br. 07-00-57/2019-02 datum: 24.4.2019.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku po pritužbi koju je podnela AA protiv BB banke, zbog onemgućavanja da otvori tekući račun u ovoj banci jer ima prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija. U pritužbi je, između ostalog, navela da je pokušala da otvori tekući račun u ekspozituri BB banke, da je zaposlena u banci započela proceduru otvaranja računa, ali je, uvidevši da joj je adresa prebivališta u Zvečanu, pozvala šefa koji je uz obrazloženje da joj je potrebna potvrda prebivališta na teritoriji uže Srbije, odbio da joj otvori račun. Takođe, pritužilja navodi da je odgovor identične sadržine dobila i putem društvene mreže Twitter. U izjašnjenju na pritužbu, između ostalog, navedeno je da BB banka otvara platne račune domaćim i stranim fizičkim licima, rezidentima i nerezidentima, bez obzira na državljanstvo lica kojem banka otvara račun, te da je, u skladu sa Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma, u obavezi da izvrši identifikaciju lica sa kojim uspostavlja poslovnu saradnju (otvara tekući račun) i u tom postupku prikupi podatke propisane zakonom. Istaknuto je da je usled povećanog rizika da pisana komunikacija ne može biti ostvarena sa licima koja imaju prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija, BB banka internom procedurom predvidela da se kao kontakt adresa od korisnika pribavlja adresa na užoj teritoriji Republike Srbije, a kao dokaz korisnik je dužan da priloži Uverenje o prijavljenom boravku izdato od Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije. U izjašnjenju je, takođe, navedeno da će od 17. marta 2019. godine i početka primene Zakona o izmenama i dopunama Zakona o platnim usluga, BB banka otvarati tekuće račune, bez obaveze dostavljanja uverenja o prijavi boravka za lica sa prebivalištem na teritoriji AP Kosovo i Metohija. U toku postupka, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je, primenom pravila o preraspodeli tereta dokazivanja, propisanom odredbom člana 45. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, utvrdio da BB banka nije pružila činjenice, niti dostavila dokaze na osnovu kojih bi se moglo zaključiti da su postojali opravdani razlozi za nejednako postupanje prema podnositeljki pritužbe u odnosu na druga lica, već je utvrđeno da je postupak BB banke prema pritužilji bio isključivo zasnovan na činjenici da ona ima prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija. Na ovaj način je neopravdano napravljeno razlikovanje na osnovu ličnog svojstva podnositeljke pritužbe – prebivališta. Stoga, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je dao mišljenje da je BB banka svojim postupanjem prema podnositeljki pritužbe povredila odredbe člana 8. u vezi sa članom 17. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije. Imajući u vidu da je BB banka izvestila Poverenika za zaštitu ravnopravnosti da će počev od 17. marta 2019. godine otvarati tekuće račune, bez obaveze dostavljanja Uverenja o prijavi boravka za lica sa prebivalištem na teritoriji AP Kosovo i Metohija, BB banci je preporučeno da uputi pisano izvinjenje AA u roku od 15 dana od dana prijema ovog mišljenja sa preporukom.

1. TOK POSTUPKA
   • Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratila se AA, pritužbom podnetom protiv BB banke. U pritužbi, između ostalog, navedeno je:

• da je pritužilja u ekspozituri BB banke, 28. januara 2019. godine, pokušala da otvori tekući račun;
• da je zaposlena u BB banci otpočela proceduru otvaranja računa, ali je, uvidevši da je adresa prebivališta pritužilje u Zvečanu, pozvala šefa koji je, uz obrazloženje da joj je potrebna potvrda prebivališta na teritoriji uže Srbije, odbio da joj otvori račun;
• da je odgovor identične sadržine dobila i putem društvene mreže Twitter.
  • Uz pritužbu je kao dokaz dostavljena fotokopija lične karte pritužilje i fotokpija Twitter
  • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije[1], pa je u toku postupka pribavljeno izjašnjenje BB banke.
  • U izjašnjenju je, između ostalog, navedeno:
• da je poslovanje BB banke u potpunosti usklađeno sa važećim pozitivno pravnim propisima Republike Srbije, kao i da banke u skladu sa članom 41. stav 3. Zakona o bankama slobodno odlučuju o izboru klijenata;
• da BB banka otvara platne račune domaćim i stranim fizičkim licima, rezidentima i nerezidentima, bez obzira na državljanstvo lica kojem Banka otvara račun;
• da internim aktima Banke državljanstvo klijenta nije predviđeno kao uslov za otvaranje računa, te da „pritužba izjavljena protiv Banke na osnovu državljanstva nema osnova“;
• da je BB banka orijentisana na razvoj bankarskog sektora uz primenu modernih tehnologija, te da je s obzirom na specifičan model poslovanja, kao i činjenicu da ima samo jednu ekspozituru i da se komunikacija sa klijentima odvija pisanim putem, Banka u cilju adekvatnog upravljanja rizicima definisala poslovne procese kojima se rizici svode na najmanju moguću meru;
• „da je Banka u skladu sa Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma u obavezi da izvrši identifikaciju lica sa kojim uspostavlja poslovnu saradnju (otvara tekući račun) i u tom postupku prikupi podatke propisane Zakonom“;
• da je usled povećanog rizika da pisana komunikacija ne može biti ostvarena sa licima koja imaju prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija, Banka internom procedurom predvidela da se kao kontakt adresa od korisnika pribavlja adresa na užoj teritoriji Republike Srbije, a kao dokaz o toj adresi korisnik prilaže Uverenje o prijavljenom boravku izdatom od strane Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije;
• da je odredbama Zakona o izmenama i dopunama Zakona o platnim uslugama, koji se primenjuje počev od 17. marta 2019. godine, definisan postupak i uslovi za otvaranje računa na način koji do sada nije bio definisan;
• da će Banka počev od 17. marta 2019. godine otvarati tekuće račune, bez obaveze dostavljanja Uverenja o prijavi boravka za lica sa prebivalištem na teritoriji AP Kosovo i Metohija.

2. ČINjENIČNO STANjE

• Uvidom u pritužbu utvrđeno je da je AA u ekspozituri BB banke, 28. januara 2019. godine, pokušala da otvori tekući račun, kao i da je zaposlena u BB banci otpočela proceduru otvaranja računa, ali je, uvidevši da je adresa prebivališta pritužilje u Zvečanu, pozvala šefa koji je, uz obrazloženje da joj je potrebna potvrda prebivališta na teritoriji uže Srbije, odbio da joj otvori račun.

• Uvidom u fotokopiju dve Twitter poruke utvrđeno je da je BB banka, 28. januara 2019. godine objavila sledeće: „Banka samostalno odlučuje o uslovima pod kojima uspostavlja poslovni odnos sa klijentima. Klijentima koji imaju adresu prebivališta na teritoriji KiM se traži prijava boravka.“ i „Zdravo, domaći državljani sa prebivalištem na Kosovu mogu da otvore tekući račun ako imaju uverenje MUP-a o prijavi boravka na teritoriji uže RS.“

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je prilikom odlučivanja u ovom predmetu imao u vidu navode iz pritužbe i izjašnjenja, dostavljene dokaze, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije[2] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti^[3].
• Odredbom člana 21. Ustava Republike Srbije[4] kojom je zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[5], kojim je regulisana opšta zabrana diskriminacije, i to tako što je propisano da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti. Prema odredbi člana 2. stava 1. tačke 1. diskriminacija je svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama člana 8. Zakona o zabrani diskriminacije je propisano da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje. Takođe, odredbom propisanom članom 17. ovog zakona utvrđeno je da diskriminacija u pružanju javnih usluga postoji ako pravno ili fizičko lice, u okviru svoje delatnosti, odnosno zanimanja, na osnovu ličnog svojstva lica ili grupe lica, odbije pružanje usluge, za pružanje usluge traži ispunjenje uslova koji se ne traže od drugih lica ili grupe lica, odnosno ako u pružanju usluga neopravdano omogući prvenstvo drugom licu ili grupi lica.

• Zakon o bankama[6] u okviru odredaba koje se odnose na odnos banke s klijentima i zaštitu klijenata u članu 41. utvrđuje da je klijent banke bilo koje lice koje koristi ili je koristilo usluge banke ili lice koje se obratilo banci radi korišćenja usluga i koje je banka kao takvo identifikovala, kao i da ima pravo pristupa svim podacima koji mu prema ovom zakonu moraju biti dostupni, dok je banka dužna da mu na zahtev obezbedi ovaj pristup. U članu 42. ovog zakona između ostalog je propisano je da se primena opštih uslova poslovanja obezbeđuje pismenim ugovorom zaključenim između banke i klijenta, kao i da klijent može od banke da traži odgovarajuća objašnjenja i instrukcije koji se odnose na primenu opštih uslova poslovanja. Takođe, opštim uslovima poslovanja, u smislu ovog zakona, smatra se svaki dokument koji sadrži standardne uslove poslovanja primenljive na sve klijente banke, opšte uslove za uspostavljanje odnosa između klijenata i banke, postupak komunikacije između klijenata i banke i opšte uslove za obavljanje transakcija između klijenata i banke, kao i da Narodna banka Srbije može propisati bliže uslove i način objavljivanja i primene opštih uslova poslovanja banke.

• Zakonom o obligacionim odnosima[7], odredbom člana 10. propisano je da su strane u obligacionim odnosima slobodne, u granicama prinudnih propisa, javnog poretka i dobrih običaja, da svoje odnose urede po svojoj volji.

• Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma[8] između ostalog se propisuju radnje i mere koje se preduzimaju radi sprečavanja i otkrivanja pranja novca i finansiranja terorizma. U članu 4. utvrđeno je da su banke obveznici ovog zakona i da u skladu sa članom 5. preduzimaju radnje i mere za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma i to u toku i nakon vršenja transakcije ili uspostavljanja poslovnog odnosa. Radnje i mere između ostalog obuhvataju poznavanje stranke i praćenje njenog poslovanja, a obveznik je dužan da sačini odgovarajuća unutrašnja akta kojima će radi efikasnog upravljanja rizikom od pranja novca i finansiranja terorizma obuhvatiti radnje i mere definisane u ovom članu, a koja istovremeno moraju biti srazmerna prirodi i veličini obveznika i moraju biti odobrena od strane najvišeg rukovodstva. Članom 6. ovog zakona propisano je i da je obveznik dužan da izradi i redovno ažurira analizu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa smernicama koje donosi organ nadležan za vršenje nadzora nad primenom ovog zakona, kao i da analiza rizika mora da bude srazmerna prirodi i obimu poslovanja, kao i veličini obveznika. Takođe, članom 7. utvrđeno je da je obveznik dužan da u okviru radnji i mera praćenja stranke između ostalog utvrdi identitet stranke, da proveri identitet stranke na osnovu dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora, kao i da je dužan da odbije ponudu za uspostavljanje poslovnog odnosa, kao i izvršenje transakcije ako ne može da izvrši radnje i mere iz stava 1. ovog člana. Dalje, članom 8. ovog zakona utvrđeno je da radnje i mere iz člana 7. obveznik između ostalog vrši pri uspostavljanju poslovnog odnosa, pri vršenju transakcije u iznosu od 15.000 evra ili više u dinarskoj protivvrednosti, po zvaničnom srednjem kursu Narodne banke Srbije na dan izvršenja transakcije, bez obzira na to da li se radi o jednoj ili više međusobno povezanih transakcija, kada postoji sumnja u istinitost ili verodostojnost pribavljenih podataka o stranci i stvarnom vlasniku. Članom 9. ovog zakona propisano je da radnje i mere iz člana 7. stav 1. obveznik vrši pre uspostavljanja poslovnog odnosa sa strankom.

• Zakonom o zaštiti korisnika finansijskih usluga[9] kojim se uređuju prava korisnika finansijskih usluga koje pružaju banke, davaoci finansijskog lizinga i trgovci, kao i uslovi i način ostvarivanja i zaštite tih prava u članu 5. kao jedno od osnovnih načela definisano je pravo korisnika na zaštitu od diskriminacije.

• Zakonom o platnim uslugama[10] kojim se uređuju uslovi i način pružanja platnih usluga, elektronski novac, platni sistemi i nadzor nad primenom odredaba ovog zakona u članu 73b propisuje zabranu diskriminacije, utvrđujući da je pri otvaranju računa potrošača koji ima zakonit boravak u Republici Srbiji zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, genetskih osobenosti, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, mesta boravka, kulture, jezika, starosti, seksualnog opredeljenja ili invaliditeta.

• Odredbom člana 15. Odluke o bližim uslovima i načinu otvaranja, vođenja i gašenja tekućih računa[11] propisano je Banka otvara tekuće račune, odnosno zajedničke tekuće račune potrošačima na osnovu zahteva za otvaranje tih računa i zaključenog okvirnog ugovora o platnim uslugama kojim se uređuju uslovi za otvaranje, vođenje i gašenje tih računa. Zahtev iz stava 1. ove tačke sadrži posebno: ime i prezime potrošača, adresu njegovog prebivališta, odnosno boravišta ako nema prebivalište, kao i jedinstveni matični broj potrošača, odnosno drugu odgovarajuću identifikacionu oznaku za potrošača koji nema državljanstvo Republike Srbije. Ako se zahtev iz stava 1. ove tačke podnosi banci elektronskim putem, banka, u skladu sa svojim opštim uslovima poslovanja, nije dužna da od potrošača zahteva da taj zahtev potpiše. Pored zahteva iz stava 1. ove tačke, potrošač pre zaključenja okvirnog ugovora o platnim uslugama podnosi na uvid lični dokument kojim se utvrđuje njegov identitet (lična karta, pasoš ili druga važeća isprava s fotografijom), kao i druge dokumente u skladu s propisima. Radi raspolaganja sredstvima na tekućem, odnosno zajedničkom tekućem računu potrošača, kod banke se deponuju potpisi lica ovlašćenih za raspolaganje tim sredstvima, odnosno dokument kojim se određenom licu daje ovlašćenje za raspolaganje sredstvima na tekućem računu, s tim što banka i potrošač mogu ugovoriti i drugačiji način provere autentičnosti podnosioca platnog naloga, odnosno davanja saglasnosti za izvršenje platne transakcije. Banke su dužne da kod otvaranja, vođenja i gašenja računa u smislu ove odluke preduzimaju radnje i mere utvrđene zakonom kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma.

Analiza navoda iz pritužbe, izjašnjenja i dokaza sa aspekta antidiskriminacionih propisa

• Imajući u vidu sadržinu pritužbe, kao i nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti, u konkretnom slučaju zadatak Poverenika bio je da ispita da li je BB banka, prilikom pružanja usluge otvaranja tekućeg računa podnositeljki pritužbe, povredila odredbe Zakona o zabrani diskriminacije. Zbog toga je potrebno razmotriti da li je AA uskraćeno pravo ili nametnuta obaveza koja se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuje ili ne nameće drugom licu ili grupi lica, odnosno državljanima Republike Srbije čije prebivalište nije na teritoriji Autonomne pokrajine Kosovo i Metohija.
• S tim u vezi u toku postupka utvrđeno je da je AA pokušala da otvori tekući račun, 28. januara 2019. godine, u ekspozituri BB banke. Međutim, u toku postupka je uvrđeno da je BB banka odbila da podnositeljki prtužbe pruži uslugu otvaranja tekućeg računa, jer nije ispunila dodatni uslov koji se odnosi na obavezu dostavljanja Uverenja o prijavljenom boravku na užoj teritoriji Republike Srbije, izdatog od Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije.
• Primenom pravila o preraspodeli tereta dokazivanja iz člana 45. Zakona o zabrani diskriminacije u konkretnom slučaju, podnositeljka pritužbe treba da učini verovatnim da je BB banka izvršila akt diskriminacije, a ukoliko to učini, teret dokazivanja da usled tog akta nije došlo do povrede načela jednakih prava i obaveza leži na BB ban Imajući u vidu da je BB banka odbila da podnositeljki prtužbe pruži uslugu otvaranja tekućeg računa, jer ima prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je akt diskriminacije učinjen verovatnim, u smislu člana 45. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, te stoga teret dokazivanja da u ovom slučaju nije povređeno načelo jednakosti snosi BB banka. U skladu sa tim, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti cenio je da li činjenice i dokazi koje je BB banka ponudila u svom izjašnjenju pružaju dovoljno osnova za zaključak da postoji objektivno i razumno opravdanje da se podnositeljki pritužbe uskrati mogućnost pružanja usluge – otvaranja tekućeg računa. To podrazumeva ispitivanje: a) da li je cilj, odnosno posledica preduzetih mera dopušten i opravdan i b) da li se cilj mogao postići samo propisanom merom, odnosno, da li postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se tom merom ostvaruje.
• S tim u vezi, Poverenik konstatuje da je nesporno da je BB banka, kao i sve druge banke, ovlašćena da donosi interne akte kojima uređuje svoje poslovanje. Takođe, banka je dužna da, kod otvaranja tekućeg računa preduzima radnje i mere utvrđene zakonom kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, odnosno dužna je da izradi i redovno ažurira analizu rizika od pranja novca i finansiranja terorizma u skladu sa smernicama koje donosi organ nadležan za vršenje nadzora nad primenom ovog zakona, kao i da analiza rizika mora da bude srazmerna prirodi i obimu poslovanja, kao i veličini obveznika. Ovo ovlašćenje banke se ni na koji način ne dovodi u pitanje, odnosno, ono je dopušteno i opravdano, i u skladu sa Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma i Odlukom o bližim uslovima i načinu otvaranja, vođenja i gašenja tekućih računa. Odlukom o bližim uslovima i načinu otvaranja, vođenja i gašenja tekućih računa propisano je da banka otvara tekuće račune, odnosno zajedničke tekuće račune potrošačima na osnovu zahteva za otvaranje tih računa i zaključenog okvirnog ugovora o platnim uslugama kojim se uređuju uslovi za otvaranje, vođenje i gašenje tih računa. Dakle, iz navedene odluke proizlazi da, prilikom donošenja odluke o otvaranju tekućeg računa, banka donosi odluku uzimajući u obzir karakteristike svakog potencijalnog klijenta, a na osnovu njegovog/njenog zahteva koji, u skladu sa navedenom odlukom sadrži: ime i prezime potrošača, adresu njegovog prebivališta, odnosno boravišta ako nema prebivalište, kao i jedinstveni matični broj potrošača, kao i da potrošač pre zaključenja okvirnog ugovora o platnim uslugama podnosi na uvid lični dokument kojim se utvrđuje njegov identitet (lična karta, pasoš ili druga važeća isprava s fotografijom). Imajući u vidu navedene odredbe, može se zaključiti da otvranja tekućeg računa zapravo predstavlja bankarsku uslugu koja se nudi neograničenom broju potencijalnih klijenata i koja je dizajnirana da zadovolji određeni interes koji je tipičan za širok krug subjekata. Saglasno tome, s aspekta Zakona o zabrani diskriminacije, ali i Zakona o obligacionim odnosima, otvaranje tekućih računa potrošačima predstavlja bankarsku uslugu, koja, kao takva, mora biti dostupna svim licima pod jednakim uslovima, što ne znači da će svakom licu i biti otvoren tekući račun, ali mu mora biti dostupna mogućnost da se razmotri da li ispunjava uslove da bude klijent banke, pri čemu se u skladu sa odredbama Zakona o platnim uslugama, za klijente koji imaju zakonit boravak u Republici Srbiji, zabranjuje svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, ukuljučujući mesto boravka. Poverenik ističe da je odredbom člana 17. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije propisano da  diskriminacija u pružanju javnih usluga postoji ako pravno ili fizičko lice, u okviru svoje delatnosti, odnosno zanimanja, na osnovu ličnog svojstva lica ili grupe lica, (neopravdano) odbije pružanje usluge (…), dok je odredbom člana 10. Zakona o obligacionim odnosima propisano da su strane u obligacionim odnosima slobodne da svoje odnose urede po svojoj volji, ali u granicima prinudnih propisa (…). Iz navedenog jasno proizlazi da odluke banke ni u kom slučaju ne smeju dovesti do neopravdanog nejednakog tretmana klijenata na osnovu bilo kog njihovog stvarnog ili pretpostavljenog ličnog svojstva, uključujući prebivalište, već se procena banke mora zasnivati isključivo na uporedivim i objektivnim kriterijumima vezanim za svakog pojedinačnog klijenta. Samo takav pristup i način postupanja obezbeđuju da sva lica, pod jednakim uslovima, mogu da koriste bankarske usluge.
• S tim u vezi, Poverenik je posebno cenio navode iz izjašnjenja BB banke da je za lica koja imaju prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija, usled povećanog rizika da pisana komunikacija sa njima ne može biti ostvarena, banka internom procedurom predvidela da se kao kontakt adresa od korisnika pribavlja adresa na užoj teritoriji Republike Srbije, dok je korisnik u obavezi da kao dokaz o toj adresi priloži Uverenje o prijavljenom boravku izdato Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srbije. Imajući u vidu odredbe propisane Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma, koje se odnose na preduzimanje radnji i mera za sprečavanje i otkrivanje pranja novca i finansiranja terorizma, a posebno odredbu utvrđenu članom 7. kojom je između ostalog propisano da je obveznik, odnosno banka u ovom slučaju, dužan da u okviru radnji i mera praćenja stranke utvrdi identitet stranke, da proveri identitet stranke na osnovu dokumenata, podataka ili informacija pribavljenih iz pouzdanih i verodostojnih izvora i da odbije ponudu za uspostavljanje poslovnog odnosa, ako ne može da izvrši navedene radnje i mere, Poverenik konstatuje da BB banka nije pružila dokaze u prilog tvrdnji da je dodatni dokument koji se zahteva od lica koja imaju prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija, predstavlja garanciju sigurnosti u smislu procene sumnjivih transakcija, niti da uskraćivanje pružanja usluge, u konkretnom slučaju, predstavlja opravdanu povredu načela jednakih prava i obaveza. Poverenik posebno ukazuje na navedeno imajući u vidu da se iz fotokopije lične karte koju je pritužilja dostavila Povereniku za zaštitu ravnopravnosti, jasno može utvrditi da AA ima prebivalište na teritoriji Republike Srbije, te je time ispunila uslov propisan Odlukom o bližim uslovima i načinu otvaranja, vođenja i gašenja tekućih računa.

Dalje, iz sadržine Twitter poruka koje je 28. januara 2019. godine BB banka objavila, a koje glase: „Banka samostalno odlučuje o uslovima pod kojima uspostavlja poslovni odnos sa klijentima. Klijentima koji imaju adresu prebivališta na teritoriji KiM se traži prijava boravka.“ i „Zdravo, domaći državljani sa prebivalištem na Kosovu mogu da otvore tekući račun ako imaju uverenje MUP-a o prijavi boravka na teritoriji uže RS“, nedvosmisleno se može zaključiti da je dostavljanje ovog uverenja utvrđeno kao poseban uslov za pružanje usluge otvranja tekućeg računa samo za lica koja imaju prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija.

• Poverenik dalje ukazuje da čak i ako je BB banka procenila da je sa korisnicima usluga koji imaju prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija otežana pisana komunikacija, banka je imala na raspolaganju druge mere i načine kako bi rešila ovu eventualnu prepreku i obezbedila nesmetanu komunikaciju sa klijentima, čime ne bi došla u situaciju da celoj jednoj grupi korisnika – licima koji imaju prebivalište u AP Kosovo i Metohija uskrati mogućnost otvaranja tekućeg računa, odnosno postavi dodatni zahtev koji se ne traži od drugih lica – da dostave uverenje o boravištu na teritoriji uže Srbije. O tome da je banka mogla da pronađe manje restriktivne načine za pružanje usluge korisnicima sa prebavilaštem u AP Kosovo i Metohija, svedoči i navod iz izjašnjenja BB banke da će banka, počev od 17. marta 2019. godine, otvarati tekuće račune, bez obaveze dostavljanja Uverenja o prijavi boravka za lica sa prebivalištem na teritoriji AP Kosovo i Metohija, u skladu sa odredbama Zakona o izmenama i dopunama Zakona o platnim uslugama, koji se primenjuje počev od 17. marta 2019. godine.
• Imajući u vidu pravilo o preraspodeli tereta dokazivanja iz člana 45. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, Poverenik konstatuje da BB banka nije pružila činjenice niti dostavila dokaze na osnovu kojih bi se moglo zaključiti da su postojali opravdani razlozi za nejednako postupanje prema podnositeljki pritužbe u odnosu na druga lica, već je utvrđeno da je postupak BB banke prema pritužilji bio isključivo zasnovan na činjenici da ona ima prebivalište na teritoriji AP Kosovo i Metohija. Na ovaj način je neopravdano napravljeno razlikovanje na osnovu ličnog svojstva podnositeljke pritužbe – prebivališta. Stoga, primenom pravila o prepraspodeli tereta dokazivanja BB banka nije dokazala da njena odluka u odnosu na podnositeljku pritužbe ima objektivno i razumno opravdanje, jer nije dokazala da je njena odluka bila zasnovana na bilo kojem objektivnom kriterijumu, već isključivo na prebivalištu pritužilje, te na taj način ovakvo postupanje nije opravdano ni s aspekta svrhe, ni s aspekta posledice koju proizvodi.

4. MIŠLjENjE

BB banka svojim postupanjem prema podnositeljki pritužbe povredila je odredbe člana 8. u vezi sa članom 17. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Imajući u vidu da je BB Banka obavestila Poverenika za zaštitu ravnopravnosti da će počev od 17. marta 2019. godine otvarati tekuće račune, bez obaveze dostavljanja Uverenja o prijavi boravka za lica sa prebivalištem na teritoriji AP Kosovo i Metohija, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje BB banci:

5.1. Da uputi pisano izvinjenje AA u roku od 15 dana od dana prijema ovog mišljenja sa preporukom.

Potrebno je da BB banka obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o planiranim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata. Saglasno čl. 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko BB banka ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

[1] „Službeni glasnik RS“, broj 22/09

[2] Zakon o zabrani diskriminacije, član 1. stav 2.

[3] Zakon o zabrani diskriminacije, član 33.

[4]„Službeni glasnik RS“, br. 98/06

[5]„Službeni glasnik RS“, br. 22/09

[6]„Službeni glasnik RS“, br. 107/05, 91/10 i 14/15

[7] „Službeni list SFRJ”, broj 29/78, 39/85, 45/89 – odluka USJ i 57/89, „Službeni list SRJ”, broj 31/93 i „Službeni list SCG“, broj 1/03 – Ustavna povelja

[8] „Službeni glasnik RS”, broj 113/17

[9] „Službeni glasnik RS”, broj 36/11 i 139/14

[10] „Službeni glasnik RS”, br. 139/14 i 44/18

[11] „Službeni glasnik RS“, br. 55/15, 82/17 i 69/18

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

53-19 Diskriminacija po osnovu prebivališta