del. br. 011-00-50/2013-02 datum: 25. 9. 2013.

USTAVNI SUD SRBIJE

11000 BEOGRAD
Bulevar kralja Aleksandra 15

Na osnovu člana 168. stav 1. Ustava Republike Srbije („Službeni glasnik RS”, br. 98/2006), člana 29. stav 1. tačka 1. i člana 50. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu („Službeni glasnik RS”, br. 109/2007, 99/2011 i 18/2013 – odluka US), Poverenik za zaštitu ravnopravnosti podnosi

PREDLOG ZA OCENU USTAVNOSTI I ZAKONITOSTI

Tačke 15a Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrazaca matičnih knjiga
(„Službeni glasnik RS”, br. 109/2009, 4/2010 – ispr, 10/2010, 25/2011 i 5/2013)

O b r a z l o ž e nj e

Uputstvom o vođenju matičnih knjiga i obrazaca matičnih knjiga , koje je doneto je na osnovu člana 86. stav 1. tačka 1. Zakona o matičnim knjigama („Službeni glasnik RS”, br. 20/2009), uređuje se način vođenja matičnih knjiga, čuvanje matičnih knjiga i spisa, način vršenja uvida u matične knjige i spise, način obnavljanja uništenih ili nestalih matičnih knjiga, način izdavanja izvoda iz matičnih knjiga i uverenja o činjenicama i podacima upisanim u matične knjige, sadržina i način vođenja evidencije o izdatim izvodima iz matičnih knjiga i uverenjima o činjenicama i podacima upisanim u matične knjige, propisuju se obrasci: matičnih knjiga, registara matičnih knjiga, posebne evidencije o odloženim upisima, izvoda iz matičnih knjiga i uverenja o činjenicama i podacima upisanim u matične knjige, zapisnika o prijavi rođenja, zaključenja braka i smrti i prijave rođenja, zaključenja braka i smrti u inostranstvu.

Tačkom 15a ovog uputstva, propisano je da se lično ime deteta, roditelja, supružnika i umrlog pripadnika nacionalne manjine upisuje u matičnu knjigu na jeziku i pismu nacionalne manjine posle upisa na srpskom jeziku ćiriličkim pismom, ispod njega istim oblikom i veličinom slova.

Osporena tačka 15a Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrazaca matičnih knjiga u suprotnosti je sa Ustavom Republike Srbije , i to:

– sa odredbom člana 21. kojim je zabranjena svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta,
– sa odredbom člana 37. stav 4. kojim je svakome garantovan slobodan izbor i korišćenje ličnog imena i imena svoje dece,
– sa odredbom člana 79. kojim je propisano da pripadnici nacionalnih manjina imaju, između ostalog, pravo da na svom jeziku koriste svoje ime i prezime.

Osporena odredba tačke 15a u suprotnosti je i sa nekoliko zakona, i to:

1) Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/2009), kojim je u članu 4. propisano da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva i da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije, a odredbom člana 8. je propisano da povreda načela jednakosti postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog, odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nemeću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje;

2) Porodični zakon („Službeni glasnik RS”, broj 18/2005 i 72/2011 – drugi zakon), kojim je odredbom člana 13. propisano da svako ima pravo na lično ime i da se to pravo stiče rođenjem, kao i sa odredbama člana 344. st. 2. i 3. kojima je propisano da roditelji imaju pravo da se ime deteta upiše u matičnu knjigu rođenih i na maternjem jeziku i pismu jednog ili oba roditelja i da imaju pravo da slobodno izaberu ime deteta;

3) Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina („Službeni list SRJ”, broj 11/2002, „Službeni list SCG”, broj 1/2003 – Ustavna povelja, „Službeni glasnik RS”, broj 72/2009 – dr. zakon), koji u članu 9. propisuje da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo na slobodan izbor i korišćenje ličnog imena i imena svoje dece, na upisivanje ovih ličnih imena u sve javne isprave prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine, kao i da ovo pravo ne isključuje paralelan upis imena i po srpskom pravopisu u pismu;

4) Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma („Službeni glasnik RS”, broj 45/1991, 53/1993, 67/1993, 48/1994, 101/2005 – dr. zakon i 30/2010), i to sa odredbama člana 18a kojim je propisano da se lično ime deteta, roditelja, supružnika i umrlog upisuje na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, a pripadnici nacionalne manjine imaju pravo na upis ličnog imena prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine, što ne isključuje paralelan upis ličnog imena i na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom;

5) Zakon o matičnim knjigama („Službeni glasnik RS”, broj 20/2009), i to sa odredbom člana 17. stav 1. koji propisuje da se lično ime deteta, roditelja, supružnika i umrlog upisuje na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom, a pripadnici nacionalne manjine imaju pravo na upis ličnog imena prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine, što ne isključuje paralelan upis ličnog imena i na srpskom jeziku, ćiriličkim pismom.

Republika Srbija garantuje pripadnicima nacionalnih manjina ostvarivanje manjinskih individualnih i kolektivnih prava, u skladu sa međunarodnim standardima. Iz citiranih odredaba Ustava RS i zakona, evidentno je da pripadnicima nacionalnih manjina u Republici Srbiji garantovano pravo na upis ličnog imena prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine. Iako citirani zakonski propisi sadrže odredbu kojom je propisano da se upisom imena na jeziku i pismu nacionalne manjine ne isključuje paralelan upis imena i po srpskom pravopisu i pismu, odredbom tačke 15a Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrazaca matičnih knjiga, podzakonskim aktom kojim je trebalo operacionalizovati i bliže odrediti način ostvarivanja prava, propisano je da se lično ime upisuje u matičnu knjigu prvo na srpskom jeziku ćiriličkim pismom, a posle toga na jeziku i pismu nacionalne manjine. Posledica ovako formulisane odredbe jeste da se podzakonskim aktom izvršne vlasti ograničava pravo pripadnika nacionalnih manjina, koje je garantovano ustavom i zakonima.

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da se u upravnim postupcima često ne pravi razlika između prava na lično ime i službene upotrebe jezika nacionalne manjine prilikom upisa u matične knjige. Naime, lično ime je osnovno obeležje fizičkog lica i služi za identifikaciju njegovog ličnog statusa. Lično ime (ime i prezime) predstavlja identifikaciju i individualizaciju osobe, ali ujedno predstavlja vezu osobe sa porodicom ili širom srodničkom grupom i izražava pripadnost određenoj kulturi i narodnosti. Zbog toga je pravo na lično ime jedno od osnovnih prava na kojem se zasniva identifikacija, individualizacija, izgradnja i očuvanje ličnog identiteta. Ustavom je garantovana sloboda građana u izboru svog imena i imena svoje dece, kao i pravo pripadnika nacionalne manjine na korišćenje imena i prezimena na svom jeziku. Zbog toga je neophodno praviti razliku između upisa ličnog imena u izvornom obliku i službene upotrebe jezika nacionalnih manjina prilikom upisa u matične knjige.

Pored toga, lično ime služi i da bi se pisano i govorno označilo fizičko lice. Svako ima pravo da se služi svojim imenom i osporavanje prava na lično ime predstavlja jedan od načina povrede prava na lično ime, regulisano članom 351. Porodičnog zakona. Naime, pripisivanjem imaocu drugačijeg ličnog imena ili dela imena, odnosno tvrdnjom da je imalac dužan da se služi drugačijim ličnim imenom ili delom imena, označavanjem imaoca drugačijim ličnim imenom od njegovog, osporavanjem imaocu na drugi način prava da se služi svojim ličnim imenom, predstavlja povredu prava na lično ime. Pravo na lično ime podrazumeva i pravo da se lično ime izgovara onim glasovima kako je izabrano da se izgovara, ali i da se piše na način i koristi kako je izabrano. Pravo upisa imena na jeziku nacionalne manjine nije samo pravo pripadnika nacionalne manjine da koriste svoj jezik i pismo, odnosno primena pravila o službenoj upotrebi jezika i pisma nacionalnih manjina, već pravo svakog građanina i građanke da slobodno izabere, izrazi i koristi svoje lično ime, na bilo kom jeziku i pismu. Pored toga, upis ličnog imena u izvornom obliku u matičnu knjigu rođenih, osnov je za ostvarivanje prava na upis ličnog imena u druge javne isprave i službene evidencije (lična karta, pasoš, vozačka dozvola i dr).

Imajući sve ovo u vidu, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje na nesaglasnost odredbe člana 15a Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrascima matičnih knjiga kojom je propisano da se lično ime deteta, roditelja, supružnika i umrlog pripadnika nacionalne manjine upisuje u matičnu knjigu na jeziku i pismu nacionalne manjine posle upisa na srpskom jeziku ćiriličkim pismom, ispod njega istim oblikom i veličinom slova, sa važećim propisima o pravu pripadnika nacionalnih manjina na upisivanje ličnih imena u sve javne isprave prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine.

Zato Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, koristeći svoja zakonska ovlašćenja da podnese predlog za ocenu ustavnosti i zakonitosti, prema članu 50. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu, predlaže da Ustavni sud, nakon sprovedenog postupka, donese

O D L U K U

Utvrđuje se da odredba tačke 15a Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrazaca matičnih knjiga („Službeni glasnik RS”, br. 109/2009, 4/2010 – ispr., 10/2010, 25/2011 i 5/2013) nije u saglasnosti sa Ustavom Republike Srbije, Zakonom o zabrani diskriminacije, Porodičnim zakonom, Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, Zakonom o službenoj upotrebi jezika i pisma i Zakonom o matičnim knjigama.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Ocena ustavnosti i zakonitosti tačke 15a Uputstva o vođenju matičnih knjiga i obrazaca matičnih knjiga