del. br. 07-00-63/2013-01 datum: 7. 6. 2013.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe nevladine organizacije P. iz B. podnete protiv OŠ „Đ. J.” u K. i direktorke K. P, zbog diskriminacije učenika škole na osnovu ličnog svojstva – pripadnosti romskoj nacionalnoj manjini, u pogledu mogućnosti da pohađaju nastavu iz predmeta Romski jezik sa elementima kulture.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Poverenici za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratila 8. februara 2013. godine nevladina organizacija P. iz B. protiv OŠ „Đ. J.” u K. i direktorke K. P. U pritužba je navedeno da su diskriminisani učenici/ce romske nacionalnosti koji pohađaju nastavu u OŠ „Đ. J.” u K, a u kojoj je od školske 2012/2013 godine ukinut predmet Romski jezik sa elementima kulture i tako neopravdano romskoj deci uskraćena mogućnost praćenja nastave i učešća u drugim vaspitnim i obrazovnim aktivnostima.

1.2. U pritužbi organizacije P, između ostalog, navedeno je:

– da je u OŠ „Đ. J.” u K. od školske 2005/2006 godine održavana nastava iz izbornog predmeta Romski jezik sa elementima kulture;
– da se škola nalazi u blizini romskog naselja Mali bedem u kojem živi oko 300 Roma i Romkinja i da deca iz ovog naselja pretežno pohađaju OŠ „Đ. J.” u K;
– da je od uvođenja predmeta Romski jezik sa elementima kulture kao izbornog predmeta, povećan broj romske dece koja su zainteresovana za izučavanje ovog predmeta. Tako se u prvoj godini izučavanja ovog predmeta na nastavu upisalo šestoro-sedmoro dece, dok je u školskoj 2011/2012 godini broj dece povećan na 15;
– da je po završetku školske godine, krajem juna 2012. godine, nastavnik romskog jezika sa elementima kulture A. S, sproveo anketu među roditeljima romske dece i da su se roditelji 19 dece izjasnili da su zainteresovani da njihova deca pohađaju nastavu iz ovog predmeta;
– da je, iako je A. S. dostavio anketne listiće školi, nastavničko veće 30. avgusta 2012. godine donelo odluku kojom je ukinut predmet Romski jezik sa elementima kulture kao izborni predmet, kao i da odluka nastavničkog veća nije dostavljena A. S, već mu je to saopšteno usmeno. Škola je u septembru 2012. godine sprovela anketu među roditeljima romske dece na kojoj su bili ponuđeni izborni predmeti Veronauka, Građansko vaspitanje i Mađarski jezik sa elementima kulture;
– da smatraju da ne postoji ni jedan opravdan razlog za ukidanje ovog predmeta, jer je iskazano jasno interesovanje roditelja da deca pohađaju nastavu iz predmeta Romski jezik sa elementima kulture, kao i da OŠ „Đ. J.” nije sprovela adekvatno anketiranje roditelja, već je samovoljno i proizvoljno na anketnim listićima navela Mađarski jezik sa elementima kulture kao izborni predmet koji treba da izučavaju romska deca;
– da je ovakvim postupanjem škola neopravdano uskratila romskoj deci mogućnost praćenja nastave i učešća u drugim vaspitnim, obrazovnim aktivnostima iz člana 19. Zakona o zabrani diskriminacije ; da je učinjena i povreda člana 13. Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina kojim je propisano da je država dužna da stvori uslove za organizovanje obrazovanja na jeziku nacionalne manjine, a da dok ne obezbedi uslove za nastavu na jeziku nacionalne manjine u okviru sistema javnog obrazovanja, dužna je da obezbedi dvojezičnu nastavu ili izučavanje jezika nacionalne manjine sa elementima nacionalne istorije i kulture pripadnika nacionalne manjine;
– da je ovakvim postupanjem škole učinjena i povreda člana 14. Okvirne konvencije Saveta Evrope za zaštitu nacionalnih manjina , kojom je propisano da države potpisnice imaju obavezu da priznaju da svaki pripadnik nacionalne manjine ima pravo da uči svoj manjinski jezik, kao i da je povređen član 2. Protokola I Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda kojim je propisano da niko ne može biti lišen prava na obrazovanje;
– da su uskraćivanjem mogućnosti izučavanja jezika nacionalne manjine i kulture naroda iz kog potiču, romska deca stavljena u nepovoljnu poziciju u odnosu na svu drugu decu;
– da rukovodstvo škole nije obezbedilo da se prilikom procene da li je neophodno ukinuti romski jezik sa elementima kulture, uzmu u obzir potrebe koje Romi, kao najugroženija nacionalna manjina u Srbiji, imaju u oblasti obrazovanja;
– da je ukidanje Romskog jezika sa elementima kulture učinjeno bez pisane odluke o ukidanju ovog predmeta i bez razumnog i opravdanog objašnjenja.

1.3. Uz pritužbu su dostavljene fotokopije 19 anketnih listića koje su potpisali roditelji dece zainteresovane za pohađanje predmeta Romski jezik sa elementima kulture i šest izjava roditelja dece koja su pohađala nastavu iz predmeta romski jezik sa elementima kulture kao izbornog predmeta.

1.4. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije, pa je u toku postupka pribavljeno izjašnjenje OŠ „Đ. J.” u K.

1.5. U izjašnjenju OŠ „Đ. J.” u K, između ostalog, navedeno je:

– da u potpunosti osporavaju sve navode pritužbe;
– da su Pravilnikom o nastavnom planu i programu za prvi, drugi, treći i četvrti razred i nastavnom programu za treći razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja utvrđeni obavezni izborni predmeti i izborni nastavni predmeti. Obavezni izborni predmeti su Verska nastava, odnosno Građansko vaspitanje, a izborni nastavni predmeti su: 1) Narodna tradicija, 2) Ruka u testu – otkrivanje sveta, 3) Čuvari prirode, 4) Lepo pisanje, 5) Od igračke do računara, 6) Maternji jezik sa elementima nacionalne kulture (bugarski, mađarski, romski, rumunski, rusinski, slovački, hrvatski jezik) i 7) Šah. U nastavnom planu propisano je da je škola dužna da sa liste izbornih predmeta, pored obaveznih izbornih nastavnih predmeta, ponudi još tri izborna, od kojih učenik bira jedan predmet prema svojim sklonostima;
– da su Pravilnikom o nastavnom planu za drugi ciklus osnovnog obrazovanja i vaspitanja i nastavnom programu za peti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja utvrđeni obavezni izborni i izborni nastavni predmeti. Obavezni izborni predmeti (lista B) su: Verska nastava, odnosno Građansko vaspitanje, Strani jezik i Fizičko vaspitanje – izborni sport, a izborni nastavni predmeti (lista V) su: 1) Čuvari prirode, 2) Svakodnevni život u prošlosti, 3) Crtanje, slikanje i vajanje, 4) Hor i orkestar, 5) Informatika i računarstvo, 6) Maternji jezik sa elementima nacionalne kulture (albanski, bugarski, romski, mađarski, rumunski, rusinski, slovački, hrvatski jezik), 7) Šah i 8) Domaćinstvo. Na kraju nastavnog plana, istim pravilnikom je propisano da je škola dužna da, pored obaveznih izbornih predmeta sa liste B, ponudi još najmanje četiri izborna predmeta sa liste V, za svaki razred, od kojih učenik bira jedan predmet, prema svojim sklonostima, na početku školske godine;
– da Romski jezik sa elementima nacionalne kulture u OŠ „Đ. J.” u K. kao izborni nastavni predmet postoji od 1. septembra 2006. godine i da je u aprilu 2012. godine, na predlog nastavnika A. S, došlo da raskida radnog odnosa, jer je A. S. dobio posao sa punim radnim vremenom u drugoj školi;
– da je A. S. krajem avgusta 2012. godine došao u OŠ „Đ. J.” sa zahtevom da se romski jezik uvede kao izborni predmet i anketnom listom sa imenima 19 učenika koji su zainteresovani za taj izborni predmet; da na anketnim listićima nema JMBG deteta, imena i prezimena roditelja, niti njihovih potpisa kojima daju saglasnost, te da iz ovih razloga anketna lista nema dokaznu vrednost; da se na anketnoj listi nalaze i imena učenika/ca koji su školske 2011/2012 godine napustili školu i odselili se za inostranstvo: N. F, K. F, L. L, V. L, kao i ime jednog učenika koji školske 2012/2013 godine pohađa školu za obrazovanje odraslih – J. S;
– da prema Pravilniku o nastavnom planu i programu škola nudi učenicima izborne predmete, a ne nastavnik samoinicijativno, kao i da je A. S. u avgustu 2012. godine, kada se obratio školi sa zahtevom da se uvede romski jezik kao izborni predmet, nije bio zaposlen u školi već četiri meseca;
– da prema Stručnom uputstvu za formiranje odeljenja i načinu finansiranja u osnovnim i srednjim školama u školskoj 2012/2013 godini Ministarstva prosvete i nauke, broj učenika/ca za izborni predmet ne može biti manji od 15 učenika/ca po grupi i da se grupe formiraju na nivou razreda; da prethodnih godina nije bilo dovoljno učenika/ca na nivou razreda za predmet romski jezik sa elementima nacionalne kulture pa je škola formirala grupu na nivou svih razreda niže smene (od I do IV razreda), ali da je i pored toga, broj zainteresovanih učenika/ca na početku svake školske godine za ovaj izborni predmet bio manji od 15, kao i da se u toku godine smanjivao i nastavu je pohađalo samo par učenika/ca;
– da je broj učenika/ca koji su se izjasnili da žele da pohađaju Romski jezik sa elementima kulture u školskoj 2006/2007 godini iznosio 7 učenika/ca, u 2007/2008 godini iznosio 11, u 2008/2009 godini – 10, u 2009/2010 godini – 10, u 2010/2011 godini – 9 i u 2011/2012 godini prijavljeno je bilo 11, a zaključne ocene je imalo 7 učenika/ca;
– da je nastavnik romskog jezika, zbog malog broja učenika/ca koji su dolazili na časove romskog jezika sa elementima nacionalne kulture, na predavanja u OŠ „Đ. J.” dovodio i decu iz drugih osnovnih škola u kojima je predavao isti predmet (OŠ „V. K.” i OŠ „F. K.”);
– da od ukupnog broj stanovnika u opštini Kikinda 12,22% čine pripadnici mađarske nacionalne manjine a 3,33% pripadnici romske nacionalne manjine i da su na teritoriji opštine Kikinda u službenoj upotrebi srpski jezik i ćirilično pismo i mađarski jezik i pismo u naseljenim mestima opštine Kikinda: Banatska Topola, Rusko Selo, Sajan i u samom gradu Kikinda;
– da je na nastavničkom veću održanom 28. avgusta 2012. godine iznet predlog da se školske 2012/2013 godine kao izborni nastavni predmet uvede Mađarski jezik sa elementima kulture jer je prethodne školske godine bilo preko 50 zainteresovanih učenika za ovaj izborni predmet, koja su redovno pohađala nastavu i da je predlog jednoglasno usvojen;
– da iza odluke o izboru izbornih nastavnih predmeta u školi stoje nastavničko veće i Savet roditelja koji je jednoglasno doneo odluku da se školske 2012/2013 godine uvede izborni nastavni predmet Mađarski jezik sa elementima nacionalne kulture i da ta odluka nikako ne može biti „samovoljna i proizvoljna”;
– da je odredbama Pravilnika o nastavnom planu i programu propisano da je škola dužna da na početku školske godine sa liste izbornih predmeta, pored obaveznih izbornih nastavnih predmeta, ponudi još tri izborna, tako da nije moglo doći do ukidanja izbornog nastavnog predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture na nastavničkom veću jer se svake godine biraju novi izborni nastavni predmeti;
– nastavnik A. S. više nije bio radnik škole kada je zasedalo nastavničko veće, pa nije ni obavešten o odluci nastavničkog veća da izborni nastavni predmet bude Mađarski jezik sa elementima kulture;
– da je prosvetna inspektorka Opštinske uprave opštine Kikinda izvršila inspekcijski nadzor po predstavci A. S;
– da postupanje OŠ „Đ. J.” u K. nije bilo diskriminatorno i da je škola postupala po pravilnicima o nastavnom planu i programu Ministarstva prosvete i nauke;
– da odgovorno tvrde da u školi ne postoji diskriminacija u oblasti obrazovanja i da se u školi potpuno jednako odnose prema deci svih veroispovesti i jezičkih pripadnosti.

1.6. Uz izjašnjenje su podneti i sledeći dokumenti: 1) rešenje o prestanku radnog odnosa A. S. broj 42/2012 od 17. aprila 2012. godine; 2) anketni list – spisak imena 19 dece od I do VIII razreda, koja su zainteresovana da pohađaju nastavu iz predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture u školskoj 2012/2013 godini; 3) dopis OŠ „Đ. J.” K. Sekretarijatu za društvene delatnosti opštine Kikinda o učenicima koji su napustili školu u školskoj 2011/2012 godine; 4) potvrda da je J. S. u školskoj 2012/2013 godini učenik VI razreda OŠ „S. S.” u K, osnovnog obrazovanja odraslih; 5) spisak sa imenima učenika koji pohađaju nastavu iz predmeta Mađarski jezik sa elementima nacionalne kulture u školskoj 2012/2013 godini; 6) izvod iz zapisnika sa sednice nastavničkog veća održane 28. avgusta 2012. godine i sa sednice Saveta roditelja održane 12. septembra 2012. godine; 7) zapisnik o inspekcijskom nadzoru prosvetne inspektorke Opštinske uprave opštine Kikinda broj III-06-614-41/2012 od 10. decembra 2012. godine.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u izjašnjenje, utvrđeno je da Romski jezik sa elementima nacionalne kulture u OŠ „Đ. J.” u K. kao izborni nastavni predmet postoji od 1. septembra 2006. godine.

2.2. Nadalje je utvrđeno da je broj učenika/ca koji su pohađali Romski jezik sa elementima kulture u školskoj 2006/2007 godini bio 7 učenika/ca, u 2007/2008 godini – 11, u 2008/2009 godini – 10, u 2009/2010 godini – 10, u 2010/2011 godini – 9 i u 2011/2012 godini prijavljeno je bilo 11, a zaključne ocene je imalo 7 učenika/ca.

2.3. Uvidom u pritužbu i izjašnjenje, utvrđeno je da se od školske 2012/2013 godine u OŠ „Đ. J.” u K. ne izučava izborni predmet Romski jezik sa elementima nacionalne kulture.

2.4. Uvidom u izjašnjenje škole utvrđeno da je u školskoj 2011/2012 godini organizovana nastava iz Mađarskog jezika sa elementima kulture koju je redovno pohađalo 50 zainteresovanih učenika, a da u školskoj 2012/2013 godini nastavu iz ovog izbornog predmeta pohađa 72 učenika od I do V razreda.

2.5. Uvidom u izvod iz zapisnika sa sednice nastavničkog veća OŠ „Đ. J.” u K. održane 28. avgusta 2012. godine, utvrđeno je da na sednici jednoglasno doneta odluka da izborni nastavni predmeti za prvi, drugi, treći i četvrti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja u školskoj 2012/2013 godini budu: Od igračke do računara, Lepo pisanje i Mađarski jezik sa elementima nacionalne kulture.

2.6. Uvidom u izvod iz zapisnika sa sednice Saveta roditelja OŠ „Đ. J.” u K. održane 12. septembra 2012. godine, utvrđeno je da na sednici jednoglasno doneta odluka da izborni nastavni predmeti za prvi, drugi, treći i četvrti razred osnovnog obrazovanja i vaspitanja budu: Od igračke do računara, Lepo pisanje i Mađarski jezik sa elementima nacionalne kulture.

2.7. Na osnovu navoda iz pritužbe i izjašnjenja, utvrđeno je da OŠ „Đ. J.” u K. nije ponudila Romski jezik sa elementima nacionalne kulture u školskoj 2012/13 godini, kao što je to ranijih godina činila.

2.8. Na osnovu navoda iz pritužbe i izjašnjenja, utvrđeno je da je A. S. krajem avgusta 2012. godine, obavestio OŠ „Đ. J.” da postoji 19 učenika koji su zainteresovani za izborni predmet Romski jezik sa elementima nacionalne kulture. Takođe je utvrđeno da OŠ „Đ. J.” osporava pravo A. S. da anketira učenike/ce o zainteresovanosti za nastavu izbornih predmeta, kao i da osporava način na koji su izjave prikupljene, njihovu sadržinu (nepotpunost) i ukupan broj dece.

2.9. Uvidom u fotokopiju zapisnika o inspekcijskom nadzoru prosvetne inspektorke Opštinske uprave opštine Kikinda broj III-06-614-41/2012 od 10. decembra 2012. godine obavljenom u OŠ „Đ. J.” u K. povodom predstavke A. S, utvrđeno je da prosvetna inspektorka nije utvrdila nezakonitosti i nepravilnosti u postupanju OŠ „Đ. J.” u K. prilikom ponude i izbora izbornih predmeta u školskoj 2012/2013 godini.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu cenila je navode iz pritužbe i izjašnjenja, dokaze koji su priloženi, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije i ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.3. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je međunarodnim i domaćim propisima određeno da je Republika Srbija u obavezi da pripadnicima nacionalnih manjina omogući obrazovanje i vaspitanje na svom jeziku ili dvojezičnu nastavu ili izučavanje jezika nacionalne manjine sa elementima nacionalne istorije i kulture.

3.4. Potvrđivanjem Okvirne konvencije Saveta Evrope za zaštitu nacionalnih manjina Republika Srbija se obavezala da stvara potrebne uslove kako bi pripadnici nacionalnih manjina očuvali i razvijali svoju kulturu i sačuvali neophodne elemente svog identiteta, naime, religiju, jezik, tradicije i kulturno nasleđe (čl. 5), kao i da preduzme mere u oblasti obrazovanja i istraživanja kako bi se negovala kultura, jezik i vera nacionalnih manjina i većine (čl. 12).

3.5. Ustav Republike Srbije zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.6. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Takođe, zabranjeno je licu ili grupi lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, otežati ili onemogućiti upis u vaspitno-obrazovnu ustanovu, ili isključiti ih iz ovih ustanova, otežati ili uskratiti mogućnost praćenja nastave i učešća u drugim vaspitnim, odnosno obrazovnim aktivnostima, razvrstavati učenike po ličnom svojstvu, zlostavljati ih i na drugi način neopravdano praviti razliku i nejednako postupati prema njima.

3.7. Zakonom o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja zabranjena je diskriminacija, odnosno, aktivnosti kojima se ugrožavaju, omalovažavaju, diskriminišu ili izdvajaju lica, odnosno grupe lica, po osnovu: rasne, nacionalne, etničke, jezičke, verske ili polne pripadnosti, fizičkih i psihičkih svojstava, smetnji u razvoju i invaliditeta, zdravstvenog stanja, uzrasta, socijalnog i kulturnog porekla, imovnog stanja, odnosno političkog opredeljenja i podsticanje ili nesprečavanje takvih aktivnosti, kao i po drugim osnovima utvrđenim zakonom kojim se propisuje zabrana diskriminacije. Ovaj zakon propisuje da je diskriminacija lica ili grupe lica svako neposredno ili posredno, na otvoren ili prikriven način, isključivanje ili ograničavanje prava i sloboda, nejednako postupanje ili propuštanje činjenja, odnosno neopravdano pravljenje razlika povlađivanjem ili davanjem prvenstva, dok ne smatra diskriminacijom posebne mere koje su uvedene radi postizanja pune ravnopravnosti, zaštite i napretka lica, odnosno grupe lica koja se nalaze u nejednakom položaju.

3.8. Odredbama člana 76. Zakona o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja propisano je da se osnovno i srednje obrazovanje i vaspitanje, specijalističko i majstorsko obrazovanje i drugi oblici stručnog obrazovanja ostvaruju na osnovu školskog programa, koji se donosi na osnovu nastavnog plana i programa, odnosno programa određenih oblika stručnog obrazovanja. Školski program donosi školski odbor, po pravilu svake četvrte godine, u skladu sa nastavnim planom i programom. Dalje je propisano da svaka ustanova obrazovanja, osim škole za obrazovanje odraslih, ima savet roditelja. U ustanovi u kojoj se obrazuju pripadnici nacionalnih manjina, odnosno etničkih grupa u savetu roditelja srazmerno su zastupljeni i predstavnici nacionalne manjine, odnosno etničke grupe. Savet roditelja, pored ostalog učestvuje u postupku predlaganja izbornih predmeta, razmatra predlog programa obrazovanja i vaspitanja i godišnjeg plana rada . Propisano je i da se nastavničko veće, kao stručni organ ustanove, pored ostalog, stara o osiguranju i unapređivanju kvaliteta obrazovno-vaspitnog rada ustanove, prati ostvarivanje programa obrazovanja i vaspitanja i rešava druga stručna pitanja obrazovno-vaspitnog rada.

3.9. Odredbama Zakona o o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina propisano je da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na vaspitanje i obrazovanje na svom jeziku u institucijama predškolskog, osnovnog i srednjeg vaspitanja i obrazovanja, da je država dužna da stvori uslove za organizovanje obrazovanja na jeziku nacionalne manjine, a da je, dok ih ne obezbedi, dužna da obezbedi dvojezičnu nastavu ili izučavanje jezika nacionalne manjine sa elementima nacionalne istorije i kulture pripadnika nacionalne manjine. Dalje je propisano da se za ostvarivanje ovog prava može propisati određeni minimalni broj učenika, s tim da taj broj može biti manji od minimalnog broja učenika koji je zakonom propisan za obezbeđenje odgovarajućih oblika nastave i obrazovanja.

3.10. Stručnim uputstvom o formiranju odeljenja i načinu finansiranja u osnovnim i srednjim školama u školskoj 2012/2013 godini bliže se uređuje način formiranja odeljenja i propisuje da broj učenika za izborni predmet ne može biti manji od 15 učenika po grupi, da je broj grupa određen brojem odeljenja i da je za grupu sa manjim brojem od 15 učenika po razredu potrebna saglasnost ministra prosvete.

3.11. Strategija za unapređivanje položaja Roma u Republici Srbiji postavlja osnove za unapređivanje položaja Roma u Republici Srbiji i smanjenje razlike između romske populacije i ostalog stanovništva. Strategijom je propisan, kao jedan od ciljeva u oblasti obrazovanja cilj negovanje kulturnog identiteta. Ovaj strateški cilj ostvaruje se obezbeđenjem uslova za negovanje kulturnog identiteta i razvijanje svesti o nacionalnom identitetu, a pokazatelj ostvarenosti cilja je, uz druge pokazatelje kvaliteta programa, razvijenost različitih oblika nastave romskog jezika i zastupljenost elemenata romske nacionalne kulture i tradicije u obrazovnom sistemu. Jedan od strateških prioriteta je i pravovremeno i efikasno uključivanje romske dece u predškolsko i osnovno obrazovanje što zahteva, između ostalog, stvaranje uslova za dvojezičnu nastavu i nastavu na romskom jeziku kao obaveznog, izbornog ili fakultativnog predmeta.

Analiza dokaza dostavljenih uz pritužbu i navoda iz izjašnjenja

3.12. Zadatak Poverenika za zaštitu ravnopravnosti je da oceni da li je OŠ „Đ. J.” u K, činjenjem, odnosno, propuštanjem, diskriminisala učenike romske nacionalnosti na osnovu njihove nacionalne pripadnosti, u pogledu mogućnosti da školske 2012/13 godine pohađaju nastavu iz izbornog predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture.

3.13. Nesporno je da se u OŠ „Đ. J.” u K. od školske 2012/2013 godine više ne izvodi nastava iz izbornog nastavnog predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, koja je u ovoj školi organizovana od školske 2006/2007 godine. Prema navodima iz pritužbe i izjava roditelja koje su dostavljene uz pritužbu, 19 dece je bilo zainteresovano za pohađanje nastave iz predmeta Romski jezik sa elementima kulture. Škola je, međutim, osporila način na koji su izjave prikupljene, njihovu sadržinu (nepotpunost) i ukupan broj dece, tako što je navedeno da se četvoro učenika odselilo u inostranstvo, a da jedan učenik pohađa školu za obrazovanje odraslih od školske 2012/2013 godine. Ne upuštajući se u ispitivanje načina na koji je A. S. sproveo anketu, niti u utvrđivanje istinitosti podataka o broju učenika/ca koji su izrazili zainteresovanost za pohađanje nastave iz predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje da je škola propustila da anketira učenike/ce, odnosno da proveri koliko njih je zainteresovano za pohađanje nastave iz ovog predmeta. Čak i da su istiniti navodi škole da izjave nisu prikupljene na propisan način i da su nepotpune, to ne umanjuju odgovornost škole zbog propusta da ispita zainteresovanost učenika/ca za pohađanje ovog izbornog predmeta, posebno ako se ima u vidu da je nastava iz predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture organizovana prethodnih godina, te da je iz ankete koju je sproveo A. S. mogla da zaključi da postoji određeno interesovanje za nastavu Romskog jezika sa elementima nacionalne kulture. Prema tome, donošenjem odluke o izbornim predmetima koji će se izučavati šk. 2012/2013, među kojima se ne nalazi Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, bez sprovođenja anketiranja, škola je faktički uskratila učenicima/cama svaku mogućnost da izaberu ovaj predmet, što je posebno pogodilo one koji su ranijih godina pohađali ovaj izborni predmet.

3.14. Prema važećim propisima, izborni nastavni predmeti biraju se svake školske godine i škola je dužna da učenicima ponudi izbor između tri izborna nastavna predmeta koja učenici biraju po sopstvenim sklonostima. Svaka ustanova obrazovanja ima i savet roditelja u kojem su srazmerno zastupljeni i predstavnici nacionalne manjine u ustanovi u kojoj obrazovanje stiču i pripadnici nacionalnih manjina. Savet roditelja učestvuje u postupku predlaganja izbornih predmeta, tako da je ovo jedan od mehanizama putem kojeg se može uticati i isticati potreba da se jezik nacionalne manjine sa elementima kulture ponudi deci kao izborni nastavni predmet, a ujedno je moguće i da se učenicima/ama ponudi mogućnost izbora između više jezika nacionalnih manjina.

3.15. Na osnovu dokaza koje je škola dostavila, utvrđeno je da je od školske 2006/2007 godine broj zainteresovanih učenika za pohađanje romskog jezika sa elementima nacionalne kulture svake školske godine bio manji od 15, koliko je propisano kao minimalni broj učenika potrebnih za osnivanje grupe za izborni predmet. Imajući u vidu ove činjenice, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti upućuje reči pohvale školi jer je prethodnih godina organizovala nastavu iz ovog izbornog predmeta, uprkos činjenici da je broj dece bio manji od propisanog.

Potreba za propisivanjem minimalnog broja učenika po grupi kao uslov za ostvarivanje prava pripadnika nacionalnih manjina da uče svoj jezik i za formiranje grupe učenika koji će pohađati nastavu, uslovljena je potrebom da sistem obrazovanja i vaspitanja svojom organizacijom i sadržajima obezbeđuje efikasnost i ekonomičnost organizacije sistema radi postizanja što boljeg učinka. U izjašnjenju OŠ „Đ. J.” istakla je da nije ispunjen propisani uslov u pogledu minimalnog broja zainteresovane dece za pohađanje nastave iz predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture da bi se organizovala nastava iz ovog predmeta. Međutim, ovakav zaključak škole je neprihvatljiv i to iz nekoliko razloga: 1) škola nije anketirala učenike/ce pre početka školske 2012/2013 godine, tako da ne postoji pouzdan podatak o broju dece koja su bila zainteresovana za pohađanje nastave iz ovog predmeta, 2) mali broj učenika/ca koji su pohađali nastavu iz izbornog predmeta Romski jezik sa elementima kulture nekoliko školskih godina unazad, nije nužno pokazatelj da u školskoj 2012/2013 godini ne bi bilo dovoljno zainteresovane dece, tim pre što se nastava ranijih godina organizovala i za manji broj dece i 3) iz ankete koju je sproveo A. S, nastavnik koji je ovaj predmet predavao, škola je mogla da zaključi da postoji određeno interesovanje za nastavu romskog jezika sa elementima nacionalne kulture. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti smata da je anketa koju je A. S. sproveo trebalo da bude relevantna za školu, odnosno, da bude svojevrsna indicija da postoji izvesno interesovanje za izučavanje ovog predmeta. Ona, zapravo, predstavlja dodatni razlog zbog kojeg je škola trebalo da sprovede sopstvenu anketu, u skladu sa propisima, i da na nesumnjiv način utvrdi da li postoji interesovanje za ovaj izborni i predmet i da li je broj dece dovoljan za organizovanje nastave iz ovog predmeta. Iako sprovođenje ankete među učenicima/cama ne garantuje i da će se za izborni predmet izjasniti potreban broj dece, s obzirom na ranije postojanje ovog izbornog predmeta u nastavnom planu i osetljivosti pitanja obrazovanja romske dece, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je stava da je škola, u konkretnom slučaju, bila dužna da ispita zainteresovanost učenika, i da se, za slučaj da je broj zainteresovane bio manji od 15, obrati Ministarstvu prosvete sa zahtevom za davanje saglasnosti za organizovanje nastave, kao je to činila i ranijih godina.

3.16. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti mišljenja je da je obrazovanje romske dece posebno značajno pitanje kojem treba posvetiti najveću moguću pažnju, imajući u vidu činjenicu da su pripadnici romske nacionalne manjine u Srbiji marginalizovani i višestruko diskriminisani, kao i da većina živi u izuzetno lošim društveno-ekonomskim uslovima. Zbog toga je jedan od strateških ciljeva za unapređivanje položaja Roma u Srbiji negovanje kulturnog identiteta, koje se postiže, između ostalog i organizovanjem različitih oblika nastave, uključujući i nastavu iz predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture. Imajući sve to u vidu, potrebno je da škola bude posebno obazriva pre nego što uskrati mogućnost organizovanja nastave iz predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, jer je ponovno uvođenje ovog predmeta u nastavni plan znatno složenije nego uvođenje nekog drugog jezika nacionalne manjine.

3.17. Kao što je već konstatovano, od školske 2005/2006 godine u školi je organizovana nastava iz izbornog predmeta Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, iako ni ranijih godina nije bio prijavljen dovoljan broj zainteresovane dece. U izjašnjenju, škola nije ponudila objektivne i razumne razloge zbog kojih je, posle nekoliko godina organizovanja nastave iz ovog predmeta sa manjim brojem dece, odlučila da od školske 2012/2013 godine ovaj predmet ne bude na listi izbornih predmeta. Takođe, nije ponudila ni razloge zbog kojih se opredelila da na listi izbornih predmeta, pored predmeta Mađarski jezik sa elementima nacionalne kulture, za koji se opredelilo više od 50 učenika, budu i predmeti – Od igračke do računara i Lepo pisanje, a ne neke drugi predmeti, odnosno zašto nije ponuđen i predmet Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, posebno ako se ima u vidu činjenica da je prethodne školske godine organizovala nastavu i iz mađarskog i iz romskog jezika. Pri tome je potrebno imati u vidu da je prema podacima sa popisa iz 2011. godine, opština Kikinda višenacionalna sredina u kojoj su najviše zastupljeni Srbi (75,4%), Mađari (12,2%) i Romi (3,33%), pa je to dodatni razlog da se u školi izučavaju oba predmeta: Mađarski sa elementima kulture i Romski jezik sa elementima kulture, ukoliko postoji dovoljno interesovanje.

3.18. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje i na činjenicu da je izučavanje jezika i nacionalne kulture proces koji se ne može završiti u toku jedne školske godine, jer je za usvajanje znanja nekog jezika i kulture potrebno da se sprovede celovit obrazovni ciklus kroz koji će učenici/ce, u skladu sa svojim uzrastom i predznanjem, savladati pravila jezika i upoznati kulturu, razviti jezičke sposobnosti, kulturu čitanja i negovanja jezika. Deca romske nacionalnosti u OŠ „Đ. J.” u K, koja su nekoliko godina unazad učila romski jezik sa elementima kulture, stekla su određena znanja koja je potrebno dalje razvijati, međutim, sada su u tome onemogućena, s obzirom da se ovaj predmet više ne izučava u školi.

3.19. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je u konkretnom slučaju škola bila dužna da ispita zainteresovanost učenika, i da se, za slučaj da je broj zainteresovane bio manji od 15, obrati Ministarstvu prosvete sa zahtevom za davanje saglasnosti za organizovanje nastave, kao je to činila i ranijih godina, i mišljenja je da je škola, propuštanjem ovih radnji, onemogućila da učenici/ce u školskoj 2012/2013 godini izučavaju Romski jezik sa elementima nacionalne kulture kao izborni predmet. Poverenica sa žaljenjem konstatuje da u konkretnom slučaju nije moguće ukloniti posledice diskriminatornog postupanja, imajući u vidu okolnost da je nastavni plan za ovu školsku godinu određen, kao i da je kraj školske 2012/2013 godine.

3.20. Na kraju, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da predmet analize u konkretnom slučaju, nije bilo mišljenje prosvetne inspektorke Opštinske uprave opštine Kikinda broj III-06-614-41/2012 od 10. decembra 2012. godine, kojim je utvrđeno da u postupku ponude i izbora izbornog nastavnog predmeta maternji jezik sa elementima nacionalne kulture i istorije nije bilo nepravilnosti i nezakonitosti, jer to ne spada u nadležnost ovog državnog organa. Saglasno tome, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti bavila se isključivo pitanjem da li su ovakvim postupanjem škole diskriminisana deca romske nacionalne pripadnosti. U vezi sa tim, Poverenica konstatuje da pravilna formalnopravna primena propisa kojima se uređuje postupak uvođenja izbornog predmeta u školi, sama po sebi, ne isključuje mogućnost da škola jednakim postupanjem, zanemarujući specifične okolnosti u kojima se nalazi romska nacionalna manjina, izvrši posrednu diskriminaciju, što se upravo i dogodilo u konkretnom slučaju.

4. MIŠLjENjE

OŠ „Đ. J.” u K. i direktorka K. P, kao odgovorno lice, propustili su da preduzmu sve potrebne radnje kako bi učenicima i učenicama bilo omogućeno da u školskoj 2012/13 godini izučavaju Romski jezik sa elementima nacionalne kulture, kao izborni nastavni predmet, čime su izvršili posrednu diskriminaciju učenika/ca romske nacionalnosti, zabranjenu čl. 7. u vezi sa čl. 19. i 24. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti preporučuje OŠ „Đ. J.” u K. i direktorki K. P, kao odgovornom licu da:

5.1. Za školsku 2013/2014 godinu izvrši anketiranje učenika i učenica škole kako bi se utvrdilo da li postoji potreban broj dece zainteresovanih za učenje Romskog jezik sa elementima nacionalne kulture.

5.2. U školskoj 2013/2014 godini organizuje nastavu Romskog jezika sa elementima nacionalne kulture, ukoliko anketa pokaže da postoji potreban broj zainteresovane dece.

5.3. Preduzme sve potrebne mere iz svoje nadležnosti, u skladu sa mogućnostima, kako bi učenicima i učenicama svih nacionalnih manjina omogućila ostvarivanje prava na vaspitanje i obrazovanje na svom jeziku, odnosno izučavanje jezika nacionalne manjine sa elementima nacionalne istorije kulture.

Potrebno je da OŠ „Đ. J.” u K. obavesti Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti o planiranim merama u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno čl. 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko OŠ „Đ. J.” u K. ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

{jd_file file==1328}