Pritužba A. Č. protiv Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine zbog diskriminacije u pogledu uslova za stipendiranje studenata i studentkinja koji su školovanje završili na mađarskom jeziku • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti

del. br. 836/2011 datum: 27. 7. 2011.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti da prima i razmatra pritužbe zbog povreda odredaba Zakona o zabrani diskriminacije, daje mišljenja i preporuke i izriče zakonom utvrđenje mere (član 33. stav 1. tačka 1. Zakona o zabrani diskriminacije „Službeni glasnik RS” br. 22/2009), povodom pritužbe DZVM iz B., Poverenica za zaštitu ravnopravnosti daje

MIŠLjENjE

a) koji su upisani na visokoškolsku ustanovu čiji osnivač nije Republika Srbija, u odnosu na one koji studiraju na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija,

b) čiji roditelji imaju viši stepen obrazovanja, u odnosu na one čiji roditelji imaju niži stepen obrazovanja, odnosno, nižu stručnu spremu;

v) koji nisu upisani u poseban birački spisak mađarske nacionalne manjine, u odnosu na one koji jesu upisani,

g) koji nisu dali izjavu o nameri upisa u posebni birački spisak, u odnosu na one koji to jesu učinili,

d) koji su završili srednju školu na mađarskom jeziku u mestu svog prebivališta, u odnosu na one koji su srednju školu na mađarskom jeziku završili van svog mesta prebivališta.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. stav 1. tačka 1. i članu 39. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, daje NSMNM

PREPORUKU

1. NSMNM eliminisaće iz Odluke o načinu raspisivanja konkursa, sprovođenju postupka i sistema bodovanja zahteva za program stipendiranja studenata od 05. aprila 2011. godine, uslove i kriterijume kojima je povređeno načelo jednakosti pojedinim kategorijama studenata i studentkinja koji su školovanje završili na mađarskom jeziku, na osnovu njihovih ličnih svojstava i ličnih svojstava njihovih roditelja.

2. NSMNM će ubuduće voditi računa da svojim odlukama ne krši odredbe Zakona o zabrani diskriminacije, odnosno, da se suzdrži od neopravdanog pravljenje razlike ili nejednakog postupanja i propuštanja (isključivanja, ograničavanja ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe lica, koje se zasniva na nekom ličnom svojstvu.

3. NSMNM će obavestiti Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja i preporuke o merama koje će sprovesti u cilju postupanja po preporuci.

O b r a z l o ž e nj e

Poverenici za zaštitu ravnopravnosti se 05. maja 2011. godine pritužbom obratio A. Č. (C. A.), predsednik DZVM iz B, navodeći da je Odlukom o načinu raspisivanja konkursa, sprovođenju postupka i sistema bodovanja zahteva za program stipendiranja studenata NSMNM od 05. aprila 2011. godine (u daljem tekstu: Odluka), izvršena diskriminacija po više osnova – nacionalnoj pripadnosti, jeziku, precima i starosnom dobu.

U pritužbi je navedeno:

– da je NSMNM doneo Odluku o načinu raspisivanja konkursa, sprovođenju postupka i sistema bodovanja zahteva za program stipendiranja studenata 5. aprila 2011. godine, u skladu sa Strategijom NSMNM za razvoj obrazovanja koji je usmeren na povećanje broja studenata mađarske nacionalnosti u periodu 2010 – 2016,
– da je članom 2. stav 1. navedene Odluke propisano da se za konkurs za dodelu stipendije mogu prijaviti oni kandidati mađarske nacionalnosti koji su stekli uslov za upis na budžetskom finansiranju za prvu godinu studija na državnim visokoškolskim ustanovama, a koji su svoje školovanje (osnovno ili srednjoškolsko) završili na mađarskom nastavnom jeziku, čime je učinjena „diskriminacija po osnovu nacionalne pripadnosti kandidata koji nisu opredeljeni po nacionalnoj pripadnosti”, zatim diskriminacija zbog pravljenja razlike između „državnih” i „privatnih” visokoškolskih ustanova, kao i pravljenje razlike između studenata koji su već na studijama (II ili III godina studija) i onih koji su tek stekli pravo na upis na prvu godinu studija,
– da su članom 9. navedene Odluke propisani kriterijumi i način bodovanja pristiglih zahteva, pa se sistemom bodovanja pravi razlika između kandidata u odnosu na stručnu spremu roditelja,
– da se u članu 9. stav 1. tačka 5. propisuje da se posebno boduje upis na poseban birački spisak mađarske nacionalne manjine, odnosno izjavljena namera maloletnih kandidata za upis u poseban birački spisak,
– da je zabrinjavajuća činjenica da o redosledu kandidata na konačnoj listi, odnosno, o ishodu konkursnog postupka samostalno odlučuje predsednik upravne kancelarije Nacionalnog saveta (koji je ujedno i predsednik Saveta), kao i da je odluka konačna i da kandidati nemaju pravo žalbe.

DZVM je uz pritužbu dostavila tekst ove Odluke na mađarskom i na srpskom jeziku.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je sprovela postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, pa je u toku postupka pribavljeno izjašnjenje NSMNM, u kojem se navodi sledeće:

– da se Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina utvrđuje pravo nacionalnih saveta nacionalnih manjina da ustanovljava stipendije iz sopstvenih sredstava i svojim aktima propisuje kriterijume i postupak odlučivanja o dodeli stipendije i sprovodi postupak za dodeljivanje,
– da se akti i odluke NSMNM u oblasti obrazovanja donose u skladu sa Strategijom razvoja obrazovanja za period 2010-2016 koju je Nacionalni savet usvojio i kojom je, kao jedan od ciljeva definisano značajno povećanje broja pripadnika mađarske zajednice sa visokim obrazovanjem,
– da nacionalna pripadnost nije utvrđena kao uslov za dobijanje stipendije, nego je jezik školovanja u osnovnoj ili srednjoj školi uslov učestvovanja na budućem konkursu,
– da je pravo stipendiranja uslovljeno upisom studenta na domaći „državni fakultet ili višu školu” na teret budžeta RS, odnosno, da je razlikovanje napravljeno u odnosu na to ko finansira studije – samofinansirajući ili na teret budžeta RS, a ne na osnovu toga ko je osnivač visokoškolske ustanove. Samofinansirajući studenti su isključeni iz stipendije jer se želi omogućiti studiranje najvrednijim učenicima i onima koji zbog svoje ekonomske situacije nisu u mogućnosti da finansiraju studije,
– da se stipendiranje omogućava samo studentima prve godine jer su finansijska sredstva ograničena i jer je primaran cilj uticanje na broj budućih studenata,
– da su deficitarne struke utvrđene na osnovu analize zvaničnih podataka o broju i nacionalnom sastavu studenata na određenim fakultetima i studijskim programima, pa su kao deficitarne struke određene sve one struke gde je procenat studenata Mađara u okviru ukupnog broja studenata znatno ispod učešća mađarskog stanovništva u ukupnoj populaciji,
– da se niža stručna sprema roditelja dodatno boduje jer postoji opravdana pretpostavka da su u tim porodicama roditelji manje motivisani da školuju svoju decu, a i ekonomski položaj im je, po pravilu, lošiji,
– da bodovanje upisa u birački spisak mađarske nacionalne zajednice nije uslov za dobijanje stipendiranje, nego je samo jedan od osnova za bodovanje, a uveden je iz razloga što se radi o stipendiji Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine; da je takav kriterijum opravdan i potreban pošto Nacionalni savet biraju lica upisana na poseban birački spisak, kao i da je upis moguć u svakom trenutku po veoma jednostavnoj proceduri,
– da je moguća situacija da neki studenti prilikom predaje zahteva za stipendiju još nisu punoletni i da zbog toga nemaju pravo upisa u poseban birački spisak, pa se oni mogu izjasniti o nameri o upisu u poseban birački spisak mađarske nacionalne zajednice, i na taj način neće biti u nepovoljnijoj situaciji u odnosu na punoletne kandidate za stipendiju,
– da se prilikom određivanja bodovanja na osnovu jezika srednjeg obrazovanja rukovodilo ciljem stipendiranja i interesom obrazovanja pripadnika mađarske zajednice na maternjem jeziku,
– da se završeno srednjoškolsko obrazovanje na mađarskom jeziku različito boduje u odnosu na činjenicu da li je učenik školu završio u mestu prebivališta ili ne, motivisano socijalnim merilima i namerom da se da podrška onim kandidatima koji su u cilju školovanja na maternjem jeziku prihvatili određene troškove i dodatne terete, jer je školovanje u drugom naseljenom mestu ili opštini veći trud i trošak i za učenika i za porodicu,
– da se članom 12. stav 3. ne dozvoljava pravo na žalbu, ali u raspisanom konkursu za dodeljivanje stipendije utvrdiće se pravo na prigovor, za slučaj ako bi došlo do greške prilikom bodovanja ili utvrđivanja ukupnog broja bodova; da pravila stipendiranja ne daju nikakvu mogućnost arbitrarnosti Savetu jer se redosled utvrđuje na osnovu objektivnog bodovanja,
– da se u slučaju stipendija Saveta ne radi o zakonom utvrđenom pravu na stipendiju nego o podsticajnoj meri, te utvrđivanje posebne žalbe i dvostepenosti u odlučivanju nije ustavna i zakonska obaveza Saveta.

Ustav Republike Srbije („Sl. glasnik RS”, br. 98/2006) u članu 21. zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu.

Zakon o zabrani diskriminacije u članu 4. propisuje opštu zabranu diskriminacije tako što propisuje da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti.

Odredbom člana 8. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da do povrede načela jednakosti dolazi ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje.

Odlukom o načinu raspisivanja konkursa, sprovođenju postupka i sistema bodovanja zahteva za program stipendiranja studenata NSMNM od 05. aprila 2011. godine, kojom su propisani uslovi funkcionisanja programa stipendiranja visokoškolskog obrazovanja, napravljena je razlika između pojedinih kategorija studenata i studentkinja koji su školovanje završili na mađarskom jeziku, i to onima: koji su upisani na visokoškolsku ustanovu čiji osnivač nije Republika Srbija, u odnosu na one koji studiraju na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija; čiji roditelji imaju viši stepen obrazovanja, u odnosu na one čiji roditelji imaju niži stepen obrazovanja, odnosno, nižu stručnu spremu; koji nisu upisani u poseban birački spisak mađarske nacionalne manjine, u odnosu na one koji jesu upisani; koji nisu dali izjavu o nameri upisa u posebni birački spisak, u odnosu na one koji to jesu učinili; koji su srednju školu na mađarskom jeziku završili van svog mesta prebivališta, u odnosu na one koji su srednju školu na mađarskom jeziku završili u svom mestu prebivališta.

Da bi se ispitalo da li je Odlukom povređeno načelo jednakosti u odnosu na gore navedene kategorije studentkinja i studenata, da li su oni imali nejednak tretman prilikom kandidovanja i rangiranja, bilo je potrebno sagledati Odluku u celini i svaki pojedinačni uslov za konkurisanje i kriterijum za rangiranje, koji su osporenom Odlukom utvrđeni. Saglasno tome, razmotreno je:

– da li je cilj koji se postiže dopušten i opravdan,
– da li se cilj može postići propisanom merom, odnosno da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju, kao i
– da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se pojedinim kategorijama studenata i studentkinja koji su školovanje završili na mađarskom jeziku uskrate prava predviđena ovom merom.

Analizirajući dopuštenost i opravdanost cilja Odluke, imajući u vidu zakonske norme o nadležnostima nacionalnih saveta nacionalnih manjina i obrazloženje koje je NSMNM dostavio, evidentno je da se radi o dopuštenom i opravdanom cilju. Naime, prema čl. 2. Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, nacionalni saveti predstavljaju nacionalnu manjinu u oblasti službene upotrebe jezika, obrazovanja, informisanja na jeziku nacionalne manjine i kulture, učestvuju u procesu odlučivanja ili odlučuju o pitanjima iz tih oblasti i osniva ustanove iz ovih oblasti. NSMNM, kao i nacionalni saveti svih ostalih nacionalnih manjina, ima pravo da ustanovljava stipendije iz sopstvenih sredstava i svojim aktima propisuje kriterijume i postupak odlučivanja o dodeli stipendije i sprovodi postupak za njihovo dodeljivanje. Saglasno tome, NSMNM bio je ovlašćen da donese Odluku i to njegovo ovlašćenje se ni na koji način ne dovodi u pitanje. Naprotiv, spremnost Nacionalnog saveta da deo raspoloživih sredstava usmeri na stipendiranje studenata i studentkinja predstavlja pozitivan primer ostvarivanja prava nacionalne manjine na samoupravu u obrazovanju jer je reč o meri koja je usmerena na povećanje broja visokoobrazovanih pripadnika i pripadnica mađarske nacionalne zajednice i koja, kao takva, zaslužuje svaku pohvalu.

U pogledu uslova za konkurisanje za stipendiju, članom 2. Odluke je utvrđeno da pravo na stipendiju stiče student koji je:

a) prvi put upisan u prvu godinu studija,

b) upisan na visokoškolsku državnu ustanovu u Republici Srbiji,

v) se školuje na teret države (tzv. budžetski studenti),

g) osnovnu ili srednju školu završio na mađarskom jeziku.

Prvi postavljeni uslov je opravdan i sa aspekta cilja i sa aspekta posledice. Kao što se navodi u izjašnjenju Nacionalnog saveta, ovaj uslov je postavljen jer su finansijska sredstva bila ograničena, a primarni cilj bio je da se utiče na povećanje broja budućih studenata, odnosno broja visokoškolski obrazovanih građana.

Drugi i treći uslov, koji se odnose na upis studenta na državnu visokoškolsku ustanovu u Republici Srbiji, odnosno, na studiranje na teret budžeta RS nemaju objektivno i razumno opravdanje, imajući u vidu cilj Odluke.

U sagledavanju ovih uslova, Poverenica najpre konstatuje da je članom 19. stav 3. Zakona o zabrani diskriminacije izričito propisana zabrana diskriminacije vaspitnih i obrazovnih ustanova koje obavljaju delatnost u skladu sa zakonom i drugim propisima, kao i lica koja koriste ili su koristili usluge ovih ustanova. Da bi se utvrdilo da li različit tretman studenata s obzirom na to da li su upisani na državnu ili privatnu visokoškolsku ustanovu u Republici Srbiji, odnosno, da li je njihovo studiranje na teret budžeta RS ili sami finansiraju svoje školovanje predstavlja diskriminaciju, bilo je potrebno razmotriti da li se postavljanjem ovog uslova ostvaruje cilj utvrđen Odlukom, da li poštovan princip srazmernosti (proporcionalnosti) i da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se studentima i studentkinjama koji su školovanje završili na mađarskom jeziku, upisali prvu godinu studija i sami finansiraju svoje školovanje faktički uskrati pravo da konkurišu za stipendiju.

U izjašnjenju Nacionalnog saveta navodi se da je pravo stipendiranja uslovljeno upisom studenta na domaći „državni fakultet ili višu školu” na teret budžeta RS, odnosno, da je razlikovanje napravljeno u odnosu na to ko finansira studije, tj. u odnosu na to da li su samofinansirajući studenti ili studenti koji studiraju na teret budžeta RS, a ne prema tome ko je osnivač visokoškolske ustanove na kojoj studiraju. Dalje se navodi da su samofinansirajući studenti isključeni iz stipendije jer se želi omogućiti studiranje najvrednijim učenicima i onima koji zbog svoje ekonomske situacije nisu u mogućnosti da finansiraju studije.

Poverenica je mišljenja da se ovi argumenti ne mogu prihvatiti jer se zasnivaju na neosnovanim pretpostavkama da su studenti koji upisuju studije na teret budžeta vredniji (sa boljim uspehom) i da su slabijeg imovnog stanja u odnosu na samofinansirajuće studente.

Naime, ukoliko je cilj zaista bio da se prednost u dobijanju stipendija da uspešnijim kandidatima, što je sasvim legitimno, onda je bio dovoljan kriterijum uspeh iz srednje škole, s obzirom da se stipendija daje studentima koji upisuju prvu godinu studija, tako da se ne može unapred znati kakav će njihov uspeh biti na studijama. Uvođenjem statusa budžetskog studenta kao posebnog uslova za konkurisanje, samofinansirajući studenti i studentkinje su unapred eliminisani kao kandidati i uskraćeno im je pravo da zajedno sa ostalim kandidatima konkurišu za stipendiju. Imajući u vidu posledice koje proizvodi, ovaj uslov je neprihvatljiv jer ne postoji srazmera (proporcionalnost) između cilja koji se želeo ostvariti i posledica koje uvođenje ovog uslova izaziva. Pri tome treba imati u vidu da princip proporcionalnosti nalaže da kod svakog derogiranja individualnog prava postoji balans između zahteva jednakog tretmana i cilja čijem se ostvarivanju teži. Saglasno tome, ostvarivanje cilja ne sme da vodi ka diskriminatornom rezultatu.

S druge strane, iako je potpuno legitiman cilj da se stipendiraju studenti slabijeg imovnog stanja, neodrživa je i neosnovana pretpostavka da su budžetski studenti slabijeg imovnog stanja u odnosu na samofinansirajuće studente, jer upis studenata na visokoškolsku ustanovu u statusu samofinansirajućeg studenta opredeljuju različiti objektivni i subjektivni razlozi. Tako je, npr. u pojedinačnim slučajevima moguće da školarina na privatnom fakultetu koji se nalazi u mestu prebivališta studenta bude niža od troškova života koju bi student imao da studira na teret države, ali na fakultetu van mesta svog prebivališta. U takvim okolnostima će se student slabog imovnog stanja opredeliti za upis na visokoškolsku ustanovu kao samofinansirajući student.

Poslednji uslov za konkurisanje za stipendiju, koji se sastoji u tome da je student osnovnu ili srednju školu završio na mađarskom jeziku, opravdan je i sa aspekta cilja i sa aspekta posledica, imajući u vidu ulogu i ovlašćenja koja NSMNM ima u oblasti obrazovanja.

Poverenica je, pored uslova pod kojima studenti mogu konkurisati za stipendije, razmotrila i kriterijume za ocenjivanje kandidata. Članom 9. stav 1. Odluke propisani su sledeći kriterijumi:

– deficitarna struka na nivou fakultetskog obrazovanja (10 poena),
– visoko obrazovanje na mađarskom jeziku (3 poena),
– postignuti prosek uspeha učenja u srednjoj školi na kraju školske godine pomnožen brojem 3,
– školska sprema roditelja ukupno 2 poena, s tim što se 2 poena dobijaju za roditelje koji imaju završenu osnovnu školu ili niže obrazovanje, 1,5 poen za roditelje koji imaju srednje obrazovanje, a 1 poen za roditelje koji su visokoobrazovani,
– upis u birački spisak mađarske nacionalne zajednice, kod maloletnih lica izjava o nameri upisivanja u birački spisak (25 poena),
– završena matura u godini raspisivanja konkursa (14 poena),
– završena trogodišnja srednja škola u godini raspisivanja konkursa (10 poena),
– upis na fakultet u godini raspisivanja konkursa, na teret države (25 poena),
– upis na višu školu u godini raspisivanja konkursa, na teret države (10 poena),
– završeno srednje obrazovanje na mađarskom jeziku na teritoriji lokalne samouprave različite od mesta prebivališta studenta (10 poena),
– završeno srednje obrazovanje na mađarskom jeziku na teritoriji lokalne samouprave u mestu prebivališta studenta (5 poena).

Kad je reč o kriterijumima 1-3, 6. i 7., Poverenica je mišljenja da je njihovo uvođenje objektivno opravdano, kako sa aspekta cilja tako i sa aspekta posledica.

U pogledu 4. kriterijuma, Poverenica je mišljenja da on nema objektivno i razumno opravdanje, imajući u vidu cilj Odluke. Iako je potpuno legitimno da se prilikom dodeljivanja stipendija prednost daje kandidatima koji potiču iz porodica slabijeg imovnog stanja, bodovanje školske spreme roditelja ne teži ostvarivanju ovog cilja. Neprihvatljivi su argumenti koji se navode u izjašnjenju Nacionalnog saveta: „da se niža stručna sprema roditelja dodatno boduje jer postoji opravdana pretpostavka da su u tim porodicama roditelji manje motivisani da školuju svoju decu, a i ekonomski položaj im je, po pravilu, lošiji”. Kako iskustvo pokazuje, imovno stanje pojedinaca nije direktno uslovljeno stepenom njihovog obrazovanja, već zavisi od niza objektivnih i subjektivnih okolnosti. S druge strane, neosnovana je i pretpostavka da su roditelji sa nižom stručnom spremom manje motivisani da školuju svoju decu. Štaviše, iz velikog broja primera bi se moglo tvrditi upravo suprotno.

Odlukom je, kao 5. kriterijum za bodovanje, predviđen upis u birački spisak mađarske nacionalne zajednice, odnosno, davanje izjave maloletnog lica o nameri upisivanja u birački spisak mađarske nacionalne zajednice.

U izjašnjenju Nacionalnog saveta je navedeno da je kriterijum uveden jer je u pitanju stipendija NSMNM, kao i da je takav kriterijum opravdan i potreban pošto Nacionalni savet biraju lica upisana na poseban birački spisak, a upis je moguć u svakom trenutku po veoma jednostavnoj proceduri. Analizirajući ovaj kriterijum sa aspekta cilja Odluke, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je mišljenja da se izneti argumenti ne mogu prihvatiti i da nema objektivnog i razumnog opravdanja za njegovo uvođenje. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je stava da je legitimno podsticati pripadnike i pripadnice mađarske nacionalne manjine na upis u poseban birački spisak, kako bi ostvarili svoje pravo da učestvuju u izboru nacionalnog saveta svoje nacionalne manjine i time utiču na ostvarivanje manjinske samouprave svoje nacionalne zajednice. Međutim, u konkretnom slučaju to se nije moglo činiti na način propisan osporenom Odlukom.

Imajući u vidu da se na osnovu kriterijuma upisa u birački spisak mađarske nacionalne zajednice može ostvariti 25 poena, očigledno je da su na taj način favorizovani kandidati koji su upisani u birački spisak, u odnosu na one koji to nisu učinili, i to do te mere da je za dobijanje stipendije upis u birački spisak praktično odlučujući. S druge strane, uvođenjem ovog kriterijuma ugrožen je i princip dobrovoljnosti upisa u poseban birački spisak, propisan članom 47. stav 2. Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina („Sl. glasnik RS”, br. 72/2009). Zbog svega toga, evidentno je da između cilja Odluke i posledica koje primena ovog posebnog kriterijuma izaziva ne postoji potrebna proporcionalnost.

Posebno je neprihvatljiv kriterijum namere upisa u poseban birački spisak maloletnih lica, koji se ostvaruje davanjem izjave o nameri upisa u birački spisak. Osim razloga koji su navedeni kod ocene opravdanosti kriterijuma upisa u birački spisak za punoletne osobe, ovde treba posebno imati u vidu da je reč o deci, koja uživaju posebnu društvenu zaštitu zbog osetljivosti položaja u kojem se nalaze. Pri tome treba imati u vidu da pravo na upis u poseban birački spisak nacionalne manjine pripada građanima sa aktivnim biračkim pravom (čl. 45. Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina), koje, saglasno čl. 32. Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, imaju pripadnici nacionalne manjine ako ispune Ustavom i zakonom propisane opšte uslove za sticanje aktivnog biračkog prava. Ustavom Republike Srbije propisano je da aktivno biračko pravo pripada punoletnim državljanima Srbije (čl. 52. Ustava). U svetlu ovih izričitih propisa, neprihvatljivo je podsticanje maloletnih lica da izražavaju nameru upisa u poseban birački spisak mađarske nacionalne manjine, što se osporenom Odlukom čini utvrđivanjem 25 poena po osnovu izražene namere upisa u poseban birački spisak. Ne može se prihvatiti obrazloženje Nacionalnog saveta da je ovaj kriterijum uveden u cilju izjednačavanja mogućnosti punoletnih i maloletnih studenata da ostvare određeni broj bodova po ovom kriterijumu, jer, kako je prethodno obrazloženo, i sam kriterijum upisa u birački spisak je neosnovan.

Analiza 10. i 11. kriterijuma, po kojima kandidat koji je srednje obrazovanje na mađarskom jeziku završio na teritoriji lokalne samouprave različite od mesta njegovog prebivališta stiče 10 poena, a onaj ko je obrazovanje završio u svom mestu prebivališta 5 poena, pokazala je da za ovakav nejednak tretman kandidata nema objektivno i razumno opravdanje.

U obrazloženju Nacionalnog saveta navedeno da je dodatno bodovanje završenog srednjoškolskog obrazovanja na mađarskom jeziku van prebivališta kandidata motivisano socijalnim merilima i namerom da se da podrška onim kandidatima koji su u cilju školovanja na maternjem jeziku prihvatili određene troškove i dodatne terete, jer je školovanje u drugom naseljenom mestu ili opštini veći trud i trošak i za učenika i za porodicu. Poverenica smatra da su ovi argumenti neprihvatljivi i da propisivanje ovih kriterijuma, koji se zasnivaju na činjenici mesta prebivališta nije opravdano. Činjenica da neki kandidati žive u mestima u Srbiji u kojima postoje srednje škole na mađarskom jeziku ne bi trebalo da ima uticaja na rangiranje kandidata. S druge strane, ne postoje objektivni osnov za pretpostavku da je upis srednje škole u drugom mestu motivisan isključivo željom đaka da se školuje na mađarskom jeziku, jer u pojedinačnim slučajevima motiv može biti sasvim druge prirode (npr. upis željene srednje škole koja ne postoji u mestu prebivališta kandidata). Prema tome, ovaj kriterijum bi, eventualno, mogao biti objektivno opravdan da je Odlukom propisano, kao dodatni uslov, da se poeni na osnovu ovog kriterijuma stiču ako u mestu prebivališta kandidata ne postoji srednja škola na mađarskom jeziku. Ne može se, takođe, osnovano pretpostaviti da je školovanje u drugom mestu neizostavno povezano sa određenim troškovima i dodatnim teretima, kako se u izjašnjenju Nacionalnog saveta navodi, jer su životne okolnosti svakog pojedinačnog kandidata i njegove porodice potpuno različite.

Ceneći utvrđene činjenice i pravne propise, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. stav 1. tačke 1. i 9. Zakona o zabrani diskriminacije, dala je mišljenje i preporuku NSMNM radi preduzimanja radnji kojima će se otkloniti povreda načela jednakosti pojedinih kategorija studenata i studentkinja koji su školovanje završili na mađarskom jeziku.

U pogledu ostalih nepravilnosti na koje se u pritužbi ukazuje, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da nije nadležna da ocenjuje da li je u skladu sa zakonom da o redosledu kandidata na konačnoj listi, odnosno, o ishodu konkursnog postupka samostalno odlučuje predsednik upravne kancelarije Nacionalnog saveta, koji je ujedno i predsednik Saveta, kao i da li je Odlukom povređeno Ustavom garantovano pravo na žalbu ili drugo pravno sredstvo protiv odluke kojom se odlučuje o pravu, obavezi ili na zakonu zasnovanom interesu.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Pritužba A. Č. protiv Nacionalnog saveta mađarske nacionalne manjine zbog diskriminacije u pogledu uslova za stipendiranje studenata i studentkinja koji su školovanje završili na mađarskom jeziku