br. 07-00-00353/2021-02 datum: 26.8.2021.

MINISTARSTVO FINANSIJA

Siniša Mali, ministar

11000 BEOGRAD

Kneza Miloša 20

Poštovani gospodine Mali,

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratilo se dopisom udruženje građana koje je istaklo da je uslovljavanjem za ostvarivanje prava na novčanu pomoć iz Zakona o privremenom registru punoletnih građana Republike Srbije kojima se uplaćuje novčana pomoć za ublažavanje posledica pandemije bolesti Covid-19 izazvane virusom SarsCoV-2[1] (u daljem tekstu Zakon o privremenom registru), u pogledu prijavljenjenog prebivališta na teritoriji Republike Srbije i posedovanja važeće lične karte, onemogućeno pojedinim licima da se prijave, a samim tim i da ostvare pravo na novčanu pomoć.

Naime, Zakon o privremenom registru u članu 1. propisuje da se ovim zakonom uređuju  sačinjavanje i vođenje Privremenog registra punoletnih državljana Republike Srbije, kojima se uplaćuje novčana pomoć za ublažavanje posledica pandemije bolesti Covid-19 izazvane virusom SarsCoV-2, način uplate novčane pomoći za ublažavanje posledica pandemije bolesti Covid-19 izazvane virusom SarsCoV-2 punoletnim državljanima Republike Srbije (u daljem tekstu: novčana pomoć), kao i druga pitanja koja su od značaja za dobijanje novčane pomoći. Istim zakonom u članu 2. stav 1. tačka 1. pojašnjeno je da je „punoletni državljanin Republike Srbije“ fizičko lice koje je, na dan stupanja na snagu ovog zakona punoletno, koje je državljanin Republike Srbije, koje ima prebivalište na teritoriji Republike Srbije – u skladu sa zakonom kojim se uređuju prebivalište i boravište građana, koje poseduje važeću ličnu kartu i koje se prijavi za uplatu novčane pomoći u skladu sa ovim zakonom.

Ustav Republike Srbije[2] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.[3]

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[4], kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima.

Članom 7. ovog zakona propisano je da posredna diskriminacija postoji ako na izgled neutralna odredba, kriterijum ili praksa lice ili grupu lica stavlja ili bi mogla staviti, zbog njihovog ličnog svojstva, u nepovoljan položaj u poređenju sa drugim licima u istoj ili sličnoj situaciji, osim ako je to objektivno opravdano legitimnim ciljem, a sredstva za postizanje tog cilja su primerena i nužna.

Poverenik ukazuje da prilikom kreiranja mera čiji je cilj smanjenje negativnih efekata prouzrokovanih pandemijom COVID-19 virusa, svakako treba uzeti u obzir i činjenicu da posledice pandemije, ali i mere koje su se preduzimale u cilju suzbijanja širenja COVID-19 virusa nisu jednako pogodile sve kategorije stanovništva. Nakon usvajanja Odluke o proglašenju vanrednog stanja[5], Poverenik je nastavio da prati stanje u oblasti zaštite ravnopravnosti i preporukama mera i različitim inicijativama koje su do sada upućene Vladi i resornim ministarstvima ukazao na različite probleme povodom kojih se obraćaju najugroženije kategorije građana, koje je svakako potrebno uzeti u obzir prilikom kreiranja mera za ublažavanje posledica pandemije bolesti COVID-19 i predložio konkretna rešenja za njihovo prevazilaženje u praksi.

U skladu sa članom 33. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije[6], kojim je između ostalog propisano da Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje preporuke mera organima javne vlasti i drugim licima za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije, predlažemo Ministarstvu finansija da razmotri mogućnost da lica koja iz objektivnih razloga ne mogu da prijave prebivalište, zbog čega i ne poseduju ličnu kartu (npr. na osnovu državljanstva, ivoda iz matične knjige rođenih i izjave dva svedoka) ostvare pravo na pomoć za ublažavanje posledica pandemije bolesti Covid-19 izazvane virusom SarsCoV-2.

Naime, u konkretnom slučaju pomenuto uslovljavanje najviše je pogodilo pripadnike romske nacionalne manjine koji se suočavaju sa stambenim problemima, nisu vlasnici ili zakupci stambenih objekata, jer nailaze na prepreke prilikom prijave prebivališta. U dopisu udruženja građana koje nam se obratilo opisan je slučaj, propraćen dokumentacijom, u kojem građanka Republike Srbije, romske nacionalnosti pokušava da prijavi prebivalište na adresi na kojoj faktički godinama boravi, ali je nadležna Policijska uprava odbila njen zahtev uz obrazloženje da nije dokazala da na konkretnoj adresi namerava da stalno živi s obzirom da nema zaposlenje i rodbinu u gradu u kojem želi da prijavi prebivalište. Dalje u dopisu i iz dokumentacije može se videti da je lice prilikom terenske provere četiri puta zatečena na adresi na kojoj želi da prijavi prebivalište, da je uz zahtev za prijavu prebivališta dostavila ugovor o korišćenju stana bez naknade overen kod javnog beležnika i uverenje da joj dete pohađa školu u mestu gde želi da prijavi prebivalište. Ova građanka je uložila žalbu nadležnom ministarstvu koje je predmet vratilo na ponovni postupak. Dakle, nesporno je da postoji namera pomenute građanke da prijavi prebivalište, ali je iz objektivnih razloga sprečena da ispuni uslove propisane Zakonom o privremenom registru zbog čega joj je uskraćeno pravo na novčanu pomoć države.

Pored ovoga, podsećamo Vas da je Tim za socijalno uključivanje i smanjenje siromaštva Vlade Republike Srbije u istraživanju „Mapiranje podstandardnih romskih naselja prema rizicima i pristupu pravima u Republici Srbiji“ mapirao u Srbiji preko 700 podstandarnih romskih naselja i da stanovnici tih naselja vrlo često nisu registrovani ni kao vlasnici zemljišta, ni kao vlasnici stanova koji su sagrađeni na tom zemljištu, ili ni jedno ni drugo[7]. Zatim, iz ranijih obraćanja Povereniku za zaštitu ravnopravnosti možemo videti da se Romi i Romkinje suočavaju sa problemom i prilikom zakupa stana, navodeći da pojedini vlasnici odbijaju da im daju stan u zakup.

Napominjemo da Zakon o prebivalištu i boravištu građana[8] u članu 11. propisuje mogućnosti prijave prebivališta po više osnova, između ostalog i mogućnost prijave prebivališta na centar za socijalni rad. Iako se izmenama propisa omogućila prijava prebivališta na centre za socijalni rad, postoji različito postupanje u praksi što onemogućava jednom broju Roma da reše ovo pitanje. Ovaj podatak potvrđuje obraćanja Povereniku za zaštitu ravnopravnosti, ali i pojedina istraživanja i izveštaji[9].

Treba imati u vidu da visoka stopa siromaštva, kao i činjenica da pojedini Romi i Romkinje i danas žive bez vode i struje u neformalnim romskim naseljima, čini ih u vreme pandemije virusa Covid-19 dodatno ranjivim. Zbog toga je veoma važno da Romi i Romkinje u ovom periodu ne budu ostavljeni bez podrške. Takođe Vam ukazujemo da u istraživanju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti „Odnos građana i građanki prema diskriminaciji“[10] iz 2019. godine građani i građanke na prvom mestu percipiraju Rome kao najugroženiju grupu.

S obzirom na činjenice da je cilj novčane pomoći ublažavanje posledica pandemije bolesti Covid-19 izazvane virusom SarsCoV-2, da su pomenuta lica državljani Republike Srbije i da spadaju u kategoriju najugroženijih građana, smatramo da je lica, koja iz objektivnih razloga ne mogu da prijave prebivalište, neophodno obuhvatiti merama podrške bilo izmenama Zakona o privremenom registru ili donošenjem posebnog propisa, kojim se propisuju posebne mera za pomenuta lica.

Imajući u vidu navedeno, a u cilju unapređenja ravnopravnosti najugroženijih kategorija građana, verujemo da ćete pronaći rešenje da pravo na novčanu pomoć ostvare i ova lica.

[1] „Službeni glasnik RS”, br. 40/21

[2] „Službeni glasnik RS”, broj 98/06

[3] Član 21. Ustava Republike Srbije

[4] „Službeni glasnik RSˮ, br. 22/09 i 52/21

[5] „Službeni glasnik RS”, br. 29/20

[6] „Službeni glasnik RSˮ, br. 22/09 i 52/21

[7] Izveštaj „Romi i Romkinje u Srbiji i položaj Roma i Romkinja povratnika iz Zapadne Evrope“, Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH

[8]„Službeni glasnik RSˮ, br. 87/11)

[9] https://www.ukljucise.org/docPublic/3/romi-i-romkinje-u-srbiji-i-polozaj-roma-i-romkinja-povratnika-iz-zapadne-evrope.pdf

[10] https://ravnopravnost.gov.rs/wp-content/uploads/2019/11/izvestaj-o-istrazivanju-javnog-mnjenja.pdf

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

Preporuka mera Ministarstvu finansija