del. br. 802/2011 datum: 26. 7. 2011.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti da prima i razmatra pritužbe zbog povreda odredaba Zakona o zabrani diskriminacije, daje mišljenja i preporuke i izriče zakonom utvrđenje mere (član 33. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije „Službeni glasnik RS” br. 22/2009), povodom pritužbe U. u. o. s. 1991-1999 M. O. iz N. S, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti daje

MIŠLjENjE

Zaključkom Vlade Republike Srbije 05 broj: 401-161/2008-1 od 17. januara 2008. godine, kojim su obezbeđena sredstva radi isplate novčane pomoći ratnim vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji sedam nerazvijenih opština (Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje), uz uslov da su vodili sudski postupak protiv Republike Srbije koji je pravosnažno okončan presudom na osnovu odricanja, povređeno je načelo jednakih prava i obaveza, čime je izvršena diskriminacija na osnovu mesta prebivališta ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem na teritoriji svih ostalih opština koje nisu navedene u Zaključku od 17. januara 2008. godine.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. stav 1. tačka 1. i članu 39. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, daje Vladi Republike Srbije

PREPORUKU

1. Vlada Republike Srbije preduzeće sve neophodne mere kako bi omogućila ratnim vojnim rezervistima sa prebivalištem na teritoriji svih ostalih opština Republike Srbije ostvarivanje prava na novčanu naknadu pod uslovima pod kojima su to pravo, na osnovu Zaključka Vlade 05 br. 401-161/2008 od 17. januara 2008. godine, ostvarili ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam nerazvijenih opština (Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje).

2. Vlada Republike Srbije će obavestiti Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja i preporuke, o merama koje će sprovesti u cilju postupanja po preporuci.

O b r a z l o ž e nj e

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je 14. januara 2011. godine primila pritužbu U. u. o. s. 1991-1999 M. O. iz N. S, u kojoj navode da su diskriminisani Zaključkom Vlade RS 05 br. 401-161/2008-1 od 17. januara 2008. godine u odnosu na ratne vojne invalide i rezerviste iz opština Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje. Ovim zaključkom je odlučeno da će se deo sredstava ostvarenih u postupku privatizacije tokom 2007. godine preneti na posebne račune nerazvijenih opština – Kuršumlija, Blace, Bojnik, Lebane, Žitorađa, Doljevac i Prokuplje, kao i da će kriterijume za raspodelu novčane pomoći sačiniti zajedničke komisije sastavljene od predstavnika lokalne samouprave i štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista i da pravo na dobijanje novčane pomoći imaju svi ratni vojni rezervisti iz navedenih opština pod uslovom da imaju pravosnažnu presudu donetu na osnovu odricanja od tužbenog zahteva.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je sprovela postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, pa je u toku postupka Vladi Republike Srbije upućen zahtev da se u roku od 15 dana izjasni o osnovanosti pritužbe. Kako se Vlada Republike Srbije u ostavljenom roku nije izjasnila, a zahtev je primila 01. februara 2011. godine, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je donela mišljenje na osnovu činjenica i dokaza koji su joj bili dostupni, kao i na osnovu opštepoznatih činjenica.

Ratni vojni rezervisti koji su se odazvali mobilizacijskom pozivu moraju pod istim uslovima ostvarivati prava koja im po zakonu pripadaju, bez obzira na njihovo mesto prebivališta, saglasno opštem ustavnom načelu jednakosti.

Analiza Zaključka Vlade Republike Srbije u odnosu na odredbu Ustava RS kojom je propisana zabrana diskriminacije, kao i u odnosu na odredbe Zakona o zabrani diskriminacije je pokazala da su, s obzirom na propisane uslove, očigledno u nejednak položaj stavljeni:

– ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština, u odnosu na sve ostale ratne vojne rezerviste sa prebivalištem na teritoriji Republike Srbije,
– ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština koji su podneli tužbe nadležnom sudu protiv Republike Srbije, u odnosu na one koji to nisu učinili,
– ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština koji su podneli tužbe i odrekli se tužbenog zahteva, u odnosu na one koji se nisu odrekli tužbenog zahteva.

Odredbom člana 21. Ustava Republike Srbije propisano je da su pred Ustavom i zakonom svi jednaki, kao i da je zabranjena svaka diskriminacija, po bilo kom osnovu, uz ograničenje da se diskriminacijom ne smatraju posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima.
Zakon o zabrani diskriminacije u članu 4. propisuje da su svi građani jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, a u skladu sa tim, propisana je obaveza poštovanja načela jednakosti, odnosno zabrana diskriminacije.
Odredbom člana 8. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da do povrede ovog načela dolazi ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava ili slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je ispitala da li je Zaključkom Vlade RS povređeno načelo jednakosti između ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština i svih ostalih ratnih vojnih rezervista sa prebivalištem na teritoriji Republike Srbije. U tom smislu razmotrila je:

– da li je cilj koji se postiže ovom merom dopušten i opravdan, i
– da li se cilj (ili ciljevi) mogao postići samo propisanom merom, odnosno da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju, te da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se jedna kategorija ratnih vojnih rezervista privileguje u odnosu na sve ostale ratne vojne rezerviste u Srbiji.

Kako Vlada Republike Srbije nije dostavila izjašnjenje na pritužbu i kako u Zaključku ne postoji obrazloženje iz kojeg bi se mogao utvrditi cilj donošenja mera, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je prilikom utvrđivanja dopuštenosti i opravdanosti cilja, imala na raspolaganju opštepoznate činjenice (štrajk vojnih ratnih rezervista sa juga Srbije, njihove pregovore sa nadležnim organima, veliki broj tužbi koji su podneli mnogim sudovima), kao i navode sadržane u Zaključku.

Iz Zaključka Vlade Republike Srbije se može utvrditi da se obezbeđena sredstva usmeravaju taksativno nabrojanim nerazvijenim opštinama, da će se sredstva isplaćivati kao socijalna pomoć, a da će kriterijume određivati komisije sastavljene od predstavnika lokalne samouprave i štrajkačkog odbora ratnih vojnih rezervista. Postavljen je jedan uslov za dobijanje ove novčane pomoći – mogu je ostvariti ratni vojni rezervisti uz prilaganje pravosnažne presude na osnovu odricanja i izjave da nemaju po tom osnovu daljih potraživanja prema Republici Srbiji.

Iz činjenica koje su bile dostupne može se pretpostaviti da je Zaključak Vlade RS bio motivisan sledećim ciljevima: prekid štrajka ratnih vojnih rezervista, deblokada važnih saobraćajnica, smanjenje pritiska prinudne naplate po izvršnim presudama, rešavanje pitanja dugovanja na ime dnevnica za veliki broj ratnih vojnih rezervista i dr. Za ove ciljeve se može reći da su opravdani i dopušteni s obzirom na objektivne okolnosti.

Zaključkom Vlade RS neopravdano su privilegovani ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam nerazvijenih opština, u odnosu na ratne vojne rezerviste iz svih drugih opština. Naime, iako je u ovom Zaključku Vlade RS navedeno da će se sredstva isplaćivati kao socijalna pomoć, očigledno je da se zapravo radi o isplati dnevnica ratnim vojnim rezervistima. Na takav zaključak upućuju i uslovi koji su postavljeni u pogledu podizanja tužbe i odricanja od tužbenog zahteva. S druge strane, da se ne radi o socijalnoj pomoći vidi se i po tome što ratni vojni rezervisti nisu bili u obavezi da prilože nijedan dokaz iz koga bi se utvrdilo njihovo imovno stanje, odnosno, socijalna ugroženost. Da se zaista radilo o socijalnoj pomoći, tada bi i nakon njene isplate postojala obaveza Republike Srbije da isplati dnevnice ratnim vojnim rezervistima. Međutim, u konkretnom slučaju, isplata „socijalne pomoći” bila je uslovljena podizanjem tužbe i odricanjem od tužbenog zahteva.

Sagledavajući ove činjenice, Poverenica je mišljenja da nije postojalo objektivno i razumno opravdanje da se ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština privileguju u odnosu na druge ratne vojne rezerviste, i time među njima napravi neopravdana razlika u pogledu uslova pod kojima mogu da ostvare pravo na isplatu ratnih vojnih dnevnica. To očigledno pokazuje da nije postojala srazmera između preduzete mere i ciljeva koji se njome ostvaruju.
Analiza uslova koji su postavljeni za dobijanje „socijalne pomoći” pokazala je da su u nejednak položaj stavljeni i: ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština koji su podneli tužbe nadležnom sudu protiv Republike Srbije, u odnosu na one koji to nisu učinili, kao i ratni vojni rezervisti sa prebivalištem na teritoriji sedam navedenih nerazvijenih opština koji su podneli tužbe i odrekli se tužbenog zahteva, u odnosu na one koji se nisu odrekli tužbenog zahteva. Ovo razlikovanje nije zasnovano na bilo kom ličnom svojstvu, tako da nije bilo predmet detaljnije analize sa aspekta dopuštenosti i opravdanosti cilja. Ipak, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti nalazi da je potrebno ukazati na sledeće okolnosti o kojima treba voditi računa: iako je svima priznato pravo na pristup pravdi, faktičko ostvarivanje ovog prava podizanjem tužbe zavisi od niza objektivnih okolnosti; kao i da mogućnost odricanja od tužbenog zahteva nije samo pitanje slobodne volje tužioca već zavisi od faze u kojoj se parnični postupak nalazi – nije moguće odricanje od tužbenog zahteva nakon zaključenja glavne rasprave. Ove okolnosti Vlada RS treba da ima u vidu prilikom postupanja po preporuci Poverenice za zaštitu ravnopravnosti.

Ceneći utvrđene činjenice i pravne propise, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. tačke 1. i 7. Zakona o zabrani diskriminacije, dala je mišljenje i preporuku Vladi Republike Srbije radi preduzimanja radnji kojima će se otkloniti povreda načela jednakosti u odnosu na ratne vojne rezerviste sa prebivalištem na teritoriji drugih opština Republike Srbije.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Pritužba udruženja U. u. o. s. protiv Vlade Republike Srbije zbog diskriminacije ratnih vojnih rezervista u ostvarivanju novčane naknade po osnovu mesta prebivališta