak i na njihovom jeziku; na školovanje na svom jeziku u državnim ustanovama i ustanovama autonomnih pokrajina; na osnivanje privatnih obrazovnih ustanova; da na svome jeziku koriste svoje ime i prezime; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku; na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom. U skladu sa Ustavom, na osnovu zakona, pokrajinskim propisima mogu se ustanoviti dodatna prava pripadnika nacionalnih manjina.

 

  • Zakonom o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima[4] članom 11. stav 1. Povelje propisano je da države članice preuzimaju obavezu da za one koji koriste regionalne ili manjinske jezike na teritoriji na kojoj se ovi jezici govore, u skladu sa situacijom svakog od jezika, do stepena do kojeg javne vlasti, direktno ili indirektno, imaju nadležnost, moć ili igraju odgovarajuću ulogu u ovoj oblasti, i poštujući princip nezavisnosti i autonomnosti sredstava javnog informisanja: u smislu u kom radio i televizija ostvaruju ulogu javne službe obezbede stvaranje makar jedne radio stanice i jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju stvaranje makar jedne radio stanice ili jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili omoguće odgovarajuće odredbe zahvaljujući kojima bi prikazivači programa ponudili sadržaje na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju stvaranje barem jedne radio stanice na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju redovno emitovanje radio programa na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju stvaranje barem jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju redovno emitovanje televizijskog programa na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju proizvodnju i distribuciju audio ili audiovizuelnih radova na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju stvaranje i očuvanje makar jednih novina na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju redovno objavljivanje novinskih članaka na regionalnim ili manjinskim jezicima; pokriju dodatne troškove onih sredstava javnog informisanja koji koriste regionalne ili manjinske jezike u slučajevima kada zakon i inače omogućava finansijsku pomoć sredstvima javnog informisanja; ili primene postojeće mere finansijske podrške i na audiovizuelnu produkciju na regionalnim ili manjinskim jezicima; pomognu obrazovanje novinara i ostalih zaposlenih u sredstvima javnog informisanja koja koriste regionalne ili manjinske jezike, dok je stavom 2. istog člana propisano da države članice preuzimaju obavezu da garantuju slobodu direktnog prijema radio i televizijskog programa iz susednih zemalja, na jeziku koji je isti ili sličan regionalnom ili manjinskom jeziku, kao i da se ne suprotstavljaju reemitovanju radio i televizijskih programa iz susednih zemalja na ovom jeziku. Oni se, pored toga, zalažu da osiguraju da se neće postavljati nikakva ograničenja pravu na slobodu izražavanja i slobodnu cirkulaciju informacija u okviru pisane štampe na jeziku koji je isti ili sličan regionalnom ili manjinskom jeziku. Uživanje ovih sloboda, pošto sobom nosi odgovarajuće dužnosti i odgovornosti, može da bude podvrgnuto takvim formalnostima, uslovljavanjima, ograničavanjima ili kaznama koje su propisane zakonom i koje su nužne u demokratskom društvu, u interesu nacionalne bezbednosti, teritorijalnog integriteta ili javne sigurnosti, radi sprečavanja nereda ili zločina, radi zaštite zdravlja i morala, radi zaštite ugleda ili radi zaštite informacija koje su primljene u poverenju, ili za održavanje autoriteta i nepristrasnosti sudstva. Stavom 3. istog člana propisano je da države članice preuzimaju obavezu da obezbede da interesi korisnika regionalnih ili manjinskih jezika budu predstavljeni i uzeti u obzir tako što se mogu stvarati odgovarajuća tela koja bi bila u skladu sa zakonom i odgovornostima koje postoje kada se garantuje sloboda i pluralizam medija. Članom 3. Zakona o ratifikaciji Povelje propisano je da prilikom predaje ratifikacionog instrumenta, Srbija i Crna Gora će dati sledeće izjave: 1. U skladu sa članom 2. stav 2. Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, Srbija i Crna Gora prihvata da se u Republici Srbiji za albanski, bosanski, bugarski, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski jezik primenjuju član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (iv), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g; član 9. stav 1 a (ii), a (iii), b (ii), c (ii), d, stav 2. a, b, c, stav 3, član 10. stav 1. a (iv), a (v), c, stav 2. b, c, d, g, stav 3. c, stav 4 c, stav 5. član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3. član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2. član 13. stav 1. c. član 14. a, b, a u Republici Crnoj Gori za albanski i romski jezik primenjuju član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (ii), b (iv), c (iii), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g, h; član 9. stav 1. a (ii), a (iii), a (iv), b (ii), b (iii), c (ii), c (iii), d, stav 2. a, b, c, stav 3, član 10. stav 1. a (iii), a (iv), a (v), c, stav 2. b, d, g, stav 3. a, stav 4. a, c, stav 5. član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3. član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2. član 13. stav 1. c.

 

  • Odlukom o obavezama državnih organa Republike Srbije u ostvarivanju nadležnosti Republike Srbije kao sledbenika državne zajednice Srbija i Crna Gora[5], propisana je obaveza Vlade i državnih organa da preduzmu mere radi ostvarivanja međunarodno-pravnog subjektiviteta Republike Srbije, kao države sledbenika državne zajednice Srbija i Crna Gora, imajući u vidu da je Republika Srbija, u skladu sa Polaznim osnovama za preuređenje odnosa Srbije i Crne gore („Beogradski sporazum“), postala sledbenik državne zajednice Srbija i Crna gora i u svemu nasledila njen međunarodno-pravni subjektivitet i međunarodne dokumente.

 

  • Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Članom   stav 1. propisano je da je zabranjena je diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika, dok je stavom 2. istog člana propisano je da način ostvarivanja i zaštite prava pripadnika nacionalnih manjina uređuje se posebnim zakonom.

 

  • Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina u članu 10. propisuje da pripadnici nacionalnih manjina mogu slobodno upotrebljavati svoj jezik i pismo, privatno i javno, dok je članom 17. stav 1. propisano da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na potpuno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu informacija i ideja putem štampe i drugih sredstava javnog obaveštavanja, stavom 2. istog člana propisano je da će država u programima radija i televizije javnog servisa obezbediti informativne, kulturne i obrazovne sadržaje na jeziku nacionalne manjine, a stavom 3. propisano je da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo da osnivaju i održavaju medije na svom jeziku.

 

  • Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina[6] propisano je članom 19. da AAmože da osnuje ustanove i privredna društva radi ostvarivanja prava na javno informisanje na jeziku nacionalne manjine, odnosno fondacije radi ostvarivanja opštekorisnog cilja unapređenja javnog informisanja na jeziku nacionalne manjine, u skladu sa zakonom, dok je stavom 2. istog člana propisano da akti o osnivanju ustanove, privrednog društva odnosno fondacije, koja je izdavač medija, moraju biti usaglašeni sa zakonima kojima se uređuje oblast javnog informisanja i medija. Istim Zakonom, u članu 21. propisano je da AA1) donosi strategiju razvoja informisanja na jeziku nacionalne manjine, u skladu sa strategijom u oblasti javnog informisanja Republike Srbije;  2) daje predlog za raspodelu sredstava za projekte, koji se prilažu na javni konkurs koji raspisuje organ javne vlasti, radi podizanja kvaliteta informisanja pripadnika nacionalnih manjina;  3) daje predloge i preporuke upravnim odborima i programskim savetima javnih medijskih servisa u vezi sa programima na jezicima nacionalnih manjina; 4) daje mišljenje o kandidatima za odgovorne urednike programa na jezicima nacionalnih manjina u javnim medijskim servisima, ukoliko javni medijski servisi imaju urednike za program na jezicima nacionalnih manjina; 5) daje mišljenje na izveštaj Programskog saveta javnih servisa u vezi sa programskim sadržajima na jezicima nacionalnih manjina.

 

  • Zakonom o javnom informisanju i medijima[7] u članu 13. propisano je da u cilju omogućavanja ostvarivanja prava nacionalnih manjina na informisanje na sopstvenom jeziku i negovanje sopstvene kulture i identiteta, Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave obezbeđuje deo sredstava, putem sufinansiranja, ili drugih uslova za rad medija koji objavljuju informacije na jezicima nacionalnih manjina, preko organa nadležnog za poslove javnog informisanja, dok je članom 15. stav 1. tačka 2.  propisano da je javni interes u oblasti javnog informisanja je između ostalog i istinito, nepristrasno, pravovremeno i potpuno informisanje na maternjem jeziku građana Republike Srbije pripadnika nacionalnih manjina; tačka 4. očuvanje kulturnog identiteta srpskog naroda i nacionalnih manjina koje žive na teritoriji Republike Srbije, dok je stavom 2. istog člana propisano da se Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave stara se o ostvarivanju javnog interesa podstičući raznovrsnost medijskih sadržaja, slobodu izražavanja ideja i mišljenja, slobodan razvoj nezavisnih i profesionalnih medija, što doprinosi zadovoljavanju potreba građana za informacijama i sadržajima iz svih oblasti života, bez diskriminacije. Nadalje, članom 16. stav 1. tačka 3. propisano da Republika Srbija ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja isključivo: 3) omogućavanjem nacionalnim savetima nacionalnih manjina da osnivaju ustanove i privredna društva radi ostvarivanja prava na javno informisanje na jeziku nacionalne manjine, odnosno fondacije radi ostvarivanja opštekorisnog cilja unapređenja javnog informisanja na jeziku nacionalne manjine, u skladu sa zakonom.

 

  • Zakonom o javnim medijskim servisima[8] u članu 1. propisano je da se ovim zakonom uređuje, u skladu sa evropskim standardima i međunarodnim dokumentima u oblasti elektronskih medija, rad javnih medijskih servisa i to Javne medijske ustanove “Radio-televizija Srbije” i Javne medijske ustanove “Radio-televizija Vojvodine”, njihova delatnost i načela na kojima se zasniva obavljanje delatnosti, javni interes koji ostvaruju, javnost rada, način izbora organa i njihova nadležnost, donošenje akata, kao i obezbeđivanje sredstva za rad i način njihovog finansiranja. Članom 7. Javni interes, u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast javnog informisanja, koji javni medijski servis ostvaruje kroz svoje programske sadržaje, je: 1) istinito, blagovremeno, potpuno, nepristrasno i profesionalno informisanje građana i omogućavanje slobodnog formiranja i izražavanja mišljenja slušalaca i gledalaca na teritoriji Republike Srbije, autonomne pokrajine i lokalne samouprave; 2) poštovanje i predstavljanje osnovnih ljudskih prava i sloboda, demokratskih vrednosti i institucija i unapređivanje kulture javnog dijaloga; 3) poštovanje privatnosti, dostojanstva, ugleda, časti i drugih osnovnih prava i sloboda čoveka; 4) poštovanje i podsticanje pluralizma političkih, verskih i drugih ideja i omogućavanje javnosti da bude upoznata sa tim idejama, ne služeći interesima pojedinih političkih stranaka i verskih zajednica, kao ni bilo kom drugom pojedinačnom političkom, ekonomskom, verskom i sličnom stanovištu ili interesu; 5) zadovoljavanje potreba u informisanju svih delova društva bez diskriminacije, vodeći računa naročito o društveno osetljivim grupama kao što su deca, omladina i stari, manjinske grupe, osobe sa invaliditetom, socijalno i zdravstveno ugroženi i dr.; 6) zadovoljavanje potreba građana za programskim sadržajima koji obezbeđuju očuvanje i izražavanje kulturnog identiteta kako srpskog naroda tako i nacionalnih manjina, vodeći računa da nacionalne manjine prate određene programske celine i na svom maternjem jeziku i pismu. Članom 28. Zakona propisano je da je Programski savet savetodavni organ, dok je članom 30. stav 1. istog zakona propisano da se Programski savet stara o zadovoljenju interesa slušalaca i gledalaca u pogledu programskog sadržaja, dok je stavom 2. propisano je da Programski savet razmatra ostvarivanje programske koncepcije i razmatra kvalitet programskog sadržaja javnog medijskog servisa i u vezi sa tim daje preporuke i predloge generalnom direktoru i Upravnom odboru. Programski savet, najmanje jednom godišnje, organizuje javnu raspravu o programskom sadržaju javnog medijskog servisa u trajanju od 15 dana, a izveštaj o održanoj javnoj raspravi, zajedno sa preporukama za njegovo unapređivanje koje su izražene u toku javne rasprave, podnosi generalnom direktoru i Upravnom odboru. Programski savet prati sprovođenje programskih načela i obaveza utvrđenih zakonom, a u slučaju njihovog nepoštovanja pisanim putem obaveštava Upravni odbor, generalnog direktora i odgovorne urednike.

 

Analiza priloga sa aspekta antidiskriminacionih propisa

  • Pre otpočinjanja analize u konkretnom slučaju, Poverenik ističe da je pritužba AA podneta protiv BB, kao organa, čiji su položaj i nadležnosti utvrđeni Zakonom o javnim servisima i Statutom, a koji je doneo zaključak kojim se predlaže da se predlog podnosioca pritužbe za osnivanje redakcije na bosanskom jeziku ne prihvati, kao i zbog činjenice da su u zaključku izneti stavovi kojima se osporava postojanje bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine. Takođe, Poverenik je imao u vidu da u konkretnom slučaju zaključak Programskog saveta nije konačan, već se kao predlog dostavlja Upravnom odboru VV-a, generalnom direktoru VV-a, glavnim i odgovornim urednicima programa radija i televizije, koji donose krajnju odluku o pitanju formiranja redakcije. Prema utvrđenom činjeničnom stanju kao i dostupnim podacima do trenutka donošenja ovog mišljenja, konačna odluka u vezi formiranja redakcije nije doneta.

 

  • Imajući u vidu predmet ove pritužbe, Poverenik se tokom postupka bavio analizom da li je do povrede antidiskriminacionih propisa došlo 1) predlaganjem neprihvatanja predloga za osnivanje redakcije na bosanskom jeziku i 2) osporavanjem bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine. Naime, tokom postupka je bilo potrebno utvrditi da li su na opisani način pripadnici bošnjačke nacionalne manjine diskriminisani na osnovu jezika.

 

  • S tim u vezi Poverenik je prilikom razmatranja konkretnog slučaja pošao od pozitivnih pravnih propisa kojima je regulisan položaj nacionalnih manjina. Naime, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je Ustavom Republike Srbije propisano da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo: na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etničke, kulturne i verske posebnosti, kao i da imaju pravo na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom. Zakonom o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima[9] članom 11. stav 1. Povelje propisano je da države članice preuzimaju obavezu da za one koji koriste regionalne ili manjinske jezike na teritoriji na kojoj se ovi jezici govore, u skladu sa situacijom svakog od jezika, do stepena do kojeg javne vlasti, direktno ili indirektno, imaju nadležnost, moć ili igraju odgovarajuću ulogu u ovoj oblasti, i poštujući princip nezavisnosti i autonomnosti sredstava javnog informisanja: u smislu u kom radio i televizija ostvaruju ulogu javne službe obezbede stvaranje makar jedne radio stanice i jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju stvaranje makar jedne radio stanice ili jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili omoguće odgovarajuće odredbe zahvaljujući kojima bi prikazivači programa ponudili sadržaje na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju stvaranje barem jedne radio stanice na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju redovno emitovanje radio programa na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju stvaranje barem jednog televizijskog kanala na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju redovno emitovanje televizijskog programa na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju proizvodnju i distribuciju audio ili audiovizuelnih radova na regionalnim ili manjinskim jezicima; ohrabre ili olakšaju stvaranje i očuvanje makar jednih novina na regionalnim ili manjinskim jezicima; ili ohrabre ili olakšaju redovno objavljivanje novinskih članaka na regionalnim ili manjinskim jezicima; pokriju dodatne troškove onih sredstava javnog informisanja koji koriste regionalne ili manjinske jezike u slučajevima kada zakon i inače omogućava finansijsku pomoć sredstvima javnog informisanja; ili primene postojeće mere finansijske podrške i na audiovizuelnu produkciju na regionalnim ili manjinskim jezicima; pomognu obrazovanje novinara i ostalih zaposlenih u sredstvima javnog informisanja koja koriste regionalne ili manjinske jezike, dok je stavom 2. istog člana propisano da države članice preuzimaju obavezu da garantuju slobodu direktnog prijema radio i televizijskog programa iz susednih zemalja, na jeziku koji je isti ili sličan regionalnom ili manjinskom jeziku, kao i da se ne suprotstavljaju reemitovanju radio i televizijskih programa iz susednih zemalja na ovom jeziku. Pored toga, navedenom poveljom je propisano da će svaka država ugovornica u svom instrumentu ratifikacije, prihvatanja ili odobravanja Povelje precizirati svaki od regionalnih ili manjinskih jezika ili zvanični jezik koji je manje u upotrebi na onoj teritoriji ili njenom delu za koje želi da obezbedi primenu odredaba odabranih u skladu sa drugim stavom člana 2. Ova obaveza, pored ostalog, smatraće se integralnim delom ratifikacije, prihvatanja ili odobravanja i imaće isto dejstvo od datuma notifikacije. Članom 2. stav 1. ove povelje propisano je da svaka država preuzima obavezu da primeni odredbe drugog dela na sve regionalne ili manjinske jezike koji se govore na njenoj teritoriji i koji su u skladu sa definicijom sadržanom u članu 1, dok je stavom 2. propisano da po pitanju svakog od jezika koji je preciziran u vreme ratifikacije, prihvatanja ili odobravanja u skladu sa članom 3, svaka država članica preuzima obavezu da primeni najmanje 35 stavova i podstavova odabranih među odredbama trećeg dela Povelje, uključujući najmanje tri koji treba da budu odabrani u čl. 8. i 12. po jedan iz članova 9, 18, 11. i 13. Članom 3. Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima propisano je da je prilikom predaje ratifikacionog instrumenta, Srbija i Crna Gora dala izjavu: da u skladu sa članom 2. stav 2. Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, Srbija i Crna Gora prihvata da se u Republici Srbiji za albanski, bosanski, bugarski, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, ukrajinski i hrvatski jezik primenjuju član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (iv), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g; član 9. stav 1 a (ii), a (iii), b (ii), c (ii), d, stav 2. a, b, c, stav 3, član 10. stav 1. a (iv), a (v), c, stav 2. b, c, d, g, stav 3. c, stav 4 c, stav 5. član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3. član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2. član 13. stav 1. c. član 14. a, b, a u Republici Crnoj Gori za albanski i romski jezik primenjuju član 8. stav 1. a (iii), a (iv), b (ii), b (iv), c (iii), c (iv), d (iv), e (ii), f (iii), g, h; član 9. stav 1. a (ii), a (iii), a (iv), b (ii), b (iii), c (ii), c (iii), d, stav 2. a, b, c, stav 3, član 10. stav 1. a (iii), a (iv), a (v), c, stav 2. b, d, g, stav 3. a, stav 4. a, c, stav 5. član 11. stav 1. a (iii), b (ii), c (ii), d, e (i), f (ii), stav 2. stav 3. član 12. stav 1. a, b, c, f, stav 2. član 13. stav 1. c.

 

  • Obaveza Javnog medijskog servisa je da u okviru svoje delatnosti omogući zadovoljavanje potreba u informisanju svih delova društva bez diskriminacije, vodeći računa naročito o društveno osetljivim grupama kao što su deca, omladina i stari, manjinske grupe, osobe sa invaliditetom, socijalno i zdravstveno ugroženi i dr. kao i zadovoljavanje potreba građana za programskim sadržajima koji obezbeđuju očuvanje i izražavanje kulturnog identiteta kako srpskog naroda tako i nacionalnih manjina. Međutim, način ispunjenja ove obaveze nije propisan niti je bio predmet ovog postupka. To znači da je na Programskom savetu da na osnovu citiranih zakonskih odredbi utvrdi i izabere najcelishodniji način kako bi ova zakonska obaveza bila ispunjena, odnosno da dâ predlog da li će je izvršavati formiranjem posebne redakcije, ili će kroz postojeće redakcije emitovati informativne, kulturne i obrazovne sadržaje kojima će povećati ukupan udeo u dnevnom programu koji je namenjen nacionalnim manjinama.

 

Iz priloženih dokaza nesporno je da je BB doneo Zaključak kojim je predložio Upravnom odboru VV-a, generalnom direktoru VV-a i glavnim i odgovornim urednicima da se ne prihvati zahtev Bošnjačkog nacionalnog vijeća da se u BB osnuje redakcija na bosanskom jeziku. Dalje je utvrđeno da navedeni zaključak nije konačan. Takođe je, utvrđeno i da se na programima VV-a emituju sadržaji koji su namenjeni nacionalnim manjinama, kao i da na nivou VV nije formirana redakcija za emitovanje programa za druge nacionalne manjine. Navedenim propisima nije ustanovljena obaveza za osnivanje posebne redakcije na jeziku nacionalnih manjina, već obaveza da se omogući zadovoljavanje potreba u informisanju svih delova društva bez diskriminacije. Takođe, uvidom u Zapisnik sa sednice od 24. aprila 2019. godine može se utvrditi da je ĐĐ, v.d. direktora Televizije Srbije, izjavio da svi predlozi sadržaja koji su namenjeni nacionalnim manjinama, mogu biti upućeni njemu kao uredniku Obrazovno-naučnog programa, jer su, kako je naveo „voljni da obrađuju teme koje se tiču tog prostora i kulturnog indentiteta“ koje bi bile predstavljene kroz obrazovanje, nauku i dečiji program, i naglasio da se isto može postići i kroz nezavisne produkcije za čije finansiranje se svake godine raspisuje konkurs uz ispunjavanje osnovne forme i standarda medijskog servisa.

 

  • Imajući u vidu sve navedeno, može se konstatovati da BB predlagnjem neprihvatanja predloga Nacionalnog saveta za formiranje redakcije na bosanskom jeziku, nije prekršio odredbe čl. 6. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije.

 

  • Dalje, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti razmatrao je i navode iz pritužbe da je bošnjačka nacionalna manjina diskriminisana iz razloga što je u Zaključku Programskog saveta iznet stav kojim se osporava postojanje bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine. S tim u vezi, Poverenik je takođe pošao od relevantnih pravnih propisa, kao i utvrđivanja činjenica relevantnih za donošenje odluke u konkretnom slučaju.

 

  • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je imao u vidu da je BB pre donošenja Zaključka kojim se odbija osnivanje redakcije na bosanskom jeziku obratio i Odboru za standardizaciju srpskog jezika, Odeljenju za jezik i književnost SANU, Matici srpskoj, Katedri za srpski jezik Filološkog fakulteta univerziteta u Beogradu, zatim Srpskoj književnoj zadruzi, Vukovoj zadužbini, kao i da su ove ustanove, sem Vukove zadužbine dostavile svoj odgovor. Tokom postupka utvrđeno je da su ove institucije saglasne sa Odlukom koju je ranije doneo Odbor za standardizaciju srpskog jezika pri SANU. Navedenom odlukom od 29. jula 2015. godine data su dva zaključka i to: da bi dva jezika bili posebni jezici, oni moraju biti različiti na lingvističkim kriterijumima (genetskom, strukturnom i komunikativnom). To nije slučaj sa „bosanskim jezikom“ kada se on posmatra u odnosu na srpski jezik, jer i svi bošnjački lingvisti tvrde da su bosanski i srpski jezik različiti samo po imenu, ali da se prema lingvističkim kriterijumima radi o istom jeziku. U odluci je takođe navedeno da se budući da Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima propisuje da se jezikom može proglasiti samo jezik koji je različit od zvaničnog jezika te države, a da su srpski i bosanski samo dva različita imena istog jezika, zbog čega bosanski jezik može imati samo simbolični status jezika.

 

  • Dalje, u toku postupka je utvrđeno da je u Zaključku Programskog saveta navedeno da se BB obratio relevantnim naučnim i kulturnim ustanovama u Srbiji sa molbom da izlože argumente koji bi pomogli Programskom savetu da zauzme stav po pitanju osnivanja redakcije na bosanskom jeziku, kao i da se iz pisanih odgovora koje su dobili „može nedvojbeno zaključiti da uvažavajući i lingvističke kriterijume (genetske, strukturne, komunikativne i sl) – ne postoje razlozi da se lokalni govor Bošnjaka smatra zasebnim jezikom“ kao i da je „lingvistika utvrdila puteve i preduslove kojima se jedna jezička pojavnost (lokalni govor, idiom, dijalekt) postaje zaseban jezik, a precizirala je i standarde normiranja jezika koji ulazi u javnu upotrebu“, te „kako u ovom slučaju navedeni uslovi nisu ispunjeni, BB VV predlaže Upravnom odboru VV, generalnom direktoru VV i glavnim i odgovornim urednicima programa Radija i Televizije da zahtev Bošnjačkog nacionalnog vijeća da se u Javnoj medijskoj ustanovi Radio-televizija Srbije osnuje redakcija na bosanskom jeziku, ne prihvati. Takođe, uvidom u zapisnik utvrđeno da je predsedavajući Programskim savetom izjavio „da je problem u zahtevu da se jedan idiom, jedna jezička pojavnost smatra i imenuje zasebnim jezikom“, „da svaki narod ima pravo na svoj jezik ali ne i na zaseban jezik, ukoliko ne postoji dovoljno lingvističkih argumenata“, kao „i da je nesporno da svi jezički varijeteti jesu slobodni i ravnopravni u umetničkoj upotrebi, ali da bi ušli u javnu upotrebu moraju dospeti do standarda putevima koji su uobičajeni u nauci o jeziku“. Poverenik je cenio i navode iz izjašnjenja da je BB obavešten od strane Odbora za standardizaciju srpskog jezika, da se bosanski jezik ne izučava kao poseban jezik koje mišljenje imaju i mnogi lingvisti iz Sarajeva, kao i u regionu i drugim slavističkim centrima.

 

  • Ne ulazeći u analizu stavova nauke po pitanju razlike u jezicima i standardima koje jedan jezik treba da dostigne, Poverenik je u konkretnom slučaju razmatrao i analizirao konkretan slučaj isključivo sa pravnog aspekta. Ratifikacijom Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima, uz ratifikacini instrument, u članu 3. Zakona o ratifikaciji Povelje, pobrojani su jezici na koje će se odredbe ove Povelje primenjivati, a koje se odnose na pravo korišćenja jezika u različitim sferama života, a među kojim jezicima je naveden i bosanski jezik. Stoga, imajući u vidu da je ova povelja ratifikovana, odnosno da je ona postala sastavni deo pravnog sistema Republike Srbije, ista je pravno obavezujuća za sve. Republika Srbija kao zemlja potpisnica Povelje podnosi redovne izveštaje o njenoj primeni, koji se razmatraju od strane Komiteta Saveta ministara. Uvidom u Četvrti izveštaj komiteta eksperata o primeni Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima utvrđeno je da je u njemu dat pregled upotrebe bosanskog jezika u svim oblastima, kao i preporuka za hitnu akciju, da je potrebno postarati se da VV ponudi radio i televizijske programe na bosanskom jeziku[10]. Polazeći od pravne obaveznosti Povelje, kao i da je država preuzela obavezu da prilikom ratifikacije Povelje precizira svaki od regionalnih i manjinskih jezika na koji će se odredbe odnositi, te da je prilikom predaje ratifikacinog instrumenta država dala izjavu da će se odredbe primenjivati i za bosanski jezik, uključujući i odredbe koje se odnose na prava u pogledu javnog informisanja, Poverenik je mišljenja da je osporavanjem u Zaključku Programskog saveta bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine, BB povredio odredbe čl. 6. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije, a u vezi sa članom 3. Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima.

 

 

  1. MIŠLjENjE

 

4.1. Predlaganjem neprihvatanja predloga za formiranje redakcije na bosanskom jeziku, BB nije povredio odredbe čl. 6. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije.

4.2. Osporavanjem u Zaključku Programskog saveta bosanskog jezika kao jezika bošnjačke nacionalne manjine, BB je povredio odredbe čl. 6. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije, a u vezi sa članom 3. Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim i manjinskim jezicima, kojim je Srbija prihvatila da se odredbe Konvencije primenjuju i na bosanski jezik.

 

  1. PREPORUKA

 

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje BB:

5.1. Da ubuduće prilikom donošenja odluka poštuje odredbe Zakona o ratifikaciji Evropske povelje o manjinskim i regionalnim jezicima.

5.2. Da sa mišljenjem Poverenika za zaštitu ravnopravnosti upozna Upravni odbor VV-a, generalnog direktora VV-a, glavne i odgovorne urednike programa radija i televizije.

Potrebno je da BB obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko BB ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09

[2] sadržaj dostupan na: http://www.rts.rs/upload/storyBoxFileData/2018/11/20/14687730/Scan.pdf

[3] Zakon o zabrani diskriminacije, član 1. stav 2.

[4] „Službeni list SCG – Međunarodni ugovoriˮ, br. 18/05

[5] „Služben glasnik RSˮ, br. 48/06

[6] „Službeni list SRJˮ, br.11/02, „Službeni glasnik RSˮ, br. 72/09 – dr. zakon, 97/13 – US, 47/18;

[7] „Službeni glasnik RS”, br. 72/09, 20/14 – US, 55/14, 47/18;

[8] „Službeni glasnik RSˮ, br. 83/14, 103/15, 108/16.

[9] „Službeni list SCG – Međunarodni ugovoriˮ, br. 18/05

[10] sadržaj dostupan na: https://ljudskaprava.gov.rs/sh/node/22070

 

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

microsoft-word-icon895-19 Utvrđena diskriminacija na osnovu pripadnosti nacionalnoj manjini u medijima Download

Print Friendly, PDF & Email
back to top