br. 07-00-533/2014-02 datum: 9. 3. 2015.

MIŠLjENjE

Mišljenje je doneto u postupku povodom pritužbe G. M. iz N. B, protiv poslodavca Doma zdravlja „N. B.”, a povodom konkursa za upis na specijalizaciju koji su objavljeni u avgustu i oktobru 2014. godine. Tokom postupka utvrđeno je da su Pravilnikom o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” propisani kriterijumi za upućivanje na specijalizaciju, i to: prosečna ocena na fakultetu, visina ocene iz predmetne grane medicine/stomatologije/farmacije iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše i godine života. Analiza propisanih kriterijuma pokazala je da su godine života kandidata jedini kriterijum koji se ne odnosi na profesionalne sposobnosti i ostvarenja kandidata, a tokom postupka je utvrđeno da s obzirom na način bodovanja, očigledno su u nejednak položaj stavljene osobe starije od 39 godina u odnosu na mlađe kandidate i kandidatkinje. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je stava da postavljanje kriterijuma koji se odnose na godine života kandidata nije opravdano, jer godine života nisu ni stvarni ni odlučujući uslov za upućivanje na specijalizaciju, sagledavajući kako prirodu i osobenosti pod kojima se stiče specijalistički staž, tako i uslove pod kojima se on obavlja. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti dala je mišljenje da je primenom kriterijuma koji se odnosi na godine života na konkursima koje je Dom zdravlja „N. B.” raspisao u avgustu i oktobru 2014. godine, kao i u februaru 2015. godine, G. M. diskriminisana na osnovu ličnog svojstva – starosnog doba. Zbog toga je Domu zdravlja „N. B.” preporučeno da ukloni kriterijum za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinja, da mišljenje i preporuku Poverenika za zaštitu ravnopravnosti objavi na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Doma zdravlja, kao i da ubuduće vodi računa da prilikom određivanja kriterijuma za usavršavanje ne krši odredbe Zakona o zabrani diskriminacije.

1. TOK POSTUPKA

1.1. Poverenici za zaštitu ravnopravnosti pritužbom se obratila G. M. iz N. B, povodom konkursa za upis na specijalizaciju koji je raspisao Dom zdravlja „N. B.”.

1.2. U pritužbi je navedeno:

– da je diskriminisana prilikom izbora zdravstvenog radnika koji će biti upućen na specijalizaciju, i to na internim konkursima koji su objavljeni u avgustu i oktobru 2014. godine, kao i ranije tokom sprovođenja postupaka izbora za upućivanje na specijalizaciju;
– da nakon 12 godina redovnog prijavljivanja na interne konkurse nije upućena na specijalizaciju;
– da interni konkursi koje Dom zdravlja raspisuje sadrže diskriminatoran kriterijum koji se odnosi na starosno doba kandidata, jer je oglasima br. 01-893/2 od 15. oktobra 2014. godine i br. 01-893/2 od 1. avgusta 2014. godine kao treći kriterijum propisan „godine života”;
– ovaj kriterijum je ustanovljen čl. 4. Pravilnika o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.”, kojim je propisano da se godine života kandidata za odgovarajuću specijalizaciju vrednuju se tako što kandidat starosti do 27 godina dobija 15 bodova, a za svaku narednu godinu života kandidatima se broj bodova umanjuje za jedan;
– da osim ovog kriterijuma, ostali kriterijumi iz oglasa i pravilnika nisu sporni, jer je na poslednjem konkursu imala veći broj bodova od M. K., koja je izabrana, ako se izuzmu godine života;
– da se ni na koji način nisu vrednovali iskustvo, zalaganje i broj pacijenata, odnosno rezultati rada;
– da A. K., direktorka Doma zdravlja, prema njoj izražava lične antipatije koje su postojale i ranije, ali se stanje znatno pogoršalo i antipatije su postale veće kada se 2011. godine obratila Poverenici za zaštitu ravnopravnosti tako što je podnela pritužbu;
– da je na konkursu za upućivanje na specijalizaciju koji je raspisan u 2013. godini, na njenu štetu favorizovan mlađi kandidat, ali da je tada, zbog pritisaka direktorke, povukla prijavu jer joj je objašnjeno da zbog godina života neće biti izabrana, kao i da joj ta odluka nikada nije dostavljena;
– da su u 2014. godini na isti način, nezakonito donete dve odluke o izboru kandidata za specijalizaciju i da je oba puta podnela prigovore na odluke. Odluka o izboru kandidata za specijalizaciju po konkursu iz avgusta 2014. godine stavljena je van snage, ali to je učinjeno u iščekivanju promene Zakona o zdravstvenoj zaštiti jer u vreme donošenja prve odluke, izabrana kandidatkinja nije ispunjavala važeće zakonske uslove. Nakon toga je doneta istovetna odluka u novembru 2014. godine;
– da je direktorka Doma zdravlja pre raspisivanja internog konkursa, krajem jula 2014. godine, u kancelariju pozvala podnositeljku pritužbe i D. Đ., koje su prema propisima ispunjavale uslove za specijalizaciju, da im je tada saopštila da će raspisati oglas za specijalizaciju iz ortopedije vilice koju je namenila svojoj ćerci i zahtevala da se njih dve ne prijavljuju na konkurs;
– da se podnositeljka pritužbe uprkos pretnjama direktorke, prijavila na interni konkurs, a 22. avgusta 2014. godine direktorka je donela odluku kojom je svoju ćerku uputila na specijalizaciju iako nije ispunjavala propisane uslove, odnosno, nije ispunjavala uslov koji se odnosio na dve godine obavljanja zdravstvene delatnosti nakon položenog stručnog ispita;
– da je nakon što je izjavila prigovor na ovu odluku, direktorka održala sastanak na kojem ju je javno i pred kolegama šikanirala i postavljala pitanja „šta to meni nije jasno, šta mislim u koliko godina će da me šalje na specijalizaciju”;
– da smatra da je A. K., direktorka Doma zdravlja u vršenju funkcije direktorke izvršila teži akt diskriminacije na osnovu ličnog animoziteta i antipatije;
– da podnositeljka pritužbe smatra da je propisivanjem godina života kao jednog od uslova za dobijanje specijalizacije, na način na koji je to propisano u Pravilniku o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.”, kao i donošenjem odluka br. 01-893/2 od 15. oktobra 2014. godine i br. 01-893/2 od 1. avgusta 2014. godine, Dom zdravlja N. B. izvršio teži akt diskriminacije na osnovu ličnog svojstva – starosnog doba.

1.3. Podnositeljka pritužbe dostavila je dopunu pritužbe u kojoj je navedeno da je u Domu zdravlja „N. B.” objavljen interni oglas br. 1-250 od 24. februara 2015. godine za upućivanje na specijalizaciju jednog doktora stomatologije, sa istim kriterijumima kao i prethodni oglasi, zbog kojih je podneta pritužba jer i ovaj oglas sadrži kriterijum koji se odnosi na godine života kandidata.

1.4. Uz pritužbu je dostavila sledeće: 1) zapisnik o ocenjivanju br. 01-1218 od 30. oktobra 2014. godine, 2) odluku o izboru zdravstvenog radnika koji će biti upućen na specijalizaciju br. 01-1227 od 3. novembra 2014. godine, 3) odluku o izboru zdravstvenog radnika koji će biti upućen na specijalizaciju br. 01-944 od 22. avgusta 2014. godine, 4) tekst internog oglasa za upućivanje na specijalizaciju br. 01-893/2 od 1. avgusta 2014. godine, 5) tekst internog oglasa za upućivanje na specijalizaciju br. 01-1155/2 od 15. oktobra 2014. godine, 6) prigovor na odluku br. 01-1227 od 3. novembra 2014. godine, 7) prigovor na odluku br. 01-944 od 22. avgusta 2014. godine, 8) odluku o stavljanju van snage Odluke o sprovođenju postupka za dodelu specijalizacije iz ortopedije vilice br. 01-975 od 1. septembra 2014. godine, 9) odluku o izboru zdravstvenog radnika koji će biti upućen na specijalizaciju br. 01-588 od 12. avgusta 2011. godine, 10) Pravilnik o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N.B.” od 23. jula 2013. godine i 11) tekst internog oglasa za upućivanje na specijalizaciju br. 01-25 od 24. februara 2015. godine.

1.5. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije , pa je u toku postupka pribavljeno izjašnjenje od A.K., direktorke Doma zdravlja „N. B.”.

1.6. U izjašnjenju je, između ostalog, navedeno:

– da je netačna tvrdnja iz pritužbe da su kriterijumi na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za upućivanje na specijalizaciju ustanovljeni Pravilnikom o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” od 23. jula 2013. godine, već je 27. maja 2014. godine izvršena izmena pravilnika uvođenjem potkriterijuma za specijalizacije iz grana medicine, stomatologije i farmacije kod kojih ne postoji ocena iz predmeta za koji se specijalizacija dodeljuje. Ova izmena je potpuno bez uticaja za specijalizaciju iz ortopedije vilice, jer za nju postoji ocena;
– da resorno ministarstvo nije utvrdilo kriterijume na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za specijalizaciju, što bi mnogo olakšalo postupak izbora:
– da se prilikom utvrđivanja kriterijuma koji se odnosi na godine života, pošlo od starosne granice 27 godina, s obzirom na vreme trajanja studija, uz dodatak jedne godine zbog obaveze zdravstvenih radnika sa visokom stručnom spremom da se stručno osposobe i polože stručni ispit, što je uslov za sticanje specijalizacije;
– da je ovaj kriterijum potvrđen i izmenama Zakona o zdravstvenoj zaštiti, jer za sticanje prava na specijalizaciju izbačen uslov da je po položenom stručnom ispitu potrebno najmanje dve godine, kako bi se što mlađi kadar upućivao na specijalizaciju. Ovo je celishodno kako sa stanovišta visokih troškova specijalizacije, tako i zbog duže iskorišćenosti specijalista u zdravstvenim ustanovama;
– da su se u procesu definisanja kriterijuma ugledali na druge zdravstvene ustanove, tako što su se na sajtovima mnogih zdravstvenih ustanova upoznali sa kriterijumima koje su oni uveli, a veliki broj njih sadrži kriterijum „godine života”;
– da će uvek postojati prostor za nezadovoljstvo, na koji god način da se ustanove kriterijumi, a da se kao osoba ovlašćena za donošenje odluke uvek trudi da vodi računa o polnoj i nacionalnoj zastupljenosti izabranih kandidata;
– da je na predlog Stručnog saveta imenovala posebnu komisiju i pribavila mišljenje rukovodilaca organizacionih jedinica iz kojih su se kandidati prijavili, kako bi se izbegle nepravilnosti u izbornom postupku;
– da su dobili pozitivno mišljenje Zavoda za javno zdravlje Z, na osnovu koga su objavili javni poziv, pa doneli Odluku o sprovođenju postupka za dodelu specijalizacija br. 01-1155, kojom je raspisan interni oglas za upućivanje na specijalizaciju, objavljen na oglasnoj tabli ustanove 15. oktobra 2014. godine;
– da su kriterijumi konkursa bili prosečna ocena na fakultetu, visina ocene iz predmeta medicinske grane iz koje je specijalizacija na koju se konkuriše i godine života;
– da G. M. nije izabrana na konkursu s obzirom da je prilikom ocenjivanja ostvarila manji broj bodova, ukupno 99,8, u odnosu na izabranu kandidatkinju M. K. koja je imala 108,8 bodova;
– da je nakon donošenja odluke o izboru M. K. za specijalizaciju za ortopediju vilice, upućeno mišljenje Zavodu za javno zdravlje Z. o potrebi upućivanja lica na specijalizaciju, na koju je zavod dao pozitivno mišljenje;
– da su tačni navodi iz pritužbe da je M. K. njena ćerka, ali da ona ne treba da bude diskriminisana i da se ne prijavi za specijalizaciju zbog okolnosti da joj je majka direktorka.

1.6. Uz izjašnjenje je dostavljeno: 1) Plan stručnog usavršavanja zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika Doma zdravlja „N. B.” za 2014. godinu br. 01-167/2 od 30. januara 2014. godine, 2) Pravilnik o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” br. 01-1077 od 1. oktobra 2014. godine, 3) Odluka o sprovođenju postupka za dodelu specijalizacija br. 01-1155 od 15. oktobra 2014. godine, 4) prijava M. K. na interni oglas za specijalizaciju za ortopediju vilice br. 01-1166 od 17. oktobra 2014. godine, 5) prijava G. M. na interni oglas za specijalizaciju za ortopediju vilice br. 01-1197 od 24. oktobra 2014. godine, 6) zahtev za dostavu mišljenja rukovodioca organizacione jedinice iz koje su se zdravstveni radnici kandidovali br. 01-1204 od 28. oktobra 2014. godine, 7) zapisnik o ocenjivanju br. 01-1218 od 30. oktobra 2014. godine, 8) odluka o formiranju Komisije za bodovanje prijavljenih kandidata br. 01-1206 od 29. oktobra 2014. godine, 9) rešenja kojim se P. S., S. K. i A. A. imenuju za članove Komisije za bodovanje prijavljenih kandidata od 29. oktobra 2014. godine, 10) Odluka po prigovoru br. 01-1276 od 14. novembra 2014. godine, 11) odluka o odobrenoj specijalizaciji br. 01-1278 od 14. novembra 2014. godine i 12) zahtev za mišljenje Zavoda za javno zdravlje Z. br. 01-1279 od 14. novembra 2014. godine.

2. ČINjENIČNO STANjE

2.1. Uvidom u Pravilnik o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” br. 01-1077 od 1. oktobra 2014. godine, utvrđeno je da je odredbom čl. 25a propisano da su kriterijumi na osnovu kojih se vrši izbor kandidata za specijalizaciju: prosečna ocena na fakultetu (dokaz overena fotokopija diplome o završenom fakultetu), visina ocene iz predmetne grane medicine/stomatologije/farmacije iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše i godine života. Tačkom 2. istog člana, propisano je da ukoliko predmet nije bio predviđen nastavnim planom, kao alternativni potkriterijum utvrđuje se dužina studiranja. U čl. 25b propisano je da na osnovu prosečne ocene na fakultetu kandidat za dodelu specijalizacije dobija bodove tako što se prosečna ocena kandidata tokom studiranja, izračunata na dve decimale pomnoži brojem 10. Odredbama čl. 25v, propisano je da kandidat na osnovu visine ocene iz predmetne grane medicine/stomatologije/farmacije iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše, dobija onoliki broj bodova kolika je ocena iz tog predmeta. Odredbom čl. 25g propisano je da se godine života kandidata za odgovarajuću specijalizaciju vrednuju tako što kandidat starosti do 27 godina dobija 15 bodova, a za svaku narednu godinu života kandidatima se broj bodova umanjuje za 1 bod. Odredbama čl. 31. ovog pravilnika propisano je da se sa zaposlenim kome je odobrena specijalizacija, zaključuje ugovor o specijalizaciji uz posebnu obavezu specijalizanta da ostane na radu nakon položenog specijalističkog ispita dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno, uže specijalizacije, a u protivnom je dužan da nadoknadi sve troškove koje je Dom zdravlja imao u vezi sa odobrenom specijalizacijom.

2.2. Uvidom u tekst internog oglasa za upućivanje na specijalizaciju br. 01-893/2 od 1. avgusta 2014. godine, utvrđeno je da je Dom zdravlja „N. B.” raspisao oglas radi izbora jednog doktora za upućivanje na specijalizaciju iz ortopedije vilice i da se mogu prijaviti doktori stomatologije sa položenim državnim stručnim ispitom i dve godine radnog iskustva u struci nakon položenog ispita, koji su stalno zaposleni u Domu zdravlja „N. B.”. Kriterijumi su sledeći: prosečna ocena na fakultetu, visina ocene iz predmetne medicinske grane iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše i godine života. Kriterijum godine života vrednuje se tako što kandidat starosti do 27 godina dobija 15 bodova, a za svaku narednu godinu života kandidatima se broj bodova umanjuje za 1 bod. Uvidom u odluku o izboru zdravstvenog radnika koji će biti upućen na specijalizaciju br. 01-944 od 22. avgusta 2014. godine, utvrđeno je da je na specijalizaciju iz ortopedije vilice upućena dr M. K. U obrazloženju odluke navedeno je da su se na ovaj oglas prijavile M. K, koja je ostvarila 108,8 bodova i G. M. koja je ostvarila 99,8 bodova.

2.3. Uvidom u prigovor na odluku br. 01-944 od 22. avgusta 2014. godine, utvrđeno je da je G. M. izjavila prigovor zbog pogrešnog i nepotpuno utvrđenog činjeničnog stanja, bitne povrede odredaba postupaka, pogrešne primene materijalnog prava i diskriminacije. Odlukom direktorke Doma zdravlja „N. B.” br. 01-975 od 1. septembra 2014. godine, stavljena je van snage Odluka o sprovođenju postupka za dodelu specijalizacije iz ortopedije vilice br. 01-983 od 1. avgusta 2014. godine, čime je obustavljen započeti postupak za upućivanje na specijalizaciju, zbog toga što je Ministarstvo zdravlja izdalo obaveštenje da će uslovi za davanje saglasnosti na odobrene specijalizacije i uže specijalizacije biti objavljeni po usvajanju Zakona o izmenama Zakona o zdravstvenoj zaštiti.

2.4. Uvidom u tekst internog oglasa za upućivanje na specijalizaciju br. 01-1155/2 od 15. oktobra 2014. godine, utvrđeno je da je Dom zdravlja „N. B.” raspisao oglas radi izbora jednog doktora za upućivanje na specijalizaciju iz ortopedije vilice i da se mogu prijaviti doktori stomatologije koji su završili pripravnički staž i položili državni stručni ispit, koji su zasnovali radni odnos na neodređeno vreme u Domu zdravlja „N. B.”. Kriterijumi su: prosečna ocena na fakultetu, visina ocene iz predmetne medicinske grane iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše – ocena iz ortopedije vilice i godine života. Kriterijum godine života vrednuje se tako što kandidat starosti do 27 godina dobija 15 bodova, a za svaku narednu godinu života kandidatima se broj bodova umanjuje za 1 bod. Odlukom o izboru zdravstvenog radnika koji će biti upućen na specijalizaciju br. 01-1227 od 3. novembra 2014. godine, na specijalizaciju iz ortopedije vilice upućena je dr M. K. U obrazloženju odluke navedeno je da su se na ovaj oglas prijavile M. K., koja je ostvarila 108,8 bodova i G. M. koja je ostvarila 99,8 bodova.

Uvidom u zapisnik o ocenjivanju br. 01-1218 od 30. oktobra 2014. godine, utvrđeno je sledeće:

– M. G: prosečna ocena na fakultetu 87,8 bodova; visina ocene iz predmetne medicinske grane 9 bodova; godine života 3 boda – ukupno 99,8 bodova.
– K. M: prosečna ocena na fakultetu 84,8 bodova; visina ocene iz predmetne medicinske grane 10 bodova; godine života 14 bodova – ukupno 108,8 bodova.

2.5. Uvidom u prigovor na odluku br. 01-1227 od 3. novembra 2014. godine, utvrđeno je da je G.M. izjavila prigovor zbog bitne povrede odredaba postupaka, pogrešne primene materijalnog prava, nepotizma i diskriminacije. U prigovoru je navedeno da je kriterijumima oglasa izvršena diskriminacija na osnovu starosnog doba, zbog čega je odluka o dodeli specijalizacije nezakonita. A. K, direktorka Doma zdravlja „N. B.” odbila je prigovor kao neosnovan odlukom po prigovoru br. 01-1276 od 14. novembra 2014. godine i navela da je kriterijum koji se odnosi na godine života posebno potvrđen izmenama Zakona o zdravstvenoj zaštiti, iz koga je izbačen uslov koji se odnosi na radno iskustvo za sticanje prava na specijalizaciju, kako bi se što mlađi kadar upućivao na specijalizaciju, što je celishodno i sa stanovišta visokih troškova specijalizacije i duže iskorišćenosti specijalista u zdravstvenim ustanovama. Iz odluke po prigovoru, može se utvrditi da je direktorka iznela primedbe o diskriminaciji iz prigovora G. M. Upravnom odboru koji je i doneo pravilnik, te da je Upravni odbor zaključio da nema elemenata diskriminacije i da se kriterijumi imaju primenjivati.

2.6. Iz uvida u Plan stručnog usavršavanja zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika Doma zdravlja „N. B.” za 2014. godinu br. 01-167/2 od 30. januara 2014. godine, utvrđeno je da je pod stručnim osposobljavanjem zaposlenih predviđena specijalizacija iz ortopedije vilice.

2.7. Uvidom u tekst internog oglasa za upućivanje na specijalizaciju br. 01-25 od 24. februara 2015. godine, utvrđeno je da je Dom zdravlja „N. B.” raspisao oglas radi izbora jednog doktora za upućivanje na specijalizaciju iz ortopedije vilice i da se na ovaj oglas mogu prijaviti doktori stomatologije koji su završili pripravnički staž i položili državni stručni ispit, koji su zasnovali radni odnos na neodređeno vreme u Domu zdravlja „N. B.”. Propisani kriterijumi su: prosečna ocena na fakultetu, visina ocene iz predmetne medicinske grane iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše – ocena iz ortopedije vilice i godine života. Kriterijum godine života vrednuje se tako što kandidat starosti do 27 godina dobija 15 bodova, a za svaku narednu godinu života kandidatima se broj bodova umanjuje za 1 bod.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENjE MIŠLjENjA

3.1. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imala je u vidu navode iz pritužbe i izjašnjenja, dokaze koji su dostavljeni, kao i relevantne pravne propise u oblasti zaštite od diskriminacije.

Pravni okvir

3.2. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovljen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije i ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.3. Ustav Republike Srbije u čl. 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.4. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, koji u čl. 2. st. 1. tač. 1. propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 15-27. Zakona o zabrani diskriminacije propisani su posebni slučajevi diskriminacije, pa je tako čl. 16. stav 1. zabranjena diskriminacija u oblasti rada, odnosno narušavanje jednakih mogućnosti za zasnivanje radnog odnosa ili uživanje pod jednakim uslovima svih prava u oblasti rada. Pored ostalog, odredbom čl. 23. st. 1. propisano je da je zabranjena diskriminacija lica na osnovu starosnog doba. S obzirom na okolnosti konkretnog slučaja, za njegovo razmatranje relevantna je i odredba čl. 8. kojom je propisano da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje.

3.5. Zakon o radu zabranjuje diskriminaciju, odnosno, svaki oblik diskriminacije lica koja traže zaposlenje, kao i zaposlenih, s obzirom na pol, rođenje, jezik, rasu, boju kože, starost, trudnoću, zdravstveno stanje, odnosno invalidnost, nacionalnu pripadnost, veroispovest, bračni status, porodične obaveze, seksualno opredeljenje, političko ili drugo uverenje, socijalno poreklo, imovinsko stanje, članstvo u političkim organizacijama, sindikatima ili neko drugo lično svojstvo. Odredbama čl. 20. diskriminacija je zabranjena, između ostalog, i u odnosu na uslove osposobljavanja, usavršavanja i napredovanja na poslu.

Analiza navoda i dokaza sa aspekta antidiskriminacionih propisa

3.6. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, potrebno je utvrditi da li je Dom zdravlja „N.B.” propisivanjem i primenom kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na starosno doba kandidata iz Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” br. 01-1077 od 1. oktobra 2014. godine, diskriminisao podnositeljku pritužbe na osnovu njenog ličnog svojstva – starosnog doba. Zbog toga je potrebno razmotriti da li su podnositeljki pritužbe uskraćena prava koja se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, te da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se kandidati za upućivanje na specijalizaciju različito boduju u odnosu na godine života. Nadalje, u pritužbi su kao lična svojstva navedeni starosno doba, animozitet i antipatija. Animozitet i antipatija ne predstavljaju lična svojstva u smislu Zakona o zabrani diskriminacije, ali s obzirom na navode iz pritužbe da podnositeljka pritužbe smatra da je stavljena u nejednak položaj i zbog toga što je 2011. godine pokrenula postupak za zaštitu od diskriminacije, pa je u konkretnom slučaju potrebno utvrditi da li je G. M. stavljena u nejednak položaj zbog činjenice da se obratila za zaštitu od diskriminacije, imajući u vidu zabranu pozivanja na odgovornost, propisanu odredbama čl. 9. Zakona o zabrani diskriminacije.

3.7. Nesporno je da je Dom zdravlja „N. B.” raspisao interne oglase radi izbora doktora za upućivanje na specijalizaciju iz ortopedije vilice u avgustu i oktobru 2014. godine, kao i da G. M. nije odobrena specijalizacija iz ortopedije vilice. Na osnovu dokaza koji su dostavljeni uz pritužbu i uz izjašnjenje, utvrđeno je da su Pravilnikom o izmeni i dopuni Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” br. 01-1077 od 1. oktobra 2014. godine propisani kriterijumi za upućivanje na specijalizaciju i užu specijalizaciju, i to: prosečna ocena na fakultetu, visina ocene iz predmetne medicinske grane iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše – ocena iz ortopedije vilice i godine života.

3.8. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje da je potrebno utvrditi „uporednika”, odnosno, osobu koja se nalazi u istoj ili sličnoj situaciji u kojoj se nalazi i podnositeljka pritužbe. U konkretnom slučaju, relevantno je to što podnositeljka pritužbe koja je konkurisala za specijalizaciju ima 39 godina. Dakle, uporednik, u konkretnom slučaju je osoba koja ima manje od 39 godina, dok su svi ostali parametri isti:

– Npr. ako uporedimo kandidata/kinju od 30 godina sa kandidatom/kinjom od 39 godina, razlika u bodovima na osnovu godina života biće 9 bodova. To znači da bi osoba od 30 godina imala prednost, odnosno, bila na višoj poziciji na rang listi u odnosu na osobu od 39 godina: a) i u situaciji da je završila fakultet sa prosečnom ocenom od npr. 9,00 u odnosu na npr. prosek 10,00 osobe koja ima 39 godina ili b) ako je ocena iz predmeta medicinske grane osobe od 30 godina npr. 7, u odnosu ocenu 10 osobe od 39 godina.

Analiza kriterijuma koji se odnosi na godine života kandidata sa aspekta Zakona o zabrani diskriminacije i drugih relevantnih propisa, pokazala je da je postavljanjem ovog kriterijuma i načinom bodovanja, podnositeljka pritužbe koja ima 39 godina, očigledno stavljena u nejednak položaj u odnosu na mlađe osobe.

3.9. S obzirom na utvrđeno činjenično stanje, a nakon utvrđivanja „uporednika” i upoređivanja situacije u kojoj se nalazi podnositeljka pritužbe sa uporednikom, potrebno je ispitati da li je postavljanje kriterijuma i određivanje načina bodovanja koji se odnosi na godine života kandidata, u suprotnosti sa imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. To podrazumeva ispitivanje: a) da li je cilj koji se postiže ovom merom dopušten i opravdan i b) da li se cilj mogao postići samo propisanom merom, odnosno, da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju.

3.10. Nesporno je da je Dom zdravlja „N. B.”, kao i sve druge zdravstvene ustanove, dužan da obezbedi stručno usavršavanje zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika i da može da propisuje uslove koje kandidati i kandidatkinje treba da ispunjavaju za specijalizaciju u određenim granama medicine, farmacije i stomatologije, kao i da se pri tome rukovodi potrebom bolje i efikasnije organizacije rada i profesionalnim standardima rada. U skladu s tim, Dom zdravlja „N. B.”, kao poslodavac, ima pravo da izdvaja sredstva za različite oblike usavršavanja zaposlenih, da utvrđuje kriterijume za usavršavanje i da u skladu sa tim kriterijumima vrši izbor kandidata. To pravo se ni na koji način ne dovodi u pitanje. Sagledavajući iznete činjenice, može se konstatovati da je cilj određivanja kriterijuma za upućivanje na specijalizacije, dopušten i opravdan.

3.11. Imajući u vidu opravdani i dopušteni cilj određivanja kriterijuma za upućivanje na specijalizacije, bilo je potrebno analizirati propisane kriterijume i način na koji se ti kriterijumi boduju. Poverenica je na početku analize utvrdila uporednike – osobe koje su u istoj ili sličnoj situaciji sa podnositeljkom pritužbe, sa ciljem da utvrdi da li postoji objektivno i razumno opravdanje za eventualne razlike u postupanju prema podnositeljki pritužbe u odnosu na njene godine života. Analiza je pokazala da je podnositeljka pritužbe dobila manji broj bodova u odnosu na mlađe kandidate sa istim profesionalnim kompetencijama, kao i da ovakav način bodovanja dovodi do mogućnosti da mlađi kandidati sa nižim prosekom u toku studija i sa lošijom ocenom iz predmetne medicinske grane iz koje je specijalizacija za koju se konkuriše, imaju veći broj bodova i budu na višem mestu na rang listi. Takođe, analizom propisanih kriterijuma utvrđeno je da je ovo jedini kriterijum koji nije u vezi sa profesionalnim sposobnostima, ekspertizom i uspešnosti u radu.

3.12. Od Doma zdravlja „N. B.”, između ostalog, zatraženo je da se posebno izjasni o razlozima zbog kojih su godine života propisane kao jedan od kriterijuma za upućivanje na specijalizaciju. DZ „N. B.” naveo je da je ovaj kriterijum potvrđen izmenama Zakona o zdravstvenoj zaštiti, ukidanjem uslova da je nakon položenog stručnog ispita potrebno najmanje dve godine za sticanje prava na specijalizaciju, kako bi se što mlađi kadar upućivao na specijalizaciju, kao i da je ovaj kriterijum celishodan sa stanovišta visokih troškova specijalizacije i zbog duže iskorišćenosti specijalista u zdravstvenim ustanovama. U odnosu na ove navode Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da stvaranje zakonskih mogućnosti da zdravstveni radnici mogu da budu upućeni na specijalizaciju bez obavezne dve godine staža nakon položenog stručnog ispita, ne znači onemogućavanje zdravstvenim radnicima sa više godina staža da budu izabrane za specijalizaciju, a ne znači ni da je dozvoljeno favorizovanje mlađih zdravstvenih radnika. Međutim, na osnovu ovih navoda iz izjašnjenja, evidentno je da je cilj propisivanja kriterijuma koji se odnosi na godine starosti, bio favorizovanje mlađih zdravstvenih radnika u odnosu na starije, prilikom upućivanja na specijalizaciju.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je članom 16. stav 3. Zakona o zabrani diskriminacije propisano da se ne smatra diskriminacijom pravljenje razlike, isključenje ili davanje prvenstva zbog osobenosti određenog posla kod koga lično svojstvo lica predstavlja stvarni i odlučujući uslov obavljanja posla, ako je svrha koja se time želi postići opravdana. Slična odredba je sadržana i u članu 22. stav 1. Zakona o radu kojom je propisano da se ne smatra diskriminacijom pravljenje razlike ili davanje prvenstva u odnosu na određeni posao kada je priroda posla takva ili se posao obavlja u takvim uslovima da karakteristike povezane sa nekim od osnova iz člana 18. Zakona o radu predstavljaju stvarni i odlučujući uslov za obavljanje posla i da je svrha koja se time želi postići opravdana.

Stoga je potrebno ispitati da li u konkretnom slučaju godine života kandidata predstavljaju stvarni i odlučujući uslov, imajući u vidu prirodu i osobenost ovog stručnog usavršavanja, kao i da li je svrha koja se time želi postići opravdana. Specijalizacija i uža specijalizacija definisana je kao sticanje znanja i veština zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika , te se može konstatovati da je svrha specijalizacije upravo sticanje novih znanja i savladavanje konkretnih veština iz određene grane medicine, farmacije ili stomatologije. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da za sticanje specijalističkog staža iz medicine, farmacije ili stomatologije, kao i za druge vidove stručnog usavršavanja, nije od odlučujućeg značaja starosno doba kandidata. Specijalistički staž jednako stručno i adekvatno mogu da započnu i završe osobe bilo kog starosnog doba, ukoliko ispunjavaju ostale uslove koji se odnose na obrazovanje i radno iskustvo. U vezi sa tim, Poverenica konstatuje da Ustav RS i relevantni zakonski propisi zabranjuju pravljenje razlike ili nejednako postupanje prilikom propisivanja uslova za zapošljavanje i izbor kandidata i kandidatkinja za obavljanje određenog posla na osnovu njihovih ličnih svojstava, između ostalih i starosnog doba, tako da se izuzeci od ovog pravila moraju veoma restriktivno tumačiti i prihvatati kao opravdani samo u situacijama kada je starosno doba stvarni i odlučujući faktor za mogućnost, odnosno, nemogućnost obavljanja određenog posla, imajući u vidu njegovu prirodu i osobenosti.

3.13. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je analiza ocena kandidatkinja koje su se prijavile na ovaj oglas za specijalizaciju pokazala da je G. M. dobila manji broj bodova isključivo zbog kriterijuma koji se odnosi na godine života. Naime, kada bi se sagledali rezultati obe kandidatkinje bez kriterijuma koji se odnose na godine života, odnosno, primenom samo kriterijuma koji se odnose na uspeh i stručnost, G. M. bi imala 96,8 a M. K. 94,8 bodova. Samim tim, nesporno je da bi podnositeljka pritužbe ostvarila veći broj bodova da se nisu bodovale godine života. Pored toga, ovakav sistem bodovanja kriterijuma koji se odnosi na godine života, odnosno, umanjivanje za jedan bod za svaku godinu života, dovodi do toga da kandidati koji imaju 42 ili više godina, ne dobijaju uopšte bodove po ovom kriterijumu. To znači da se ovim kandidatima faktički ne boduje jedan od tri predviđena kriterijuma. Imajući u vidu proces usklađivanja (podizanja) granice za starosnu penziju, nedopustivo je da se zaposlenima koji imaju samo 42 godine, kao i svim zaposlenima koji su stariji od toga, otežava i/ili onemogućava stručno usavršavanje na osnovu starosnog doba.

3.14. Određivanjem načina bodovanja kojim se, bez opravdanog razloga, veći broj bodova daje mlađim kandidatima, stariji kandidati stavljeni su u neravnopravan položaj, jer će bez obzira na profesionalne kvalifikacije dobiti manji broj bodova na osnovu starosnog doba. Pri tome, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti imala je u vidu i da je mogući cilj propisivanja kriterijuma bio da se pruži prednost najboljim kandidatima. Međutim, Dom zdravlja „N. B.” mogao je da propiše neki drugi pogodniji kriterijum koji se ne odnosi na lična svojstva kandidata, kao npr. dužina studiranja, objavljeni naučni radovi, učešće na stručnim skupovima i slično. Imajući u vidu cilj i posledice koje ovakav način bodovanja kriterijuma koji se odnosi na godine života kandidata proizvodi, Poverenica je stava da starosno doba nije ni stvarni ni odlučujući uslov za upućivanje na specijalizaciju, sagledavajući kako prirodu i osobenosti pod kojima se stiče specijalistički staž, tako i uslove pod kojima se on obavlja. Analiza je pokazala da kriterijum koji se odnosi na godine života i način bodovanja ovog kriterijuma, nema objektivno i razumno opravdanje, jer propisivanje ovog kriterijuma nije bilo opravdano ni s aspekta svrhe, ni s aspekta posledica koje je izazvalo.

3.15. Povodom navoda iz izjašnjenja da je ovaj kriterijum uveden zbog visokih troškova specijalizacije, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti podseća na činjenicu da zdravstveni radnik može da upiše specijalizaciju pod uslovom da je zaposlen u zdravstvenoj ustanovi i ako mu zdravstvena ustanova odobri specijalizaciju, uz saglasnost Ministarstva zdravlja. S obzirom na specifičnost ovog vida usavršavanja, odnosno, nemogućnost da se specijalistički staž ostvari samostalno i nezavisno od zdravstvene ustanove, kao što je to slučaj sa master ili doktorskim studijama, zdravstvena ustanova pri propisivanju kriterijuma mora obratiti posebnu pažnju kako bi se svim kandidatima i kandidatkinjama omogućilo da na jednakoj osnovi budu vrednovani. Odredbom člana 184. st. 9. i 10. Zakona o zdravstvenoj zaštiti i čl. 31. Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.”, zdravstveni radnik dužan je da zaključi ugovor sa zdravstvenom ustanovom o pravima, obavezama i odgovornostima za vreme stručnog usavršavanja u toku specijalizacije i uže specijalizacije, a dužan je da u zdravstvenoj ustanovi provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, odnosno uže specijalizacije. Imajući u vidu da je samim zakonom propisano da se ugovorom regulišu međusobna prava i obaveze zdravstvenog radnika i zdravstvene ustanove, uz obavezu zdravstvenog radnika da u zdravstvenoj ustanovi provede u radnom odnosu dvostruko duži period od perioda trajanja specijalizacije, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je ove odredbe pružaju dovoljno garancije zdravstvenoj ustanovi da će imati koristi od ulaganja u zdravstvenog radnika kome odobri specijalizaciju, bez obzira na njegove/njene godine života. Eventualno ograničenje koje se odnosi na starosno doba moglo bi imati opravdanje u slučajevima ako bi zdravstveni radnik koji konkuriše za specijalizaciju stekao uslov za starosnu penziju pre proteka vremena koje je dužan da provede u radnom odnosu nakon specijalizacije, iako bi i u tom slučaju bilo potrebno analizirati opravdanost i srazmernost takvog ograničenja, imajući u vidu činjenicu da se ugovorom može propisati obaveza naknade troškova specijalizacije i naknade štete, ukoliko zdravstveni radnik ne ispuni svoje zakonom propisane dužnosti.

3.16. Povodom navoda iz pritužbe da A.K., direktorka Doma zdravlja, prema podnositeljki pritužbe izražava lične antipatije koje su postojale i ranije, ali se stanje znatno pogoršalo i antipatije su postale veće kada se 2011. godine obratila Poverenici za zaštitu ravnopravnosti, može se konstatovati da podnositeljka pritužbe nije dostavila dokaze kojima bi učinila verovatnim ove tvrdnje, što je obaveza podnosioca pritužbe u skladu sa odredbom čl. 35. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije, kojom je propisano da se uz pritužbu dostavljaju dokazi o pretrpljenom aktu diskriminacije.

3.17. Na kraju, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da Dom zdravlja „N. B.” ima punu slobodu da samostalno, u skladu sa važećim propisima i na osnovu objektivnih kriterijuma, odlučuje o izboru lica koje će uputiti na specijalizaciju, procenjujući njihova stručna znanja, kompetencije i sposobnosti. Ono što Dom zdravlja „N. B.” ne sme da čini jeste da postavlja uslove za upućivanje na specijalizaciju koji se tiču ličnih svojstava kandidata i kandidatkinja, a koji nisu stvarni i odlučujući uslov za obavljanje posla, s obzirom na prirodu i osobenost posla i uslove u kojima se on obavlja. Takvo ponašanje je protivzakonito i predstavlja povredu imperativnih propisa o zabrani diskriminacije, koji su obavezujući za sve pravne subjekte.

4. MIŠLjENjE

Pravilnikom o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” br. 01-1077 od 1. oktobra 2014. godine propisan je kriterijum za specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata. Primenom ovog kriterijuma na konkursima koji je Dom zdravlja „N. B.” raspisao u avgustu i oktobru 2014. godine i u februaru 2015. godine, G. M. diskriminisana je na osnovu ličnog svojstva – starosnog doba.

5. PREPORUKA

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Domu zdravlja „N. B.” iz N. B. da:

5.1. Uskladi tekst Pravilnika o obrazovanju, stručnom osposobljavanju i usavršavanju zaposlenih Doma zdravlja „N. B.” br. 01-1077 od 1. oktobra 2014. godine sa antidiskriminacionim propisima, i to tako što će ukloniti kriterijum za upućivanje na specijalizaciju koji se odnosi na godine života kandidata i kandidatkinja.

5.2. Zbog postojanja opasnosti od ponavljanja diskriminatornog postupanja, ne objavljuje nove oglase za specijalizacije i druga usavršavanja zaposlenih dok ne ukloni diskriminatorni kriterijum.

5.3. Mišljenje i preporuku Poverenika za zaštitu ravnopravnosti objavi na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Doma zdravlja „N. B.”, u roku od 15 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom. Potrebno je da mišljenje i preporuka budu istaknuti najmanje 8 dana na oglasnoj tabli ili drugom vidnom mestu u prostorijama Doma zdravlja „N. B.”.

5.4. Ubuduće vodi računa da prilikom određivanja kriterijuma za usavršavanje ne krši odredbe Zakona o zabrani diskriminacije, odnosno, da se suzdrži da od neopravdanog pravljenja razlike ili nejednakog postupanja i propuštanja (isključivanja, ograničavanja ili davanja prvenstva), u odnosu na lica ili grupe lica, koje se zasniva na starosnom dobu ili bilo kom drugom ličnom svojstvu.

Potrebno je da Dom zdravlja „N. B.” obavesti Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom.

Saglasno čl. 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Dom zdravlja „N. B.” ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišljenja nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Pritužba G. M. protiv Doma zdravlja zbog diskriminacije po osnovu starosnog doba u oblasti rada