br. 07-00-19/2019-02 datum: 26.06.2019. godine
MIŠLjENjE
Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe AA, podnete zbog diskriminacije na osnovu starosnog doba protiv poslodavca, Zavoda za stomatologiju BB. U pritužbi je naveo da mu je onemogućeno stručno osposobljavanje i napredovanje, te da je Pravilnik o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB suprotan zakonu. U izjašnjenju Zavoda za stomatologiju BB navedeno je da nije došlo do diskriminacije na osnovu starosnog doba i da je pritužba neosnovana, imajući u vidu da kandidat nije ispunjavao uslov propisan članom 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, po kome je dužan da u radnom odnosu, nakon završene specijalizacije, provede dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije. Naime, u izjašnjenju je navedeno da je 4. aprila 2018. godine raspisan interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz oralne hirurgije, na koji su se prijavila tri kandidata od kojih su dva kandidata ispunjavala zakonske uslove za dodelu specijalizacije, dok jedan kandidat (dr AA), nije ispunjavao zakonski uslov za dodelu specijalizacije. Ovaj kandidat je u tom momentu imao preko 61 godine života i do sticanja uslova za starosnu penziju (65 godina života) je preostalo tri godine i 10 meseci. Prema daljim navodima iz izjašnjenja, 21. jula 2015. godine raspisan je interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz bolesti zuba i endodoncije, na koji se prijavio samo jedan kandidat (dr AA), koji nije ispunjavao zakonski uslov za dodelu specijalizacije. Kandidat je u tom momentu imao preko 58 godina i do sticanja uslova za starosnu penziju (65 godina života) mu je preostalo šest godina i šest meseci. Tokom postupka je utvrđeno da su Pravilnikom o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine propisani kriterijumi na osnovu kojih direktor Zavoda odlučuje koji će kandidat biti upućen na specijalizaciju. Godine života čine jedan od navedenih kriterijuma. Prema odredbama pravilnika, godine života kandidata za odgovarajuću specijalizaciju vrednuju se tako što se kandidat starosti od 27 do 35 godina vrednuje sa 15 bodova, dok se za svaku godinu života, počevši od 35 godine pa naviše, kandidatu broj bodova umanjuje za 0,5 bodova, a kandidati starosti preko 45 godina života ne dobijaju nijedan bod. Istovremeno, u odluci Zavoda za stomatologiju BB br. … od 18. avgusta 2015. godine, navedeno je da se podnosiocu pritužbe (jedinom kandidatu koji se prijavio na konkurs), ne odobrava specijalizacija budući da se nalazi u starosnoj dobi preko 58 godina i do sticanja apsolutnog uslova za starosnu penziju ima još šest godina i šest meseci, što je donosioca odluke navelo na zaključak da podnosilac pritužbe ne ispunjava zakonski uslov za odobrenje specijalizacije. Prema mišljenju Poverenika, evidentno je da propisivanje godina života kao kriterijuma za specijalizaciju i utvrđivanje načina bodovanja kojim kandidati od 27 do 35 godina života dobijaju 15 bodova, dok se kandidatima nakon navršene 35 godine života broj bodova umanjuje za 0,5 bodova za svaku narednu godinu života, a kandidati starosti preko 45 godina života ne dobijaju nijedan bod, dovodi do smanjenja broja bodova srazmerno godinama života, odnosno, da stariji kandidati dobijaju manje bodova ili ih uopšte ne dobijaju. Kako je Poverenik ukazao, takve odredbe nisu samo demotivišuće za zdravstvene radnike, budući da su svesni da su protekom svake godine rada, njihove šanse za dobijanje specijalizacije sve manje, već su istovremeno i diskriminatorne, imajući u vidu da im je (u konkretnom slučaju, kandidatima koji imaju preko 35 godina života) uskraćena mogućnost da pod jednakim uslovima, u postupku izbora za specijalizaciju, budu vrednovana njihova stručna znanja i profesionalne kompetencije. Po pitanju navoda iz izjašnjenja Zavoda za stomatologiju BB da nije došlo do diskriminacije na osnovu starosnog doba, imajući u vidu da kandidat nije ispunjavao uslov propisan članom 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, potrebno je imati u vidu odredbe člana 184. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, koji je bio na snazi od 10. decembra 2005. godine do 10. aprila 2019. godine, kojim su propisani uslovi za stručno usavršavanje – sticanje specijalizacije. Kako je pomenutom odredbom navedeno, zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik sa visokim obrazovanjem, koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom, može se stručno usavršavati – sticati specijalizaciju pod uslovom da je završio pripravnički staž i položio stručni ispit, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno. Zakonom je dalje propisano da je zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik, dužan da zaključi ugovor sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme stručnog usavršavanja u toku specijalizacije, odnosno uže specijalizacije. Dužnost zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika, da u zdravstvenoj ustanovi iz Plana mreže provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije, po položenom specijalističkom ispitu, propisana je odredbama člana 184. stav 10. navedenog zakona. Citiranom odredbom je propisana dužnost zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika, a ne uslov za stručno usavršavanje – sticanje specijalizacije. Uslovi za stručno usavršavanje – sticanje specijalizacije su navedeni u stavu 1. istog člana Zakona o zdravstvenoj zaštiti. Okolnost da podnosilac pritužbe možda neće biti u mogućnosti da u radnom odnosu provede dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije nije smetnja niti uslov za odobravanje specijalizacije, ne samo iz razloga što navedeno zakonom nije propisano, već i zbog okolnosti da jedan od uslova za odlazak u starosnu penziju, odnosno navršene godine života, predstavlja varijabilnu zakonsku kategorija koja može biti podložna izmenama u budućnosti. Takođe, važeći Zakon o zdravstvenoj zaštiti eksplicitno propisuje mogućnost da zdravstveni radnik provede u radnom odnosu u zdravstvenoj ustanovi i kraći period od propisanog, uz obavezu da nadoknadi troškove specijalizacije. Zbog toga je Poverenik dao mišljenje da je propisivanjem kriterijuma kojima se zaposleni i zaposlene stavljaju u neopravdano nepovoljniji položaj na osnovu svog ličnog svojstva – starosno doba, Zavod za stomatologiju BB povredio odredbe člana 6. u vezi sa članom 16. i članom 23. Zakona o zabrani diskriminacije. Zavodu je preporučeno da preduzme sve neophodne mere kako bi Upravni odbor Zavoda uskladio tekst Pravilnika o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine sa antidiskriminacionim propisima u pogledu kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinja, da svim licima koja ispunjavaju uslove propisane Zakonom o zdravstvenoj zaštiti omogući da budu ravnopravno vrednovani na konkursima za odobravanje specijalizacija, da pismenim putem uputi izvinjenje podnosiocu pritužbe, kao i da mišljenje i preporuku Poverenika objavi na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Zavoda.
- TOK POSTUPKA
- Poverenik za zaštitu ravnopravnosti primio je 10. januara 2019. godine dopis, 18. februara pritužbu i 14. marta 2019. godine dopunu pritužbe AA, koju je podneo protiv Zavoda za stomatologiju BB. U pritužbi je, između ostalog, naveo:
– da je zaposlen u Zavodu za stomatologiju BB i da mu je od 2002. godine onemogućeno stručno osposobljavanje i napredovanje;
– da je Pravilnik o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB suprotan zakonu;
– da podnosilac pritužbe smatra da je direktor VV zloupotrebio svoja ovlašćenja te da ga je „na zadnjem konkursu izbacio sa spiskaˮ;
– da podnosilac pritužbe smatra da mu je onemogućavanjem stručnog osposobljavanja i napredovanja uništena karijera i naneta ogromna, ozbiljna i dugoročna šteta.
1.2. Uz dopis, pritužbu i dopunu pritužbe su dostavljeni sledeći dokazi: 1) interni oglas za odobravanje specijalizacija Zavoda za stomatologiju BB br. … od 16. septembra 2002. godine; 2) prijava za specijalizaciju iz ortopedije vilica od 24. septembra 2002. godine; 3) obaveštenje br. … od 2. oktobra 2002. godine; 4) prijava za specijalizaciju iz dečje i preventivne stomatologije od 21. avgusta 2006. godine; 5) odgovor Zavoda za stomatologiju br. … od 28. septembra 2006. godine na žalbu br. … od 31. avgusta 2006. godine; 6) Pravilnik o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine; 7) žalba na obaveštenje br. … od 26. februara 2010. godine; 8) prijava za specijalizaciju iz oralne hirurgije od 4. marta 2010. godine; 9) rang lista kandidata za specijalizaciju iz oralne hirurgije; 10) interni oglas Zavoda za stomatologiju BB br. … od 7. juna 2011. godine; 11) prijava za specijalizaciju iz paradontologije i oralne medicine od 21. juna 2011. godine; 12) odgovor Zavoda za stomatologiju … br. … od 11. jula 2011. godine na žalbu br. … od 7. jula 2011. godine; 13) odluka Zavoda za stomatologiju BB br. … od 18. avgusta 2015. godine; 14) prijava za specijalizaciju iz oralne hirurgije od 17. maja 2018. godine; 15) molba za dostavljanje dokumentacije od 5. februara 2019. godine; 16) odgovor Zavoda za stomatologiju br. … od 11. februara 2019. godine na molbu br. … od 11. februara 2019. godine.
1.3. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije[1], pa je u toku postupka od Zavoda za stomatologiju BB zatraženo izjašnjenje o navodima i osnovanosti pritužbe.
1.4. U izjašnjenju i dopuni izjašnjenja Zavoda za stomatologiju BB od 24. aprila i 27. maja 2019. godine, između ostalog, navedeno je:
– da je postupak u vezi sa dodelom specijalizacije u Zavodu za stomatologiju BB uvek sprovođen u skladu sa zakonom i pravilnikom, te da su Zakonom o zdravstvenoj zaštiti jasno propisani uslovi koje kandidat treba da ispunjava da bi dobio specijalizaciju;
– da je na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti i mišljenja Instituta za javno zdravlje BB br. … od 21. jula 2015. godine, raspisan interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz bolesti zuba i endodoncije za potrebe Zavoda za stomatologiju BB, te da se na konkurs se prijavio samo jedan kandidat (dr AA), koji nije ispunjavao zakonski uslov za dodelu specijalizacije, odnosno koji je imao preko 58 godina života i da je do sticanja uslova za odlazak u starosnu penziju (65 godina života) imao šest godina i šest meseci;
– da u Zavodu za stomatologiju BB već radi jedan specijalista starosne dobi preko 55 godina, pa je Zavod iz tog razloga i zatražio mišljenje Instituta za javno zdravlje BB za upućivanje jednog kandidata na specijalizaciju iz bolesti zuba i endodoncije, koji bi jedan duži vremenski period pružao usluge pacijentima Zavoda i na taj način svojim radom opravdao sredstva uložena u odobrenu specijalizaciju;
– da je na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti i mišljenja Instituta za javno zdravlje BB br. … od 4. aprila 2018. godine, raspisan interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz oralne hirurgije, te da su se na konkurs prijavila tri kandidata od kojih dva kandidata ispunjavaju zakonske uslove za dodelu specijalizacije, a jedan kandidat (dr AA), ne ispunjava zakonski uslov za dodelu specijalizacije, odnosno koji je imao preko 61 godina života i da je do sticanja uslova za odlazak u starosnu penziju (65 godina života) imao tri godine i 10 meseci;
– da Zavod za stomatologiju BB smatra da ne postoji diskriminacija na osnovu starosnog doba i da je pritužba neosnovana, imajući u vidu da kandidat nije ispunjavao uslov propisan članom 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[2], po kome je dužan da u radnom odnosu, nakon završene specijalizacije, provede dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije;
– da je Pravilnik o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB usvojen od strane Upravnog odbora 4. februara 2010. godine, a da je stupio na snagu 12. februara 2010. godine;
– da je dužina trajanja specijalizacija propisana Pravilnikom o specijalizacijama i užim specijalizacijama zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika[3], te da specijalizacije iz oblasti stomatologije – bolesti zuba i endodoncije i oralne hirurgije traju tri godine;
– da povodom specijalizacije iz 2010. godine Zavod ističe da je konkurs raspisan za jednu specijalizaciju iz oralne hirurgije, a specijalizacija je odobrena kandidatu koji se nalazio na prvom mestu na rang listi (sa 49 bodova), dok se dr AA nalazio na četvrtom mestu na rang listi (sa 15 bodova), što se jasno vidi iz kopije rang liste za 2010. godinu koju je podnosilac pritužbe dostavio Povereniku;
– da je na odluku o odobrenoj specijalizaciji iz oblasti oralne hirurgije iz 2010. godine Ministarstvo zdravlja dalo saglasnost na osnovu celokupno tražene dokumentacije u vezi sa izbornim postupkom, koja se obavezno dostavlja uz zahtev za dobijanje saglasnosti od strane Ministarstva zdravlja;
– da na odluku o odobrenoj specijalizaciji iz oblasti paradontologije i oralne medicine iz 2011. godine Ministarstvo zdravlja nije dalo saglasnost na odobrenu specijalizaciju kandidatu koji je bio prvi na rang listi, pa se nije ni realizovala, odnosno nije zaključen Ugovor o upućivanju kandidata na specijalizaciju, tako da kandidat nije otpočeo specijalistički staž.
1.5. Uz izjašnjenje dostavljen je Pravilnik o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine.
- ČINjENIČNO STANjE
2.1. Uvidom u Pravilnik o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine, utvrđeno je da su odredbom člana 11. propisani kriterijumi na osnovu kojih direktor Zavoda odlučuje koji će kandidat biti upućen na specijalizaciju. Kriterijumi su sledeći: godine života; godine radnog staža u Zavodu; prosečna ocena na fakultetu; procena stručnosti rada i zalaganja od strane rukovodilaca; ocena iz predmeta (grupe predmeta) iz oblasti za koju je kandidat konkurisao. Prema odredbi člana 12. stav 1 Pravilnika o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB, godine života kandidata za odgovarajuću specijalizaciju vrednuju se tako što se kandidat starosti od 27 do 35 godina vrednuje sa 15 bodova. Odredbom stava 2 istog člana propisano je da se za svaku godinu života, počevši od 35 godine pa naviše, kandidatu broj bodova umanjuje za 0,5 bodova. Kako je odredbom stava 3 istog člana propisano, kandidati starosti preko 45 godina života po osnovu iz stava 1 ovog člana, ne dobijaju nijedan bod.
2.2. Uvidom u interni oglas za odobravanje specijalizacija Zavoda za stomatologiju BB br. … od 16. septembra 2002. godine, između ostalog je utvrđeno da je raspisan konkurs za specijalizaciju iz ortodoncije.
2.3. Uvidom u prijavu za specijalizaciju iz ortopedije vilica od 24. septembra 2002. godine, između ostalog je utvrđeno da se dr AA prijavio na konkurs za navedenu specijalizaciju od 16. septembra 2002. godine.
2.4. Uvidom u obaveštenje br. … od 2. oktobra 2002. godine, između ostalog je utvrđeno da je u istom navedeno da je direktor Zavoda za stomatologiju BB 16. septembra 2002. godine raspisao interni oglas za specijalizaciju iz ortodoncije, na koji se javilo sedam kandidata. Specijalizaciju iz ortodoncije je dobila dr GG, koja ima najviše bodova po kriterijumima iz Pravilnika o specijalizaciji.
2.5. Uvidom u prijavu za specijalizaciju iz dečje i preventivne stomatologije od 21. avgusta 2006. godine, između ostalog je utvrđeno da se dr AA prijavio na konkurs za navedenu specijalizaciju od 14. avgusta 2006. godine.
2.6. Uvidom u odgovor Zavoda za stomatologiju br. … od 28. septembra 2006. godine na žalbu br. … od 31. avgusta 2006. godine, utvrđeno je da je podnosilac pritužbe obavešten da je postupak oko dodele specijalizacije „rađen po zakonu i da Zakon o zdravstvenoj zaštiti jasno propisuje o specijalizacijama članom 184, a ne članom 74.ˮ kako je dr AA naveo u svojoj žalbi.
2.7. Uvidom u žalbu na obaveštenje br. … od 26. februara 2010. godine, između ostalog je utvrđeno da je u istom navedeno da je dr AA nezadovoljan odlukom iz razloga „kršenja pravnih propisa povodom objavljenog konkursaˮ. Kako je dr AA u žalbi naveo, „u konkursu nigde niste tražili (naveli) da je potrebna dokumentacija o završenom pripravničkom stažu, a o bodovanju kandidata da i ne govorimoˮ. Dr AA je dalje dodao sledeće: „kako ste navedeni zakonski konkurs nezakonito sprovodiliˮ i povredili član 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti „tako što ste odlučili nezakonito o dodeli dve specijalizacije iz dečje i preventivne stomatologije i jedne iz oralne hirurgije od 26. februara 2010. godineˮ, „smatram da je ova moja žalba osnovana i opravdana, da je treba uvažiti, tako što ovaj konkurs treba poništiti, raspisati novi i obaviti novo rangiranje kandidataˮ.
2.8. Uvidom u prijavu za specijalizaciju iz oralne hirurgije od 4. marta 2010. godine, između ostalog je utvrđeno da se dr AA prijavio na konkurs za navedenu specijalizaciju od 26. februara 2010. godine.
2.9. Uvidom u fotokopiju rang liste kandidata za specijalizaciju iz oralne hirurgije na kojoj je grafitnom olovkom napisano „2010. g.ˮ, koju je dr AA dostavio u prilogu svoje pritužbe, između ostalog je utvrđeno da se DD nalazi na prvom mestu, te da ukupno ima 49 bodova (god. života – 32; bodovi – 15; god. staža – 4g 4m; bodovi – 9; prosečna ocena na fakultetu – 9,14; bodovi – 20; bodovi po čl. 15 Pravilnika – 5; ukupno 49). AA se nalazi na četvrtom mestu i ukupno ima 15 bodova (god. života – 53; bodovi – 0; god. staža – 13g 11m; bodovi – 6; prosečna ocena na fakultetu – 6,77; bodovi – 9; bodovi po čl. 15 Pravilnika –; ukupno 15).
2.10. Uvidom u interni oglas Zavoda za stomatologiju BB br. … od 7. juna 2011. godine, između ostalog je utvrđeno da je raspisan interni oglas za jednu specijalizaciju iz protetike i jednu specijalizaciju iz parodontologije i oralne medicine. Uslovi propisani oglasom su završen stomatološki fakultet, položen stručni ispit i dve godine radnog staža u struci, po položenom stručnom ispitu.
2.11. Uvidom u prijavu za specijalizaciju iz paradontologije i oralne medicine od 21. juna 2011. godine, između ostalog je utvrđeno da se dr AA prijavio na konkurs za specijalizaciju iz paradontologije i oralne medicine od 7. juna 2011. godine.
2.12. Uvidom u odgovor Zavoda za stomatologiju BB br. … od 11. jula 2011. godine na žalbu br. … od 7. jula 2011. godine, između ostalog je utvrđeno da je dr AA obavešten da je „postupak oko dodele specijalizacija sproveden po članu 184. i 183. Zakona o zdravstvenoj zaštiti i u skladu sa odredbama Pravilnika o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju AAˮ. Kako je u odgovoru dalje navedeno, „obzirom da prilikom izrade rang liste kandidata za jednu specijalizaciju iz paradontologije i oralne medicine, za koju ste se prijavili, nije povređen član 184. na koji se pozivate, to vašu žalbu odbijamo kao neosnovanu.ˮ
2.13. Uvidom u odluku Zavoda za stomatologiju BB br. … od 18. avgusta 2015. godine, između ostalog je utvrđeno da je u istoj navedeno da se dr AA, doktoru stomatologije zaposlenom u Zavodu za stomatologiju BB, ne odobrava specijalizacija iz bolesti zuba i endodoncije. Kako je u obrazloženju odluke između ostalog navedeno, na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti i mišljenja Instituta za javno zdravlje BB br. … od 21. jula 2015. godine, raspisan je interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz bolesti zuba i endodoncije za potrebe Zavoda za stomatologiju BB. Na konkurs se prijavio samo jedan kandidat, koji ne ispunjava zakonski uslov za dodelu specijalizacije. Kandidat se nalazi u starosnoj dobi preko 58 godina i do sticanja apsolutnog uslova za starosnu penziju (65 godina života) ima šest godina i šest meseci. U Zavodu za stomatologiju BB već radi jedan specijalista starosne dobi preko 55 godina, pa je Zavod iz tog razloga i zatražio mišljenje Instituta za javno zdravlje BB za upućivanje jednog kandidata na specijalizaciju iz bolesti zuba i endodoncije, koji bi jedan duži vremenski period pružao usluge pacijentima Zavoda i na taj način svojim radom opravdao sredstva uložena u odobrenu specijalizaciju. Imajući u vidu da kandidat ne ispunjava zakonski uslov predviđen članom 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[4] po kome je dužan da u radnom odnosu, nakon završene specijalizacije provede dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, doneta je odluka kao u dispozitivu.
2.14. Uvidom u prijavu za specijalizaciju iz oralne hirurgije od 17. maja 2018. godine, između ostalog je utvrđeno da se dr AA prijavio na konkurs za navedenu specijalizaciju od 11. maja 2018. godine.
2.15. Uvidom u molbu za dostavljanje dokumentacije od 5. februara 2019. godine, između ostalog je utvrđeno da se dr AA obratio Zavodu za stomatologiju BB molbom za dostavljanje fotokopije oglasa za specijalizacije od 11. maja 2018. godine, fotokopije rang liste za izbor kandidata za specijalizacije po konkursu od 18. juna 2018. godine, fotokopije Pravilnika Zavoda za stomatologiju, kojim se regulišu uslovi za dodelu specijalizacije.
2.16. Uvidom u odgovor Zavoda za stomatologiju BB br. … od 11. februara 2019. godine na molbu br. … od 11. februara 2019. godine, između ostalog je utvrđeno da je dr AA, povodom navedene molbe, obavešten da je tražena dokumentacija koja se odnosi na odobrene specijalizacije u 2018. godini na koje je saglasnost dalo Ministarstvo zdravlja, bila istaknuta na oglasnoj tabli Zavoda, tako da su na taj način svi zaposleni imali pravo uvida u istu.
- MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode sadržane u pritužbi i izjašnjenju, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.
Pravni okvir
3.1. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije kao samostalan državni organ, nezavisan u obavljanju poslova utvrđenih zakonom.[5] Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.
3.2. Ustav Republike Srbije[6] u članu 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
3.3. Konvencija Međunarodne organizacije rada br. 111 koja se odnosi na diskriminaciju u pogledu zapošljavanja i zanimanja[7], u članu 1. stav 1 tačka a definiše diskriminaciju kao svako pravljenje razlike, isključenje ili davanje prvenstva zasnovanog na rasi, boji, polu, veri, političkom mišljenju, nacionalnom ili socijalnom poreklu, koji idu za tim da unište ili naruše jednakost mogućnosti ili postupanja u pogledu zapošljavanja ili zanimanja. Stavom 3 istog člana konvencije navedeno je da za primenu ove konvencije, reči upošljavanje i zanimanje podrazumevaju pristup stručnom osposobljavanju, pristup zapošljavanju i raznim zanimanjima, kao i uslove zaposlenja.
3.4. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, koji u članu 2. stav 1 tačka 1 propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 15 – 27. Zakona o zabrani diskriminacije propisani su posebni slučajevi diskriminacije, pa je tako članom 16. stav 1 zabranjena diskriminacija u oblasti rada, odnosno narušavanje jednakih mogućnosti za zasnivanje radnog odnosa ili uživanje pod jednakim uslovima svih prava u oblasti rada. Pored ostalog, odredbom člana 23. stav 1 propisano je da je zabranjeno diskriminisati lica na osnovu starosnog doba. S obzirom na okolnosti konkretnog slučaja, za njegovo razmatranje relevantna je odredba člana 6. kojom je propisano da neposredna diskriminacija postoji ako se lice, ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavljaju ili su stavljeni u nepovoljniji položaj, ili bi mogli biti stavljeni u nepovoljniji položaj.
3.5. Zakon o radu[8] zabranjuje neposrednu i posrednu diskriminaciju lica koja traže zaposlenje, kao i zaposlenih, s obzirom na pol, rođenje, jezik, rasu, boju kože, starost, trudnoću, zdravstveno stanje, odnosno invalidnost, nacionalnu pripadnost, veroispovest, bračni status, porodične obaveze, seksualno opredeljenje, političko ili drugo uverenje, socijalno poreklo, imovinsko stanje, članstvo u političkim organizacijama, sindikatima ili neko drugo lično svojstvo.[9] Odredbama člana 20. ovog zakona diskriminacija je zabranjena, između ostalog, i u odnosu osposobljavanje, usavršavanje i napredovanje na poslu.
3.6. Zakonom o penzijskom i invalidskom osiguranju[10] u članu 19. propisano je da osiguranik stiče pravo na starosnu penziju kada navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja ili kada navrši 45 godina staža osiguranja.
3.7. Odredbom člana 184. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[11] koji je bio na snazi od 10. decembra 2005. godine do 10. aprila 2019. godine, propisano je da se zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik sa visokim obrazovanjem, koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom, može stručno usavršavati – sticati specijalizaciju pod uslovom da je završio pripravnički staž i položio stručni ispit, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno. Zdravstveni radnik sa visokim obrazovanjem može se posle završene specijalizacije usavršavati i u užoj specijalnosti pod uslovom da je obavljao poslove zdravstvene zaštite u skladu sa ovim zakonom, kao specijalista određene grane medicine, stomatologije, odnosno farmacije.[12] Izuzetno od stava 1 ovog člana, za oblasti deficitarnih grana medicine, stomatologije, odnosno farmacije, Ministarstvo može za nezaposlenog zdravstvenog radnika sa visokim obrazovanjem koji je završio pripravnički staž i položio stručni ispit da odobri specijalizaciju, kao i užu specijalizaciju po položenom specijalističkom ispitu.[13] Zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik dužan je da zaključi ugovor sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme stručnog usavršavanja u toku specijalizacije, odnosno uže specijalizacije.[14] Zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik, dužan je da u zdravstvenoj ustanovi iz Plana mreže provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije, po položenom specijalističkom ispitu.[15]
3.8. Odredbom člana 175. stav 7. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[16] koji je danas na snazi, propisano je da je zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik, dužan da u zdravstvenoj ustanovi u javnoj svojini provede u radnom odnosu, po završenoj specijalizaciji, odnosno užoj specijalizaciji, dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije, za vreme koje je finansirao poslodavac. Kako je stavom 6 ovog člana propisano, zdravstvena ustanova, odnosno privatna praksa dužna je da zaključi ugovor sa zdravstvenim radnikom, odnosno zdravstvenim saradnikom, kojim se uređuju međusobna prava, obaveze i odgovornosti u vezi sa specijalizacijom, odnosno užom specijalizacijom. Izuzetno od stava 7. ovog člana, zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik može raskinuti ugovor iz stava 6. ovog člana, odnosno ugovor o radu sa zdravstvenom ustanovom u javnoj svojini i u kraćem periodu od perioda iz stava 7. ovog člana, uz obavezu da nadoknadi troškove specijalizacije, odnosno uže specijalizacije, koji ne obuhvataju iznos zarade i naknade zarade zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika za vreme trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije.[17]
3.9. Pravilnikom o specijalizacijama i užim specijalizacijama zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika[18], koji je na snazi od 7. februara 2013. godine, propisano je da se doktori stomatologije mogu specijalizovati u granama medicine, odnosno oblastima zdravstvene zaštite, među kojima su i bolesti zuba i endodoncija i oralna hirurgija.[19] Kako je pravilnikom propisano, ove specijalizacije traju tri godine.[20]
Analiza navoda iz pritužbe i izjašnjenja s aspekta antidiskriminacionih propisa
3.10. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, potrebno je utvrditi da li je Zavod za stomatologiju BB, propisivanjem i primenom kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju u Pravilniku o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine, diskriminisao podnosioca pritužbe na osnovu njegovog ličnog svojstva – starosnog doba.
3.11. Stoga, da bi se odgovorilo na pitanje da li je u konkretnom slučaju, propisivanjem i primenom kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju u Pravilniku o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine, Zavod za stomatologiju BB diskriminisao podnosioca pritužbe, od ključne važnosti je primena pravila o preraspodeli tereta dokazivanja iz člana 45. Zakona o zabrani diskriminacije. Prema ovom pravilu, u konkretnom slučaju podnosilac pritužbe treba da učini verovatnim da ga je Zavod za stomatologiju BB diskriminisao zbog njegovog ličnog svojstva – starosnog doba, a ukoliko u tome uspe, teret dokazivanja da usled tog akta nije došlo do povrede načela jednakosti, odnosno, načela jednakih prava i obaveza, leži na Zavodu za stomatologiju BB.
3.12. S tim u vezi, prvi zadatak Poverenika za zaštitu ravnopravnosti je da utvrdi da li je podnosilac pritužbe učinio verovatnim da ga je Zavod za stomatologiju BB diskriminisao na osnovu starosnog doba. Pravilnikom o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine, propisani su kriterijumi na osnovu kojih direktor Zavoda odlučuje koji će kandidat biti upućen na specijalizaciju. Kao jedan od kriterijuma prilikom vrednovanja kandidata propisane su godine života, i to tako što se kandidat starosti od 27 do 35 godina vrednuje sa 15 bodova, dok se za svaku godinu života, počevši od 35 godine pa naviše, kandidatu broj bodova umanjuje za 0,5 bodova, a kandidati starosti preko 45 godina života ne dobijaju nijedan bod. Istovremeno, u odluci Zavoda za stomatologiju BB br. … od 18. avgusta 2015. godine, navedeno je da se podnosiocu pritužbe (jedinom kandidatu koji se prijavio na konkurs), ne odobrava specijalizacija budući da se nalazi u starosnoj dobi preko 58 godina i do sticanja apsolutnog uslova za starosnu penziju ima još šest godina i 6 meseci, što je donosioca odluke navelo na zaključak da podnosilac pritužbe ne ispunjava zakonski uslov za odobrenje specijalizacije. Poverenik dalje konstatuje da je među stranama nesporno da podnosiocu pritužbe nije odobrena specijalizacija, iako se prijavio na više različitih konkursa za specijalizaciju tokom prethodnih godina.
3.13. Imajući u vidu prethodno navedeno, Poverenik konstatuje da je podnosilac pritužbe učinio verovatnim da je diskriminisan na osnovu ličnog svojstva – starosnog doba. Stoga, teret dokazivanja da u ovom slučaju nije došlo do povrede načela jednakosti, odnosno, načela jednakih prava i obaveza, leži na Zavodu za stomatologiju BB. Saglasno tome, Poverenik je cenio da li činjenice i dokazi koje je Zavod za stomatologiju BB ponudio u svom izjašnjenju, pružaju dovoljno osnova za zaključak da neuspeh podnosioca pritužbe na konkursima za specijalizaciju nije zasnovan na njegovom starosnom dobu.
3.14. Poverenik je cenio navode iz izjašnjenja Zavoda za stomatologiju BB da je na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti i mišljenja Instituta za javno zdravlje BB br. … od 21. jula 2015. godine, raspisan interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz bolesti zuba i endodoncije za potrebe Zavoda za stomatologiju BB i da se na konkurs prijavio samo jedan kandidat (dr AA), koji nije ispunjavao zakonski uslov za dodelu specijalizacije. Naime, kako je u izjašnjenju navedeno, kandidat se nalazio u starosnoj dobi preko 58 godina i do sticanja uslova za starosnu penziju (65 godina života) je imao šest godina i 6 meseci. U izjašnjenju je takođe navedeno da je na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti i mišljenja Instituta za javno zdravlje BB br. … od 4. aprila 2018. godine, raspisan interni konkurs o dodeli jedne specijalizacije iz oralne hirurgije, te da su se na konkurs prijavila tri kandidata od kojih su dva kandidata ispunjavala zakonske uslove za dodelu specijalizacije, a jedan kandidat (dr AA), nije ispunjavao zakonski uslov za dodelu specijalizacije. Kako je u izjašnjenju navedeno, kandidat se nalazio u starosnoj dobi preko 61 godine i do sticanja apsolutnog uslova za starosnu penziju (65 godina života) je imao tri godine i 10 meseci. Prema navodima iz izjašnjenja, Zavod za stomatologiju BB smatra da ne postoji diskriminacija na osnovu starosnog doba i da je pritužba neosnovana, imajući u vidu da kandidat nije ispunjavao uslov propisan članom 184. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[21], po kome je dužan da u radnom odnosu, nakon završene specijalizacije, provede dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije.
3.15. Poverenik ovom prilikom podseća da su odredbom člana 184. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti[22], koji je bio na snazi od 10. decembra 2005. godine do 10. aprila 2019. godine, propisani uslovi za stručno usavršavanje – sticanje specijalizacije. Kako je pomenutom odredbom navedeno, zdravstveni radnik i zdravstveni saradnik sa visokim obrazovanjem, koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vreme sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom, može se stručno usavršavati – sticati specijalizaciju pod uslovom da je završio pripravnički staž i položio stručni ispit, osim ako ovim zakonom nije drugačije određeno. Zakonom je dalje propisano da je zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik, dužan da zaključi ugovor sa zdravstvenom ustanovom, odnosno privatnom praksom o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme stručnog usavršavanja u toku specijalizacije, odnosno uže specijalizacije.[23] Dužnost zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika, da u zdravstvenoj ustanovi iz Plana mreže provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije, po položenom specijalističkom ispitu, propisana je odredbama člana 184. stav 10. navedenog zakona. Dakle, citiranom odredbom je propisana dužnost zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika, a ne uslov za stručno usavršavanje – sticanje specijalizacije. Uslovi za stručno usavršavanje – sticanje specijalizacije su navedeni u stavu 1. istog člana Zakona o zdravstvenoj zaštiti. Okolnost da podnosilac pritužbe možda neće biti u mogućnosti da u radnom odnosu provede dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije nije smetnja niti uslov za odobravanje specijalizacije, ne samo iz razloga što navedeno zakonom nije propisano, već i zbog okolnosti da jedan od uslova za odlazak u starosnu penziju, odnosno navršene godine života, predstavlja varijabilnu zakonsku kategorija koja može biti podložna izmenama u budućnosti. Takođe, važeći Zakon o zdravstvenoj zaštiti eksplicitno propisuje mogućnost da zdravstveni radnik provede u radnom odnosu u zdravstvenoj ustanovi i kraći period od propisanog, uz obavezu da nadoknadi troškove specijalizacije.
3.16. Analizom Pravilnika o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB, utvrđeno je da su godine života, odnosno starosna dob lica jedan od kriterijuma koji se vrednuju prilikom sprovođenja konkursnih procedura, i to na takav način da mlađa lica imaju prednost u odnosu na starija. Propisivanje godina života kao kriterijuma za specijalizaciju i utvrđivanje načina bodovanja kojim kandidati od 27 do 35 godina života dobijaju 15 bodova, dok se kandidatima nakon navršene 35 godine života broj bodova umanjuje za 0,5 bodova za svaku narednu godinu života, a kandidati starosti preko 45 godina života ne dobijaju nijedan bod, dovodi do smanjenja broja bodova srazmerno godinama života, odnosno, stariji kandidati dobijaju manje bodova ili ih uopšte ne dobijaju. Takve odredbe nisu samo demotivišuće za zdravstvene radnike, budući da su svesni da su protekom svake godine rada, njihove šanse za dobijanje specijalizacije sve manje, već su istovremeno i diskriminatorne, imajući u vidu da im je (u konkretnom slučaju, kandidatima koji imaju preko 35 godina života) uskraćena mogućnost da pod jednakim uslovima, u postupku izbora za specijalizaciju, budu vrednovana njihova stručna znanja i profesionalne kompetencije.
3.17. Specijalizacija i uža specijalizacija podrazumeva sticanje znanja i veština zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika[24], te se može konstatovati da je svrha specijalizacije upravo sticanje novih znanja i savladavanje konkretnih veština iz određene grane medicine ili stomatologije. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da za sticanje specijalističkog staža iz medicine ili stomatologije, kao i za druge vidove stručnog usavršavanja, nije od odlučujućeg značaja starosno doba kandidata ili zaposlene osobe. Naime, specijalistički staž jednako stručno i adekvatno mogu da započnu i završe osobe bilo kog starosnog doba, ukoliko ispunjavaju ostale uslove koji se odnose na obrazovanje i radno iskustvo.
3.18. Određivanjem načina bodovanja kojim se, bez opravdanog razloga, veći broj bodova daje mlađim kandidatima, kandidati koji imaju više godina života stavljeni su u neravnopravan položaj u odnosu na mlađe kandidate, jer će bez obzira na profesionalne kvalifikacije dobiti manji broj bodova na osnovu starosnog doba.
3.19. Uvidom u odluku Zavoda za stomatologiju BB br. … od 18. avgusta 2015. godine, potvrđeni su navodi iz izjašnjenja o razlozima neodobravanja specijalizacije podnosiocu pritužbe na konkursu raspisanom 21. jula 2015. godine. Budući da se na konkurs za specijalizaciju iz bolesti zuba i endodoncije raspisanom 21. jula 2015. godine prijavio jedino podnosilac pritužbe, očigledno je da je „neispunjenje zakonskog uslovaˮ sprečilo Zavod da uzme u razmatranje ispunjenost uslova za sticanje specijalizacije propisanih Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, kao i kriterijuma propisanih Pravilnikom o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB.
3.20. Imajući u vidu navedeno, može se zaključiti da se odlukom br. … od 18. avgusta 2015. godine, AA, doktoru stomatologije zaposlenom u Zavodu za stomatologiju BB, ne odobrava specijalizacija iz bolesti zuba i endodoncije, zbog njegovog ličnog svojstva – starosnog doba. Povodom konkursa raspisanog 4. aprila 2018. godine, Zavod za stomatologiju BB ukazao je na isti razlog neodobravanja specijalizacije iz oralne hirurgije dr AA. Imajući u vidu da je podnosilac pritužbe dva puta bio odbijen iz istog razloga, Poverenik nije analizirao ranije odluke po konkursima na kojima je podnosilac pritužbe bio jedan od prijavljenih kandidata, a koji su prethodili konkursu raspisanom 21. jula 2015. godine. Međutim, imajući u vidu primenu Pravilnika o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine, a koji je diskriminatoran budući da propisuje godine života kao kriterijum na osnovu koga direktor Zavoda odlučuje koji će kandidat biti upućen na specijalizaciju, Poverenik donosi sledeće mišljenje i preporuku:
- MIŠLjENjE
Propisivanjem kriterijuma kojima se zaposleni i zaposlene stavljaju u neopravdano nepovoljniji položaj na osnovu svog ličnog svojstva – starosno doba Zavod za stomatologiju BB povredio je odredbe člana 6. u vezi sa članom 16. i članom 23. Zakona o zabrani diskriminacije.
- PREPORUKA
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Zavodu za stomatologiju BB da:
5.1. preduzme sve neophodne mere kako bi Upravni odbor Zavoda uskladio tekst Pravilnika o stručnom usavršavanju i specijalizaciji zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika u Zavodu za stomatologiju BB br. … od 4. februara 2010. godine sa antidiskriminacionim propisima u pogledu kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinja.
5.2. svim licima koja ispunjavaju uslove propisane Zakonom o zdravstvenoj zaštiti omogući da budu ravnopravno vrednovani na konkursima za odobravanje specijalizacija.
5.3. pismenim putem uputi izvinjenje podnosiocu pritužbe.
5.4. mišljenje i preporuku Poverenika objavi na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Zavoda.
Potrebno je da Zavod za stomatologiju BB obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o planiranim i sprovedenim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.
Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Zavod za stomatologiju BB ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.
Protiv ovog mišljenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.
[1] „Službeni glasnik RSˮ, broj 22/09
[2] „Službeni glasnik RSˮ, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon i 93/14
[3] „Službeni glasnik RSˮ, broj 10/13, 91/13, 109/14 i 53/18
[4] „Službeni glasnik RSˮ, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon i 93/14
[5] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RSˮ, broj 22/09), član 1. stav 2
[6] Ustav Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 98/06)
[7] „Službeni list FNRJ“- Međunarodni ugovori i drugi sporazumi, broj 3/61
[8]„Službeni glasnik RS”, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14, 13/17 – odluka US, 113/17 i 95/18 – autentično tumačenje
[9] Zakon o radu („Službeni glasnik RS”, br. 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14, 13/17 – odluka US, 113/17 i 95/18 – autentično tumačenje), član 18.
[10] Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju („Sl. glasnik RS“, br. 34/2003, 64/2004 – odluka USRS, 84/2004 – dr. zakon, 85/2005, 101/2005 – dr. zakon, 63/2006 – odluka USRS, 5/2009, 107/2009, 101/2010, 93/2012, 62/2013, 108/2013, 75/2014, 142/2014, 73/2018 i 46/2019 – odluka US)
[11] „Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon
[12] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon), član 184. stav 2
[13] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon), član 184. stav 3
[14] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon), član 184. stav 9
[15] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon), član 184. stav 10
[16] „Službeni glasnik RS”, br. 25/19
[17] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 25/19), član 175. stav 8
[18] „Službeni glasnik RS”, br. 10/13, 91/13, 113/13, 109/14 i 53/18
[19] Pravilnik o specijalizacijama i užim specijalizacijama zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika („Službeni glasnik RS”, br. 10/13, 91/13, 113/13, 109/14 i 53/18), član 3. stav 1, tač. 2 i 6
[20] Pravilnik o specijalizacijama i užim specijalizacijama zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika („Službeni glasnik RS”, br. 10/13, 91/13, 113/13, 109/14 i 53/18), član 3. stav 2, tač. a
[21] „Službeni glasnik RSˮ, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon i 93/14
[22] „Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon
[23] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 – dr. zakon, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13 – dr. zakon, 93/14, 96/15, 106/15, 113/17 – dr. zakon i 105/17 – dr. zakon), član 184. stav 9
[24] Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS”, br. 25/19), član 170. stav 1
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
17-19 Utvrđena diskriminacija na osnovu starosnog doba u oblasti obrazovanja i stručnog osposobljavanja 
