del. br. 516 datum: 9. 4. 2012.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti da prima i razmatra pritužbe zbog povreda odredaba Zakona o zabrani diskriminacije, daje mišljenja i preporuke i izriče zakonom utvrđenje mere (čl. 33. st. 1. t. 1. Zakona o zabrani diskriminacije „Službeni glasnik RS” br. 22/2009), povodom pritužbe K. p. z. lj. p. „J” i B. c. z. lj. p, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti daje

MIŠLjENjE

Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda organizovao je prevoz putnika sa invaliditetom tako da korisnik usluge javnog gradskog prevoza može biti osoba sa invaliditetom sa područja prve tarifne zone u Beogradu, dok je za osobe sa invaliditetom sa područja druge tarifne zone propisan dodatni uslov za korišćenje ove usluge – potrebno je da postoje tri ili više zahteva korisnika ca istog područja, da bi bilo obezbeđeno kombi vozilo.

Organizovanjem prevoza putnika sa invaliditetom na ovaj način, Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda povredio je načelo jednakih prava i obaveza propisano čl. 8. Zakona o zabrani diskriminacije, čime je izvršio diskriminaciju N. M. iz S. i onih korisnika usluga javnog gradskog prevoza sa područja druge tarifne zone u Beogradu u kojoj postoje manje od tri zahteva korisnika sa istog područja, u pogledu dostupnosti usluga korišćenja javnog gradskog prevoza, zabranjenu čl. 17. st. 1. Zakona o zabrani diskriminacije, u vezi čl. 13. i 27. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom („Sl. glasnik RS”, br. 33/2006).
Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. stav 1. tačka 1. i članu 39. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije, daje Sekretarijatu za socijalnu zaštitu grada Beograda

PREPORUKU

1. Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda preduzeće bez odlaganja sve neophodne mere u cilju organizovanja gradskog prevoza osoba sa invaliditetom na način koji omogućava N. M. iz S. i svim osobama sa invaliditetom nesmetano uživanje prava na korišćenje gradskog prevoza, nezavisno od broja korisnika iz zone u kojoj osoba sa invaliditetom stanuje na teritoriji grada Beograda.

2. Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda obavestiće Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti, u roku od 30 dana od dana prijema mišljenja sa preporukom, o planiranim merama i preduzetim radnjama u cilju postupanja po preporuci.

O b r a z l o ž e nj e

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti primila je 20. decembra 2011. godine pritužbu Komiteta pravnika za ljudska prava „Yucom” i Beogradskog centra za ljudska prava, koja je podneta u ime i uz saglasnost N. M. iz S, a protiv Gradskog saobraćajnog preduzeća „Beograd”, Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda i Gradskog centra za socijalni rad. U pritužbi je navedeno da je ugovorom o prevozu osoba sa invaliditetom, broj XIX-02-401-5/2010 od 13. maja 2011. godine uređen prevoz osoba koje imaju distrofiju, dečiju i cerebralnu paralizu, multiplu sklerozu, paraplegiju i slepih osoba na području prve tarifne zone (ITS1) u Beogradu, izuzev u slučaju kada postoji zahtev za prevozom tri ili više korisnika u zoni kretanja jednog kombi vozila, uz saglasnost Gradskog centra za socijalni rad i Sekretarijata za socijalnu zaštitu.

Podnosioci pritužbe smatraju da je zaključenjem ovog ugovora, N. M. iz S, koji se nalazi na području druge tarifne zone (ITS2), diskriminisan u odnosu na osobe sa invaliditetom koji stanuju na području prve tarifne zone. Naime, on je osoba sa fizičkim invaliditetom, korisnik kolica i redovan student Fakulteta za bezbednost u Beogradu, a ovakvim sistemom organizacije prevoza osoba sa invaliditetom njemu nije obezbeđen prevoz od kuće do fakulteta, čime je povređeno njegovo pravo na obrazovanje, pristupačnost i pravo da bude uključen u zajednicu.

U pritužbi je navedeno i da je ugovaranje prevoza osoba sa invaliditetom na ovaj način, odnosno pod ovim uslovima, suprotno Zakonu o zabrani diskriminacije, Zakonu o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom kao i Konvenciji UN o pravima osoba sa invaliditetom i drugih međunarodnih dokumenata koji predstavljaju sastavni deo domaćeg pravnog poretka i neposredno se primenjuju. Podnosioci pritužbe smatraju da svim osobama sa invaliditetom mora biti garantovano ostvarivanje osnovnih ljudskih prava na ravnopravnim osnovama sa ostalim građanima.

Uz pritužbu su dostavljeni i sledeći dokazi: rešenje Gradskog centra za socijalni rad – odeljenja Čukarica br. 55330 – 339/10 od 2. februara 2010. godine, dopis Gradske uprave grada Beograda – Sekretarijata za socijalnu zaštitu od 2. juna 2009. godine, dopis Udruženja distrofičara Beograda od 5. oktobra 2006. godine.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti sprovela je postupak u cilju utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, u skladu sa čl. 35. st. 4. i čl. 37. st. 2. Zakona o zabrani diskriminacije, pa je od Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda, Gradskog saobraćajnog preduzeća „Beograd” i Gradskog centra za socijalni rad u Beogradu zatraženo izjašnjenje o osnovanosti i navodima pritužbe, kao i izjašnjenje o razlozima ograničavanja korišćenja usluge javnog gradskog prevoza samo na osobe sa invaliditetom koje žive u Beogradu na području prve tarifne zone.

Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda je dostavio izjašnjenje br. 07-27/2012 od 31. januara 2012. godine, u kojem je navedeno sledeće:

– da osnovni kriterijum Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda i JKP GSP „Beograd” za uvrštavanje korisnika u prevoz jeste broj korisnika iz određene zone i saobraćajno tehničke mogućnosti prevoza, a ne zona u kojoj korisnik stanuje;
– da se prevoz osoba sa invaliditetom obavlja od 2006. godine, i to sa 13 kombi vozila, da se od tada broj vozila nije povećavao dok broj korisnika stalno raste i da trenutno ovaj prevoz koristi oko 400 korisnika sa invaliditetom;
– da se prevoz obavlja u svim delovima grada, kao i u Železniku, Zemun Polju i Borči koji se nalaze u drugoj zoni, ali sa velikim brojem korisnika;
– da je ugovorom od 13. maja 2011. godine, Sekretarijat za socijalnu zaštitu poverio GSP „Beograd” obavljanje prevoza osoba sa invaliditetom na području prve tarifne zone, izuzev u slučajevima kada postoji zahtev za prevozom tri ili više korisnika u zoni kretanja jednog kombi vozila;
– da je ovakav način organizacije uslovljen raspoloživim brojem vozila za prevoz osoba sa invaliditetom na celoj teritoriji Beograda, a da bi što veći broj korisnika dobio prevoz, vrši se grupisanje više zahteva, odnosno, maksimalno se koristi kapacitet vozila jer bi u suprotnom veći broj korisnika ostao uskraćen za ovu uslugu;
– da je posredstvom Gradskog centra za socijalni rad porodici M. omogućeno ostvarivanje prava na jednokratnu novčanu pomoć kako bi na drugi način organizovala prevoz korisnika od kuće do fakulteta i na taj način ostvario pravo na obrazovanje.

Uz izjašnjenje je dostavljen ugovor zaključen između Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda, Gradskog saobraćajnog preduzeća „Beograd” i Gradskog centra za socijalni rad.

U izjašnjenju Gradskog saobraćajnog preduzeća „Beograd” br. 1209 od 31. januara 2012. godine, navedeno je sledeće:

– da se na osnovu ugovora sa Sekretarijatom za socijalnu zaštitu grada Beograda obavlja prevoz osoba sa invaliditetom, koji se od 2006. godine obavlja sa 13 kombi vozila i da se broj kombi vozila nije povećavao, dok broj korisnika stalno raste kao i da trenutno ovaj prevoz koristi oko 400 sugrađana – redovnih i vanrednih korisnika;
– da osnovni kriterijum Sekretarijata za socijalnu zaštitu i JKP GSP „Beograd” za uvrštavanje korisnika u prevoz nije zona u kojoj korisnik stanuje već su to broj korisnika iz te zone i saobraćajno – tehničke mogućnosti prevoza, i to:

– raspoloživi kapacitet vozila, odnosno da li ima mesta u vozilu za kolica ili sedenje u turi koja odgovara novom korisniku;
– mogućnost uklapanja u postojeći red vožnje po vremenu i mestu atrakcije, odnosno da li ima kombi vozila koje je, u traženo vreme, blizu mesta odakle polazi novi korisnik;
– koliko bi uvrštavanje novog zahteva značilo pomeranje vremena za ostale korisnike, tj. da li bi stizali na vreme u škole ili na posao ili bi to značilo kašnjenje već postojećim korisnicima i produženo vreme putovanja;
– koliko bi bilo pojedinačno vreme putovanja, s obzirom na zdravstveno stanje, i kao najvažnije – bezbednost putnika.

– da je ovakav način organizacije uslovljen raspoloživim brojem vozila za prevoz osoba sa invaliditetom na celoj teritoriji Beograda, sa ciljem da što veći broj korisnika dobije prevoz, pa se vrši grupisanje više zahteva, odnosno maksimalno se koristi kapacitet vozila.

Uz izjašnjenje je dostavljen ugovor o prevozu osoba sa invaliditetom za 2011. godinu, dopis Sekretarijata za obrazovanje od 17. septembra 2009. godine kojim je traženo od Gradskog saobraćajnog preduzeća da obezbedi prevoz za N. M. zbog školovanja, odnosno, ostvarivanja prava na obrazovanje i odgovor na dopis Sekretarijatu za obrazovanje od 21. septembra 2009. godine.

Gradski centar za socijalni rad u Beogradu je u izjašnjenju br. 550- 124/2 od 31. januara 2012. godine naveo:

– da nije pružalac usluga prevoza osoba sa invaliditetom, odnosno korisnika prevoza, s obzirom da je njegova uloga ograničena na tehničku obradu primljenih prijava, sačinjavanja zahteva, njihovog blagovremenog dostavljanja pružaocu usluge, tj. prevozniku i obaveštavanja korisnika prevoza o odluci korišćenja redovnog ili vanrednog prevoza;
– da se pružanje usluge na nivou Gradskog centra za socijalni rad u Beogradu sprovodi po načelu jednakosti svih kategorija korisnika u skladu sa normativima, kao i da je delatnost Gradskog centra za socijalni rad pružanje socijalne i porodično-pravne zaštite na teritoriji grada Beograda;
– da je predmetni ugovor istekao 31. decembra 2011. godine.

Uz izjašnjenje je dostavljen ugovor o prevozu osoba sa invaliditetom od 13. maja 2011. godine, zaključen između Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda, Gradskog saobraćajnog preduzeća „Beograd” i Gradskog centra za socijalni rad.
Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je prilikom odlučivanja u ovom predmetu analizirala sve navode iz pritužbe i izjašnjenja, dokaze koji su dostavljeni, kao i relevantne odredbe međunarodnog i domaćeg zakonodavstva u oblasti zaštite od diskriminacije osoba sa invaliditetom.

Iz ugovora o prevozu osoba sa invaliditetom broj XIX-02-401-5/2010, utvrđeno je da je zaključen 13. maja 2011. godine između Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda, Gradskog saobraćajnog preduzeća „Beograd” i Gradskog centra za socijalni rad Beograd, kao i sledeće činjenice:

– da je predmet ugovora prevoz osoba sa invaliditetom u Beogradu, i to onih koji imaju distrofiju, dečiju i cerebralnu paralizu, multiplu sklerozu, paraplegiju i slepih osoba.
– da Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda poverava, a GSP „Beograd” prihvata da u 2011. godini vrši prevoz osoba sa invaliditetom u svemu prema ponudi br. 13230 od 30. decembra 2010. godine (čl. 1.)
– da se pod prevozom osoba sa invaliditetom (specijalni prevoz) podrazumeva javna delatnost posebnog prevoza putnika na području prve tarifne zone integrisanog tarifnog sistema (ITS) u Beogradu, izuzev u slučajevima kada postoji zahtev za prevozom tri ili više korisnika u zoni kretanja jednog kombi vozila, uz saglasnost Gradskog centra za socijalni rad u Beogradu i Sekretarijata, za potrebe osoba koje zbog svog invaliditeta ne mogu samostalno koristiti redovan gradski prevoz ili to mogu samo uz povećan rizik od povređivanja (čl. 2.)
– da se GSP „Beograd” obavezuje da uslugu specijalnog prevoza obavlja kao a) redovan prevoz radnim danima, b) vanredni prevoz radnim danima, vikendom ili državnim praznikom, koji će se obavljati povremeno prema potrebama korisnika i v) prevoz organizovane grupe osoba sa invaliditetom (čl. 3.)
– redovan prevoz se obavlja radnim danima od 6 – 19 časova svim raspoloživim vozilima, a u vremenu od 19 – 23 časova sa dva vozila, pri čemu korisnici prevoza mogu biti: zaposleni, učenici i studenti, lica na stalnom nestacionarnom medicinskom tretmanu i druga lica sa invaliditetom koja imaju potrebu za redovnim prevozom (čl. 4.)
– da je korisnik prevoza koji želi da bude obuhvaćen redovnim prevozom dužan da prijavi potrebu za prevozom nadležnom opštinskom odeljenju Gradskog centra za socijalni rad u Beogradu sa precizno naznačenim danom, svrhom prevoza, vremenom i relacijom putovanja, brojem telefona i podacima o pratiocu ukoliko je obavezan da ga ima. Nadležno opštinsko odeljenje Gradskog centra za socijalni rad prijave korisnika prevoza dostavlja Gradskom centru za socijalni rad grada Beograda koji sačinjava zahtev u pisanoj formi i dostavlja ga prevozniku. Prevoznik, na osnovu primljenog zahteva, donosi odluku o korišćenju redovnog prevoza i dostavlja je Gradskom centru za socijalni rad u Beogradu, koji obaveštava korisnika prevoza preko opštinskog odeljenja koje je primilo zahtev za prevozom (čl. 5.)

Iz dopisa Sekretarijata za obrazovanje grada Beograda od 11. septembra 2009. godine koji je upućen Gradskom saobraćajnom preduzeću „Beograd” utvrđeno je da se Sekretarijat za obrazovanje grada Beograda obratio GSP „Beograd” zahtevom za obezbeđenje vozila na relaciji Sremčica – Zemun – Sremčica za N. M. koji ima progresivnu mišićnu distrofiju, kako bi mogao da nastavi svoje četvorogodišnje obrazovanje u školskoj 2009/2010 godini.

Iz dopisa GSP „Beograd” od 21. septembra 2009. godine upućenog Sekretarijatu za obrazovanje utvrđeno je da je GSP „Beograd” odbio zahtev za prevoz N. M. iz S. U dopisu je navedeno da je „za prevoz M. N. od mesta stanovanja u S. do škole u Zemunu u jednom pravcu potrebno da najpre kombi dođe prazan iz garaže po N, da ga odveze u školu i da se vrati na redovnu trasu što iznosi minimalno 45 kilometara, odnosno 80 minuta vožnje za odlazak i isto toliko za povratak”, što bi značilo da iz redovnog prevoza moraju da se isključe redovni korisnici koje GSP „Beograd” prevozi po ugovoru sa Sekretarijatom za socijalnu zaštitu i ugovoru sa Savezom za cerebralnu i dečiju paralizu, Udruženjem obolelih od multiple skleroze, Udruženjem paraplegičara, Savezom slepih i Udruženjem distrofičara, na šta GSP „Beograd” nema pravo.

Iz dopisa Udruženja distrofičara Beograda od 5. oktobra 2006. godine, čiji je N. M. član, utvrđeno je da se ovo udruženje obraćalo Sekretarijatu za socijalnu zaštitu grada Beograda kako bi se N. omogućilo redovno pohađanje škole, s obzirom da nema obezbeđen prevoz od kuće u S. do škole. U dopisu je takođe navedeno da se udruženje obratilo i GSP-u kako bi organizovali specijalni kombi prevoz, ali da je njihov zahtev odbijen iz razloga što ugovor koji je potpisan sa Sekretarijatom za socijalnu zaštitu pokriva samo tzv. prvu zonu, kojoj S. ne pripada.

U dopisu Gradske uprave grada Beograda – Sekretarijata za socijalnu zaštitu od 2. juna 2009. godine upućenog N. M, navedeno je da se prevoz osoba sa invaliditetom obavlja u skladu sa tehničkim mogućnostima i kapacitetima i to sa 13 kombi vozila koja su prilagođena osobama sa invaliditetom, kao i da se sa postojećim brojem kombi vozila obavlja prevoz osoba sa invaliditetom u užem gradskom jezgru. S obzirom na ove okolnosti Sekretarijat za socijalnu zaštitu je u saradnji sa Gradskim centrom za socijalni rad – odeljenje Čukarica, omogućio porodici M. da nekoliko godina unazad u više navrata ostvaruje pravo na jednokratne pomoći na ime troškova prevoza N. M. na relaciji kuća – škola – kuća. U dopisu je navedeno i da će Sekretarijat za socijalnu zaštitu nastojati da u saradnji sa GSP Beograd obezbediti, kako uključivanje većeg broja korisnika u organizovani prevoz, tako i onih korisnika koji stanuju na obodima gradskih opština.

Iz rešenja Gradskog centra za socijalni rad – odeljenje Čukarica br. 55330 – 339/10 od 2. februara 2010. godine utvrđeno je da je N. M. iz S. priznato pravo na jednokratnu novčanu pomoć u iznosu od 10. 000 dinara, s obzirom da je redovan učenik Pravnobirotehničke škole u Zemunu i da roditelji imaju velikih izdataka oko plaćanja prevoza deteta do škole i nazad.

Primenjujući relevantne pravne norme na utvrđeno činjenično stanje Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje da je odredbom čl. 21. Ustava Republike Srbije („Sl. glasnik RS”, br. 98/2006) zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Republika Srbija je 29. maja 2009. godine ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom („Sl. glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 42/2009) kojom je u čl. 2. propisano da diskriminacija po osnovu invalidnosti znači svako neopravdano pravljenje razlike, isključivanje ili ograničavanje po osnovu invalidnosti čiji cilj ili posledica jeste ograničavanje ili poništavanje priznanja uživanja ili sprovođenja svih ljudskih prava i osnovnih sloboda u oblastima politike, ekonomije, socijalnih, kulturnih, građanskih prava i bilo kojoj drugoj oblasti.

Članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje, dok je čl. 17. st. 1. propisano da diskriminacija u pružanju javnih usluga postoji ako pravno ili fizičko lice, u okviru svoje delatnosti, odnosno zanimanja, na osnovu ličnog svojstva lica ili grupe lica, odbije pružanje usluge, za pružanje usluge traži ispunjenje uslova koji se ne traže od drugih lica ili grupe lica, odnosno ako u pružanju usluga neopravdano omogući prvenstvo drugom licu ili grupi lica. Čl. 26. st. 1. propisano je da diskriminacija osoba sa invaliditetom postoji ako se postupa suprotno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života, a stavom 2. je određeno da se način ostvarivanja i zaštita prava osoba sa invaliditetom uređuje posebnim zakonom.
Zakon o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom („Sl. glasnik RS”, br. 33/2006) zasniva se na načelima zabrane diskriminacije osoba sa invaliditetom, poštovanju ljudskih prava i dostojanstva osoba sa invaliditetom, uključenosti osoba sa invaliditetom u sve oblasti društvenog života na ravnopravnoj osnovi, uključenosti osoba sa invaliditetom u sve procese odlučivanja o njihovim pravima i obavezama i jednakosti prava i obaveza. Prema članu 3. ovog zakona izraz “osobe sa invaliditetom” označava osobe sa urođenom ili stečenom fizičkom, senzornom, intelektualnom ili emocionalnom onesposobljenošću koje usled društvenih ili drugih prepreka nemaju mogućnosti ili imaju ograničene mogućnosti da se uključe u aktivnosti društva na istom nivou sa drugima, bez obzira na to da li mogu da ostvaruju pomenute aktivnosti uz upotrebu tehničkih pomagala ili službi podrške, a čl. 4. propisana je dužnost organa javne vlasti da osobama sa invaliditetom obezbede uživanje prava i sloboda bez diskriminacije. Saglasno čl. 11. st. 1. ovog zakona, organi javne vlasti ne smeju svojom radnjom ili propuštanjem vršiti diskriminaciju osoba sa invaliditetom, dok je čl. 13. st. 1. zabranjena diskriminacija na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga i pristupa objektima u javnoj upotrebi i javnim površinama, pri čemu se pod uslugom u smislu ovog zakona smatra svaka usluga koju uz naknadu ili bez nje pravno ili fizičko lice pruža u okviru svoje delatnosti, odnosno trajnog zanimanja (st. 2). Ovaj zakon izričito zabranjuje diskriminaciju po osnovu invalidnosti u javnom prevozu, što obuhvata odbijanje da se preveze osoba sa invaliditetom, odbijanje posade prevoznog sredstva da takvoj osobi pruži fizičku pomoć neophodnu za prevoz tim sredstvom ukoliko se time ne ugrožava bezbednost saobraćaja, kao i utvrđivanje nepovoljnijih uslova prevoza za putnike sa invaliditetom (čl. 27).

Analizom odredaba ugovora o prevozu osoba sa invaliditetom broj XIX-02-401-5/2010 može se zaključiti da je grad Beograd preko Sekretarijata za socijalnu zaštitu poverio Gradskom saobraćajnom preduzeću „Beograd” obavljanje delatnosti gradskog prevoza osoba sa invaliditetom u Beogradu, i to onih koje imaju distrofiju, dečiju i cerebralnu paralizu, multiplu sklerozu, paraplegiju i slepih osoba. Pravo na korišćenje usluge prevoza uslovljeno je mestom prebivališta osobe sa invaliditetom, odnosno, pravo imaju osobe koje stanuju na području prve tarifne zone u Beogradu, dok se za osobe koje nemaju prebivalište na području prve tarifne zone postavlja dodatni uslov, pa uslugu prevoza mogu da koriste samo ukoliko postoje tri ili više korisnika u zoni kretanja kombi vozila. Sa druge strane, ugovorom nije propisan način ostvarivanja prava na gradski prevoz osobe sa invaliditetom koja nema prebivalište na području prve tarifne zone u Beogradu u slučaju kada postoji manje od tri zahteva za korišćenje usluge prevoza iz te zone, odnosno, zone kretanja kombi vozila.

Imajući sve ovo u vidu, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je stava da je Sekretarijat za socijalnu zaštitu ugovaranjem prevoza osoba sa invaliditetom na ovaj način izvršio akt diskriminacije, jer je omogućio korišćenje prava na gradski javni prevoz tačno određenom krugu korisnika sa prebivalištem na području prve tarifne zone, dok je za one osobe sa invaliditetom koje nemaju prebivalište u prvoj tarifnoj zoni propisao dodatne uslove, kojima otežava i/ili onemogućava korišćenje usluge javnog prevoza. U konkretnom slučaju, osobama sa invaliditetom koje stanuju na području prve tarifne zone u Beogradu i onim osobama koje stanuju na području druge tarifne zone ukoliko postoje tri ili više korisnika prevoza iz te zone omogućeno je uživanje i dostupnost prava na korišćenje javnog gradskog prevoza, ali ne i svim osobama sa invaliditetom kojima je neophodno korišćenje usluge javnog gradskog prevoza.

Članom 17. st. 1. Zakona o zabrani diskriminacije zabranjeno je pravnom ili fizičkom licu da u okviru svoje delatnosti, odnosno zanimanja, na osnovu ličnog svojstva lica ili grupe odbije pružanje usluge, zatim da za pružanje usluge traže ispunjenje uslova koji se ne traže od drugih lica ili grupe i da u pružanju usluge neopravdano omogući prvenstvo drugom licu ili grupi. Sekretarijat za socijalnu zaštitu, kao organ javne vlasti, u okviru svoje delatnosti, organizovanjem i propisivanjem uslova korišćenja usluge javnog gradskog prevoza osoba sa invaliditetom, prekršio je ovu zabranu čime je izvršio diskriminaciju u pogledu dostupnosti usluga javnog prevoza N. M, kao i svim drugim osoba sa ivaliditetom koje žive u Beogradu na području druge zone u kojoj postoje manje od tri zahteva korisnika za usluge prevoza, a što je izričito zabranjeno i čl. 13. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom.

Prilikom sagledavanja okolnosti ovog slučaja Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je imala u vidu činjenicu da je ugovor od 13. maja 2011. godine prestao da važi 31. decembra 2011. godine, ali je mišljenja da je ova okolnost irelevantna u konkretnom slučaju budući da Sekretarijat za socijalnu zaštitu u izjašnjenju ne navodi niti dostavlja dokaze o eventualnim merama i aktivnostima koje će preduzeti (ili je preduzeo) kako bi ugovaranjem prevoza putnika sa invaliditetom za 2012. godinu bila obezbeđena jednaka prava za sve korisnike usluga javnog gradskog prevoza.

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje na činjenicu da usluga redovnog gradskog prevoza u Beogradu nije dostupna osobama sa invaliditetom, posebno onim osobama koje koriste kolica, što osobe sa invaliditetom onemogućava da uslugu javnog gradskog prevoza nesmetano koriste. Imajući u vidu da je jedan od osnovnih pravnih principa savremenog prava da svi pojedinci, bez obzira na različitost, imaju jednaka prava i obaveze, stoga osobe sa invaliditetom u Srbiji moraju imati i jednake mogućnosti da ta prava ostvare (učešće u društvenim, kulturnim, ekonomskim i političkom životu zajednice, kao i pristup svim strukturama, procesima, resursima). S tim u vezi, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da Sekretarijat za socijalnu zaštitu organizovanjem specijalnog prevoza osoba sa invaliditetom preduzima određene mere kako bi se osobama koje ne mogu da koriste redovan gradski prevoz zbog invaliditeta, omogućilo ostvarivanje ovog prava na prilagođen način, a do momenta kada će gradski prevoz biti pristupačan svim građanima i građankama. Međutim, imajući u vidu činjenicu da se Republika Srbija obavezala domaćim i međunarodnim dokumentima na omogućavanje pristupačnosti javnih usluga svim licima, ono što Sekretarijat za socijalnu zaštitu u okviru obavljanja usluge specijalnog prevoza osoba sa invaliditetom ne sme da čini, to je da pravi razliku i nejednako tretira pojedine korisnike ovih usluga koji se nalaze u istoj ili sličnoj situaciji. Ovakvim postupanjem Sekretarijat za socijalnu zaštitu određenim osobama sa invaliditetom, na osnovu njihovog mesta prebivališta, nameće ispunjenje dodatnih uslova koji se ne traže od drugih lica, što je zabranjeno i predstavlja akt diskriminacije. Nametanjem dodatnih/posebnih uslova za korišćenje usluge specijalnog prevoza pojedinim korisnicima ovih usluga, Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda je povredio načelo jednakih prava i obaveza, propisano članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije, s obzirom da korišćenje usluge gradskog prevoza nije omogućeno svim osobama koje imaju distrofiju, dečiju i cerebralnu paralizu, multiplu sklerozu, paraplegiju i slepe osobe, već samo onima koje žive:

– na području prve tarifne zone u Beogradu i
– na području druge tarifne zone u Beogradu sa kojeg su tri i više korisnika zatražila korišćenje usluge specijalnog gradskog prevoza.

Odredbom člana 8. Zakona o zabrani diskriminacije propisano je da do povrede ovog načela dolazi ako se licu ili grupi, zbog njegovog, odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje.

Prema tome, sa aspekta Zakona o zabrani diskriminacije, imajući u vidu propisane uslove Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda za ostvarivanje prava na korišćenje usluge specijalnog prevoza osoba sa invaliditetom, očigledno je da su u nejednak položaj stavljene osobe sa invaliditetom koje imaju distrofiju, dečiju i cerebralnu paralizu, multiplu sklerozu, paraplegiju i slepe osobe, a koje žive:

– na području druge tarifne zone u Beogradu u kojoj postoje manje od tri korisnika koji imaju potrebu za korišćenjem usluge specijalnog gradskog prevoza, među kojima je i podnosilac pritužbe, N. M. iz S.

Da bi se ispitalo da li je postavljanjem posebnih uslova pojedinim osobama sa invaliditetom koje imaju potrebu za korišćenjem usluge specijalnog gradskog prevoza, Sekretarijat za socijalnu zaštitu grada Beograda povredio načelo jednakih prava i obaveza, potrebno je razmotriti: a) da li su cilj ili posledica preduzetih mera opravdani, kao i b) da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju.

Nesporno je da cilj koji se postiže ugovaranjem specijalnog prevoza osoba sa invaliditetom jeste da se omogući osobama koje ne mogu da koriste redovan gradski prevoz, ostvarivanje prava na korišćenje usluge gradskog prevoza na pristupačan i dostupan način. S tim u vezi, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti smatra da je cilj ove mere opravdan.

Međutim, analiza uslova po kojem se pravo na korišćenje usluge specijalnog prevoza osoba sa invaliditetom omogućava korisnicima koji su na području druge tarifne zone u Beogradu ukoliko postoji zahtev za prevozom tri ili više korisnika u toj zoni, pokazuje da ovaj uslov nema objektivno i razumno opravdanje, odnosno da dovodi do neopravdanih posledica za pojedine osobe sa invaliditetom.

Naime, osobama sa invaliditetom koja su na području druge tarifne zone u kojoj postoje manje od tri korisnika koja imaju potrebu za korišćenjem gradskog prevoza, postavljen je uslov za ostvarivanje prava na korišćenje specijalnog prevoza koji oni nisu u mogućnosti da ispune, jer ispunjenje ovog uslova ne zavisi ni na koji način od osobe kojoj se taj uslov nameće. Pored toga, Zakon o komunalnim delatnostima („Sl. glasnik RS”, br. 88/2011) propisuje u čl. 2. da su komunalne delatnosti, u smislu ovog zakona, delatnosti pružanja komunalnih usluga od značaja za ostvarenje životnih potreba fizičkih i pravnih lica kod kojih je jedinica lokalne samouprave dužna da stvori uslove za obezbeđenje odgovarajućeg kvaliteta, obima, dostupnosti i kontinuiteta, kao i nadzor nad njihovim vršenjem, dok u komunalne delatnosti spadaju, između ostalog i gradski i prigradski prevoz putnika.

Takođe, prilikom sagledavanja okolnosti ovog slučaja, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je imala u vidu i činjenicu da je sam zakonodavac završnom odredbom iz člana 53. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom odložio primenu odredbi čl. 33. koje propisuju preduzimanje mera kojima se, pored ostalog, prevoz čini pristupačnim osobama sa invaliditetom. Razlog zbog koga je zakonodavac odložio primenu ove odredbe ogleda se upravo u tome da jedinicama lokalne samouprave ostavi vreme, za koje je ocenio da je dovoljno, kako bi od stupanja na snagu do početka primene odredbe iz člana 33. isplanirala i obezbedila sredstva za realizaciju ovih mera. Zbog toga se može zaključiti da je propuštanje Sekretarijata za socijalnu zaštitu grada Beograda, kao organa javne vlasti u čijoj je nadležnosti, između ostalog, i ugovaranje i obezbeđivanje prevoza osoba sa invaliditetom, da izvrši svoju zakonsku obavezu, dovelo do diskriminacije N. M, kao i svih drugih osoba sa invaliditetom koje koriste kolica i koje žive u drugoj tarifnoj zoni gde ne postoji tri zahteva za korišćenje usluge prevoza, u pogledu korišćenja usluge prevoza. Posledice ovog propuštanja ogledaju se u ograničavanju mogućnosti pojedinim osobama sa invaliditetom da pod jednakim uslovima uživaju građanska, politička, socijalna, ekonomska, kulturna i druga ljudska prava i slobode.

Poverenica je, takođe, imala u vidu obrazloženje Sekretarijata za socijalnu zaštitu da je ovakav način organizacije prevoza putnika sa invaliditetom uslovljen raspoloživim brojem vozila, kao i da se od 2006. godine broj vozila nije povećavao dok broj korisnika stalno raste, ali je mišljenja da su ovi navodi neprihvatljivi i nikako ne mogu biti opravdanje za kršenje odredaba Zakona o zabrani diskriminacije i Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom, kao i da je moguće propisati kriterijume kojima bi se ostvarivanje prava na korišćenje usluge specijalnog prevoza omogućilo svim osobama sa invaliditetom koje imaju potrebu za korišćenjem ove vrste usluge.

Saglasno tome, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je mišljenja da je posledica ove mere neopravdana, jer pojedine osobe sa invaliditetom dovodi u situaciju da su onemogućene, odnosno, znatno im je otežano ostvarivanje mnogih prava (npr. pravo na obrazovanje, zdravstvenu zaštitu i sl.) jer im nije obezbeđen pristupačan i dostupan javni gradski prevoz

Ceneći utvrđene činjenice i pravne propise, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. stav 1. tačke 1. Zakona o zabrani diskriminacije, dala je mišljenje i preporuku Sekretarijatu za socijalnu zaštitu grada Beograda radi preduzimanja mera u cilju otklanjanja posledica diskriminacije.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Preporuka Sekretarijatu za socijalnu zaštitu grada Beograda za preduzimanje mera u cilju organizovanja gradskog prevoza za osobe sa invaliditetom