br. 07-00-566/2013-02 datum: 20. 12. 2013.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe organizacije za ljudska i lezbejska prava L. iz B, koja je podneta protiv Skupštine grada Čačka zbog sadržine Preporuke u vezi sa programskim sadržajima televizija sa nacionalnom frekvencijom, kojima se vređa moral i narušava ljudsko dostojanstvo, koju je grad Čačak uputio Republičkoj radiodifuznoj agenciji (RRA). Podnosilac pritužbe ukazuje da je u Preporuci, kao jedan od razloga za njeno donošenje, navedeno „propagiranje homoseksualizma” i da su istopolno seksualno orijentisane osobe diskriminisane tako što su upoređene sa pedofilima. U toku postupka je utvrđeno da je Skupština grada Čačka uputila Preporuku RRA u vezi sa programskim sadržajima televizija sa nacionalnom frekvencijom kojima se vređa moral i narušava ljudsko dostojanstvo. U Preporuci je navedeno da „Odbornici Skupštine grada Čačka, svesni opasnosti koja preti od sistematskog forsiranja programskih sadržaja, koji najdirektnije utiču na stanje kolektivnog duha građana, upućuju Republičkoj radiodifuznoj agenciji najoštriji protest protiv svih programskih sadržaja televizija sa nacionalnom frekvencijom kojima se vređa moral, propagira pedofilija, homoseksualizam, vređa dostojanstvo Srpske pravoslavne crkve, drugih tradicionalnih verskih zajednica i utiče negativno na formiranje vrednosnih stavova mladih generacija”. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je utvrdila da je donošenjem ove Preporuke, u kojoj se u isti kontekst stavljaju osobe homoseksualne orijentacije sa drugim izrazito negativnim i zabranjenim društvenim pojavama, stvara ponižavajuće i uvredljivo okruženje i vređa dostojanstvo ove seksualne manjine. Zbog toga je dato mišljenje da je Skupština grada Čačka donošenjem navedene Preporuke, prekršila odredbe Zakona o zabrani diskriminacije, a Skupštini grada Čačka je preporučeno da iz Preporuke ukloni delove u kojima se „propagiranje homoseksualizma” navodi zajedno sa negativnim i zabranjenim društvenim pojavama, da uputi javno izvinjenje građankama i građanima Srbije homoseksualne orijentacije zbog sadržine Preporuke koja se na njih odnosi, kao i da ubuduće vodi računa da prilikom preduzimanja mera iz svoje nadležnosti poštuje načelo jednakosti i zabrane diskriminacije, odnosno da se suzdrži od neopravdanog pravljenja razlike ili nejednakog postupanja i propuštanja (isključivanja, ograničavanja ili davanja prvenstva), u odnosu na lica ili grupe lica, koje se zasniva na nekom ličnom svojstvu.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti primila je pritužbu organizacije za ljudska i lezbejska prava L. iz B, koja je podneta protiv Skupštine grada Čačka. U pritužbi je navedeno:

– da je Skupština grada Čačka na 16. sednici koja je održana 29. i 30. maja 2013. godine, donela preporuku koju je uputila Republičkoj radiodifuznoj agenciji (u daljem tekstu: RRA) u vezi sa programskim sadržajima televizija sa nacionalnom frekvencijom, kojima se vređa moral i narušava ljudsko dostojanstvo;
– da je kao jedan od razloga za donošenje ove preporuke, između ostalog, navedeno „propagiranje homoseksualizma”;
– da je u tekstu ove preporuke navedeno da „odbornici Skupštine grada Čačka, svesni opasnosti koja preti od sistematskog forsiranja programskih sadržaja koji najdirektnije utiču na stanje kolektivnog duha građana, upućuju Republičkoj radiodifuznoj agenciji najoštriji protest protiv svih programskih sadržaja televizija sa nacionalnom frekvencijom kojima se vređa moral, propagira pedofilija, homoseksualizam, vređa dostojanstvo Srpske pravoslavne crkve, drugih tradicionalnih verskih zajednica i utiče negativno na formiranje vrednosnih stavova mladih generacija. U skladu sa tim, Skupština grada Čačka upućuje preporuku Republičkoj radiodifuznoj agenciji da zabrani emitovanje rialiti programa na televizijama sa nacionalnom frekvencijom;
– da smatraju da su istopolne orijentisane osobe diskriminisane poređenjem sa pedofilijom i da biti gej u javnom prostoru ne znači „propagiranje homoseksualizma”, već slobodno i zakonom dozvoljeno iskazivanje seksualne orijentacije;
– da u preporuci stoji i da „…Odbornici Skupštine grada Čačka žele da stanu u zaštitu nacije od kulturnog genocida, koji zarad lake zarade forsiraju televizije sa nacionalnom frekvencijom, programskim sadržajima poput „Farme”, „Velikog brata”, „Lude kuće”, „Trenutka istine”, „Preljubnika” i svih ostalih emisija kojima se vređa ljudsko dostojanstvo i zdrav razum.”, kao i da Skupština grada Čačka očekuje od Vlade RS, Ministarstva kulture i informisanja, RRA, intelektualne i kulturne javnosti podršku u zaštiti javnog morala, opšte prihvaćenih standarda ponašanja, zaštiti tradicije, kulture, verskih osećanja i dostojanstva.

1.2. Uz pritužbu su dostavili preporuku Skupštine grada Čačka br. 06-93/13-I od 29. i 30. maja 2013. godine.

1.3. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa čl. 35. stav 4. i 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije , pa je u toku postupka zatraženo izjašnjenje V. N, predsednika Skupštine grada Čačka. U dopisu od 21. avgusta 2013. godine, između ostalog, navedeno je:

– da nije u mogućnosti da se izjasni na navode iz pritužbe bez mišljenja odbornika Skupštine grada Čačka koji su doneli preporuku;
– da će u dnevni red prve naredne sednice Skupštine grada Čačka biti uvršteno ovo pitanje, te će traženi odgovori biti dostavljeni nakon izjašnjenja odbornika.

1.4. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je s obzirom na specifične okolnosti i letnju pauzu u skupštinskom zasedanju, imala razumevanja za prekoračenje roka od 15 dana za dostavljanje izjašnjenja. Međutim, kako je prva naredna sednica Skupštine grada održana 3. i 4. oktobra 2013. godine , i poverenica ponovila zahtev za izjašnjenje koji je V. N, predsednik Skupštine grada Čačka primio 8. oktobra 2013. godine, konstatuje se da se Skupština grada Čačka nije izjasnila u ostavljenom roku, te su Poverenici za zaštitu ravnopravnosti bili dostupne činjenice i dokaz dostavljen uz pritužbu, kao i opštepoznate činjenice.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u preporuku Skupštine grada Čačka br. 06-93/13-I od 29. i 30. maja 2013. godine utvrđeno je da je njena sadržina sledeća: Odbornici Skupštine grada Čačka, svesni opasnosti koja preti od sistematskog forsiranja programskih sadržaja koji najdirektnije utiču na stanje kolektivnog duha građana, upućuju Republičkoj radiodifuznoj agenciji najoštriji protest protiv svih programskih sadržaja televizija sa nacionalnom frekvencijom, kojima se vređa moral, propagira pedofilija, homoseksualizam, vređa dostojanstvo Srpske pravoslavne crkve, drugih tradicionalnih verskih zajednica i utiče negativno na formiranje vrednosnih stavova mladih generacija. U skladu sa tim Skupština grada Čačka upućuje preporuku Republičkoj radiodifuznoj agenciji da zabrani emitovanje rialiti programa na televizijama sa nacionalnom frekvencijom. Odbornici Skupštine grada Čačka donose ovu preporuku jer žele da stanu u zaštitu nacije od „kulturnog genocida, koji zarad lake zarade forsiraju televizije sa nacionalnom frekvencijom, programskim sadržajima poput „Farme”, „Velikog brata”, „Lude kuće”, „Trenutka istine”, „Preljubnika” i svih ostalih emisija kojima se vređa ljudsko dostojanstvo i zdrav razum”. U preporuci je navedeno i da očekuju podršku i reagovanje Vlade RS, Ministarstva kulture i informisanja, RRA, intelektualne i kulturne javnosti u zaštiti javnog morala, opšte prihvaćenih standarda ponašanja, zaštiti tradicije, kulture, verskih osećanja i dostojanstva.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, analizirala je navode iz pritužbe i dokaze koji su dostavljeni uz pritužbu, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije i ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.3. Ustav Republike Srbije u čl. 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.4. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, koji u čl. 2. st. 1. tač. 1. propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 5-14. Zakona o zabrani diskriminacije definisani su različiti oblici povrede načela jednakosti, odnosno diskriminatornog postupanja. S obzirom na činjenice i okolnosti konkretnog slučaja, za njegovo razmatranje relevantne su odredbe člana 12. Zakona o zabrani diskriminacije kojim je zabranjeno uznemiravanje i ponižavajuće postupanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, a naročito ako se time stvara strah ili neprijateljsko, ponižavajuće i uvredljivo okruženje.

Analiza navoda iz pritužbe sa aspekta antidiskriminacionih propisa

3.5. Nakon utvrđivanja činjeničnog stanja i relevantnog pravnog okvira, bilo je potrebno ispitati da li je sadržina preporuke Skupštine grada Čačka diskriminatorna prema osobama homoseksualne orijentacije.

3.6. Skupština grada Čačka uputila je preporuku RRA u vezi sa programskim sadržajima televizija sa nacionalnom frekvencijom kojima se vređa moral i narušava ljudsko dostojanstvo i zatražila podršku i reagovanje svih nadležnih institucija kako bi se stalo na put svakoj daljoj degradaciji i vređanju javnog morala. Ovom preporukom su odbornici Skupštine grada Čačka uputili protest protiv svih programskih sadržaja televizija sa nacionalnom frekvencijom „kojima se vređa moral, propagira pedofilija, homoseksualizam.. i utiče negativno na formiranje vrednosnih stavova mladih generacija”.

3.7. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je u nadležnosti Skupštine grada Čačka da donosi odluke, pravilnike, naredbe, uputstva, rešenja, zaključke i preporuke . U skladu s tim, Skupština grada Čačka ima pravo da u okviru svojih ovlašćenja upućuje preporuke i to se pravo ni na koji način ne dovodi u pitanje. Međutim, svi opšti akti, kao i sve odluke organa lokalne samouprave moraju biti u saglasnosti sa zakonom, što je Statutom grada Čačka izričito propisano . Sagledavajući iznete činjenice, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti smatra da sadržina preporuke koju je Skupština grada Čačka uputila RRA, nije u saglasnosti sa propisima o zabrani diskriminacije.

3.8. Pre svega, neprihvatljivo da se homoseksualnost ubraja u pojave koje imaju štetne uticaje na javno mnjenje. Posebno je zabrinjavajuće dovođenje u vezu homoseksualne orijentacije i pedofilije, koja je krivično delo. Na ovaj način, istopolna seksualna orijentacija je stavljena u isti kontekst sa pedofilijom, događajima kojima se vređaju tradicionalne verske zajednice, kao i televizijskim sadržajima koji su u ovoj preporuci označeni kao kič, šund i ispod svakog kulturološkog nivoa. Stavljanje osoba homoseksualne orijentacije u isti kontekst sa negativnim i zabranjenim pojavama u društvu samo po sebi jeste akt diskriminacije jer predstavlja neprihvatljivo etiketiranje i vređa dostojanstvo ovih osoba, stvarajući u odnosu na njih ponižavajuće i uvredljivo okruženje. Posebno otežavajuća okolnost je da je u pitanju organ javne vlasti, odnosno, odbornici koji treba da predstavljaju sve građane i građanke i koji su dužni da ne krše Ustav i zakone Republike Srbije i ne diskriminišu stanovnike na osnovu bilo kog ličnog svojstva.

Poverenica smatra da je povezivanje homoseksualnosti sa negativnim i zabranjenim društvenim pojavama ponižavajuće i uvredljivo, da doprinosi stvaranju i održavanju stereotipa i predrasuda, kao i stigmatizaciji i netoleranciji prema osobama istopolne seksualne orijentacije. Ovo posebno ako se ima u vidu ekstremno negativna društvena percepcija osoba koje su istopolne seksualne orijentacije i visok nivo homofobije, koja nije urođena, niti nužna ljudska odlika, već predstavlja vrednosnu, odnosno, ideološku poziciju koja se usvaja socijalizacijom, a reprodukuje kroz prakse utemeljene na neznanju, zamagljivanju i sakrivanju činjenica. O tome skupštinski odbornici, kao i svi drugi koji svojim radom i autoritetom utiču na formiranje stavova javnog mnjenja, svesni odgovornosti za javno izgovorenu reč, moraju posebno da vode računa. Zbog toga je njihova obaveza da svojim aktima ne podržavaju i podstiču stereotipe i predrasude prema osobama istopolne seksualne orijentacije još naglašenija.

3.9. Odredbom člana 46. Ustava RS jemči se sloboda mišljenja i izražavanja, kao i sloboda da se govorom, pisanjem, slikom ili na drugi način traže, primaju i šire obaveštenja i ideje, a stavom 2. ovog člana propisano je da se sloboda izražavanja može zakonom ograničiti, ako je to neophodno radi zaštite prava i ugleda drugih, čuvanja autoriteta i nepristrasnosti suda i zaštite javnog zdravlja, morala demokratskog društva i nacionalne bezbednosti Republike Srbije. U skladu sa Ustavom, upravo radi zaštite prava i ugleda drugih, odredbama člana 12. Zakona o zabrani diskriminacije izričito je zabranjeno uznemiravanje i ponižavajuće postupanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica ili grupe lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, kao jedan od posebnih oblika diskriminacije. Same radnje kojima se lice ili grupa lica uznemirava i ponižava na osnovu njihovog ličnog svojstva mogu biti raznovrsne, uključujući i javno saopštavanje određenih ideja, stavova i mišljenja.

3.10. Na kraju, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da su osobe homoseksualne orijentacije jedna od marginalizovanih i stigmatizovanih društvenih grupa, kao i da se svakodnevno susreću sa brojnim pretnjama, uznemiravanjem i drugim problemima. Imajući sve ovo u vidu, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti smatra da svi društveni akteri moraju da pruže podršku i preduzmu sve mere, svako u okviru svojih nadležnosti, kako bi osobe homoseksualne orijentacije uživale sva prava koja su građanima i građankama Srbije garantovana, bez diskriminacije, kao i da preduzmu adekvatne mere protiv svih onih koji svojim postupcima krše antidiskriminacione propise. Pri tome, organi javne vlasti imaju posebnu odgovornost i izuzetno važnu ulogu u širenju tolerancije i podsticanju prava na slobodu od diskriminacije.

4. MIŠLjENjE

Preporuka Skupštine grada Čačka br. 06-93/13-I od 29. i 30. maja 2013. godine, koja je upućena Republičkoj radio-difuznoj agenciji u vezi sa programskim sadržajima televizija sa nacionalnom frekvencijom predstavlja akt koji uznemirava, ponižava i vređa dostojanstvo osoba homoseksualne orijentacije, pa je njenim usvajanjem izvršena diskriminacija zabranjena čl. 12. zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Skupštini grada Čačka da:

5.1. Ukloni iz preporuke br. 06-93/13-I od 29. i 30. maja 2013. godine delove u kojima se „propagiranje homoseksualizma” nabraja u negativne i zabranjene društvene pojave koje se plasiraju na televizijama sa nacionalnom frekvencijom u određenim programskim sadržajima.

5.2. Uputi javno izvinjenje građankama i građanima Srbije homoseksualne orijentacije , u roku od 15 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

5.3. Ubuduće vodi računa da prilikom donošenja opštih pravnih akata i odluka iz svoje nadležnosti poštuje propise o zabrani diskriminacije.

Potrebno je da Skupština grada Čačka obavesti Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno čl. 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Skupština grada Čačka ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Pritužba organizacije L. protiv Skupštine grada Čačka zbog diskriminacije po osnovu seksualne orijentacije u oblasti javnog informisanja