22. 07-00-00413/2017-02 datum: 22.1. 2018.

MIŠLjENјE

Mišlјenje je doneto u postupku povodom pritužbe B. M. iz B., protiv G.o.s.s.k.B. U pritužbi je, između ostalog, navedeno da je odredbama člana 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd propisano da poslodavac isplaćuje jubilarnu nagradu zaposlenom za 10, 20, 30, 35 (žene) i 40 (muškarci) godina provedenih u radnom odnosu kod poslodavca, te da je na taj način zaposlenim muškarcima uskraćeno pravo na jubilarnu nagradu za navršenih 35 godina radnog staža provedenih u ustanovi kulture. U izjašnjenju S.s.k.B, između ostalog, navedeno je da je odredba Kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, koja propisuje  razliku u godinama staža potrebnim za isplatu jubilarnih nagrada propisana 2007. godine kada je zakonska regulativa predviđala da žene odlaze u penziju sa 35 godina radnog staža, te da nisu želeli da dovedu u neravnopravan položaj žene zaposlene u ustanovama kulture u Beogradu. Istaknuto je da će izmene kolektivnog ugovora biti predložene kada žene, po zakonu, dostignu 40 godina radnog staža, kao što je to slučaj sa muškarcima. U toku postupka konstatovano je da su zakonski uslovi za sticanje prava na starosnu penziju isti za muškarce i za žene, prema Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, odnosno da osiguranik/ca stiče pravo na starosnu penziju kad navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja i kad navrši 45 godina staža osiguranja. S obzirom da Posebni kolektivni ugovor za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd propisuje da je jedini uslov za sticanje prava na jubilarnu nagradu određen broj godina staža kod poslodavca, Poverenik je stava da ne postoje opravdani razlozi za propisivanje drugačijih uslova za sticanje prava na jubilarnu nagradu za muškarce u odnosu na žene, niti postoji srazmera između mere koja je preduzeta i cilјa koji se želi ostvariti. Stoga, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti dao je mišlјenje da su odredbama člana 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd kojim je propisano da poslodavac isplaćuje jubilarnu nagradu zaposlenom za 10, 20, 30, 35 (žene) i 40 (muškarci) godina provedenih u radnom odnosu kod poslodavca, prekršene odredbe čl. 8, 16. i 20. Zakona o zabrani diskriminacije. Imajući u vidu da je pritužba podneta protiv S.s.k.B, a da je poseban kolektivni ugovor proizvod pregovaranja Poverenik je dao preporuku S.s. da preduzme sve neophodne radnje i mere, u dogovoru sa poslodavcem, kako bi uskladio odredbe Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, sa antidiskriminacionim propisima, kao i da ubuduće, u okviru obavlјanja poslova iz svoje nadležnosti, ne krši antidiskriminacione propise.

1. TOK POSTUPKA

• Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratio se M. iz B. pritužbom protiv G.o.s.s.k.B. zbog diskriminacije na osnovu pola.
• U pritužbi i dopuni pritužbe je, između ostalog, naveo:

• da je članom 76. stav 4. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd propisano da poslodavac isplaćuje jubilarnu nagradu zaposlenom za vreme provedeno u radnom odnosu kod poslodavca, i to za 35 godina radnog staža za žene i 40 godina za muškarce;
• da je na taj način zaposlenim muškarcima uskraćeno pravo na jubilarnu nagradu za navršenih 35 godina radnog staža provedenih u ustanovi kulture;
• da je Posebnim kolektivnim ugovorom za ustanove kulture čiji je osnivač Republika Srbija, Autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave propisano pravo na jubilarnu nagradu za zaposlene sa navršenih 35 godina radnog staža, nezavisno od pola zaposlenih;
• da se navedeni član 76. stav 4. Kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd odnosi i na zaposlene koji će morati po sili zakona, a sa navršenih 65 godina starosti da odu u penziju, a koji imaju 35, 36, 37, 38, 39 ili nepunih 40 godina radnog staža provedenih u ustanovama kulture čiji je osnivač grad Beograd;
• da je rođen …. godine, da je ….. godine zasnovao radni odnos na neodređeno vreme u P. , te da će po važećem Zakonu o radu sa navršenih … godina života, po sili zakona, njegov radni odnos prestati, odnosno da nije moguće da njegov radni staž u P. m. potraje punih 40 godina;
• da se povodom ovog pitanja obratio potpisnicima važećeg Kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, predsedniku S.k.B. i poslodavacu, odnosno gradonačelniku, tj. Komisiji za praćenje i sprovođenje važećeg Kolektivnog ugovora čiji je osnivač grad Beograd;
• da mu je Komisija za praćenje i sprovođenje Kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, odgovorila da će se u konkretnom slučaju primenjivati odredbe po važećem kolektivnom ugovoru do kraja važenja.

• U prilogu pritužbe dostavlјeni su: 1) Poseban kolektivni ugovor za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd i 2) Poseban kolektivni ugovor za ustanove kulture čiji je osnivač Republika Srbija, Autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave.
• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilјu utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije^[1], pa je u toku postupka pribavlјeno izjašnjenje s.k.B. U izjašnjenju, između ostalog, navedeno je:

• da je S.s.k.B. 2007. godine, kod izrade Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd predvideo jubilarne nagrade za 10, 20, 30 i 40 godina radnog staža;
• da je tadašnja zakonska regulativa predviđala da žene odlaze u penziju sa 35 godina radnog staža, te da je u ugovoru dodata alineja „za žene 35 godina“ radnog staža, kako žene zaposlene u ustanovama kulture u Beogradu ne bi bile dovedene u neravnopravan položaj;
• da bi poslednje izmene postojećeg zakona koje se tiču pomeranja starosne granice za odlazak u penziju, na osnovu kojih se svake godine starosni uslov pomera za 6 meseci, stavlјale žene čiji bi se radni staž kretao u rasponu od 36 do 39 godina u neravnopravan položaj i da one zbog toga ne bi mogle da ostvare pravo na dobijanje jubilarne nagrade za 40 godina radnog staža;
• da bi pomeranje uslova za jubilarnu nagradu na 35 godina za muškarce oštetilo grupaciju sa radnim stažom između 36 i 39 godina radnog staža;
• da je iz navedenih razloga kao osnov za isplatu jubilarne nagrade u postojećem kolektivnom ugovoru zadržano 35 godina radnog staža za žene i 40 godina radnog staža za muškarce;
• da poređenje odredbe Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd sa Republičkim kolektivnim ugovorom bez poznavanja prethodnog stanja ne daje pravu sliku, s obzirom da je Republičkim kolektivnim ugovorom tek 2016. godine prvi put ustanovlјeno pravo na jubilarnu nagradu za 35 godina radnog staža;
• da je u gradskom kolektivnom ugovoru predviđena jubilarna nagrada za pun radni staž i iznosi 4 prosečne zarade, za razliku od republičkog kolektivnog ugovora gde je jubilarna nagrada predviđena za obe grupacije za navršenih 35 godina radnog staža i iznosi 3,5 prosečne zarade;
• da do sada S.s.k.B. nije imao nijednu primedbu na odredbu o jubilarnim nagradama, te da je ovo prva takva odredba o jubilarnim nagradama koja je u primeni više od 10 godina;
• da će izmena gradskog kolektivnog ugovora biti predložena kada žene, po zakonu, dostignu 40 godina radnog staža kao i muškarci.

2. ČINјENIČNO STANјE

• Odredbama člana 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd^[2], propisano je da poslodavac u skladu sa zakonom, ovim kolektivnim ugovorom i kolektivnim ugovorom kod poslodavca, isplaćuje jubilarnu nagradu zaposlenom za vreme provedeno u radnom odnosu kod poslodavca, uz uslov da je prethodno pribavlјena saglasnost osnivača, i to za 10, 20, 30, 35 (žene) i 40 (muškarci) godina provedenih u radnom odnosu kod poslodavca.
• Odredbama člana 30. stav 1. tačka 2. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač Republika Srbija, Autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave^[3], propisano je da zaposleni ima pravo na isplatu jubilarne nagrade za 10, 20, 30 i 35 godina rada provedenog u radnom odnosu.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENјE MIŠLjENјA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode iz pritužbe, izjašnjenja, dostavlјene priloge, kao i antidiskriminacione propise.

Pravni okvir

3.1. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je ustanovlјen Zakonom o zabrani diskriminacije^[4] kao samostalan državni organ, nezavisan u obavlјanju poslova utvrđenih zakonom. Odredbama člana 33. Zakona o zabrani diskriminacije propisana je nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišlјenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.

3.2. Uredbom o ratifikaciji konvencije Međunarodne organizacije rada (MOR) br. 111 o diskriminaciji (zaposlenje i zanimanje)^[5], propisano je da diskriminacija predstavlјa svako pravlјenje razlike, isklјučivanje ili davanje prvenstva koje ima za posledicu ukidanje ili narušavanje jednakosti mogućnosti ili tretmana u zaposlenju ili zanimanju koje utvrdi zainteresovana članica nakon savetovanja sa reprezentativnim organizacijama poslodavaca i radnika, ukoliko postoje, i drugih odgovarajućih tela.

3.3. Ustav Republike Srbije^[6] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.

3.4. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije koji propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državlјanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavlјenim ličnim svojstvima.[7] Takođe, odredbama člana 8. propisano je da do povrede načela jednakih prava i obaveza dolazi ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuje ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilј ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilјa koji se ovim merama ostvaruje. Odredbama članova 15-27. Zakona o zabrani diskriminacije definisani su posebni slučajevi diskriminacije. S obzirom na okolnosti konkretnog slučaja, za njegovo razmatranje relevantna je odredba člana 16. kojom je propisana zabrana diskriminacije u oblasti rada, odnosno narušavanje jednakih mogućnosti za zasnivanje radnog odnosa ili uživanje pod jednakim uslovima svih prava u oblasti rada, kao što su pravo na rad, na slobodan izbor zaposlenja, na napredovanje u službi, na stručno usavršavanje i profesionalnu rehabilitaciju, na jednaku naknadu za rad jednake vrednosti, na pravične i zadovolјavajuće uslove rada, na odmor, na obrazovanje, na stupanje u sindikat, kao i na zaštitu od nezaposlenosti. Zaštitu od diskriminacije iz stava 1. ovog člana uživa lice u radnom odnosu, lice koje obavlјa privremene i povremene poslove ili poslove po ugovoru o delu ili drugom ugovoru, lice na dopunskom radu, lice koje obavlјa javnu funkciju, pripadnik vojske, lice koje traži posao, student i učenik na praksi, lice na stručnom osposoblјavanju i usavršavanju bez zasnivanja radnog odnosa, volonter i svako drugo lice koje po bilo kom osnovu učestvuje u radu. Dalјe, odredbama člana 20. propisano je da diskriminacija na osnovu pola postoji ako se postupa protivno načelu ravnopravnosti polova, odnosno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda žena i muškaraca u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života. Istim članom je zabranjeno uskraćivanje prava ili javno ili prikriveno priznavanje pogodnosti u odnosu na pol ili zbog promene pola.

3.5. Odredbom člana 4. stav 1. Zakona o ravnopravnosti polova^[8] propisano je da je diskriminacija na osnovu pola svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva) koje ima za cilј ili posledicu da licu ili grupi oteža, ugrozi, onemogući ili negira priznanje, uživanje ili ostvarivanje lјudskih prava i sloboda u političkoj, ekonomskoj, društvenoj, kulturnoj, građanskoj, porodičnoj i drugoj oblasti. Dalјe je propisano da se pod neopravdanim razlikovanjem, isklјučivanjem, ograničavanjem i postupanjem ili drugim preduzetim merama, u smislu ovog zakona, naročito smatra ako preduzeta mera nije opravdana zakonom ili legitimnim cilјem i ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilјa koji se preduzetim merama ostvaruju.

3.6. Zakon o radu^[9] takođe zabranjuje diskriminaciju, odnosno, svaki oblik diskriminacije lica koja traže zaposlenje, kao i zaposlenih, s obzirom na pol, rođenje, jezik, rasu, boju kože, starost, trudnoću, zdravstveno stanje, odnosno invalidnost, nacionalnu pripadnost, veroispovest, bračni status, porodične obaveze, seksualno opredelјenje, političko ili drugo uverenje, socijalno poreklo, imovno stanje, članstvo u političkim organizacijama, sindikatima ili neko drugo lično svojstvo. Odredbama člana 20. ovog zakona diskriminacija je zabranjena, između ostalog, u odnosu na uslove rada i sva prava iz radnog odnosa. Takođe, Zakon o radu propisuje i da se opštim aktom, odnosno ugovorom o radu mogu utvrditi pravo na jubilarnu nagradu, solidarnu pomoć i druga primanja^[10]. Dalјe, odredbama člana 240. ovog zakona propisano je da se kolektivnim ugovorom, u skladu sa zakonom i drugim propisima, utvrđuju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa, postupak izmene i dopune kolektivnog ugovora, međusobni odnosi učesnika kolektivnog ugovora i druga pitanja od značaja za zaposlene i poslodavca, a odredbama člana 248. propisano je da kolektivni ugovor kod poslodavca zaklјučuju poslodavac i reprezentativni sindikat kod poslodavca. U ime poslodavca kolektivni ugovor potpisuje lice ovlašćeno za zastupanje poslodavca.

3.7. Odredbama člana 19. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju^[11] propisano je da osiguranik stiče pravo na starosnu penziju: 1) kad navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja; 2) kad navrši 45 godina staža osiguranja. Odredbama člana 19a ovog zakona propisani su uslovi pod kojima osiguranica koja navrši najmanje 15 godina staža osiguranja, stiče pravo na starosnu penziju pre navršenih 65 godina života i to kada navrši: u 2015. godini 60 godina i šest meseci života; u 2016. godini 61 godinu života; u 2017. godini 61 godinu i šest meseci života; u 2018. godini 62 godine života; u 2019. godini 62 godine i šest meseci života; u 2020. godini 63 godine života; u 2021. godini 63 godine i dva meseca života; u 2022. godini 63 godine i četiri meseca života; u 2023. godini 63 godine i šest meseci života; u 2024. godini 63 godine i osam meseci života; u 2025. godini 63 godine i deset meseci života; u 2026. godini 64 godine života; u 2027. godini 64 godine i dva meseca života; u 2028. godini 64 godine i četiri meseca života; u 2029. godini 64 godine i šest meseci života; u 2030. godini 64 godine i osam meseci života, te u 2031. godini 64 godine i deset meseci života.

Analiza navoda pritužbe i izjašnjenja sa aspekta antidiskriminacionih propisa

3.8. Imajući u vidu predmet ove pritužbe, u konkretnom slučaju potrebno je utvrditi da li je odredbama člana 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, kojim je propisano da zaposlene žene mogu dobiti jubilarnu nagradu za 35 godina radnog staža kod poslodavca, a zaposleni muškarci za 40 godina radnog staža, izvršena diskriminacija muškaraca na osnovu pola.

3.9. Analiza odredaba člana 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd pokazala je da su odredbom ovog člana, kojom je propisano da žene stiču pravo na jubilarnu nagradu za 35 godina radnog staža kod poslodavca, a muškarci za 40 godina radnog staža, očigledno u nejednak položaj stavlјeni muškarci, koji sa 35 godina radnog staža kod poslodavca neće moći da ostvare pravo na jubilarnu nagradu, već će ovo pravo moći da ostvare pet godina kasnije. Da bi se utvrdilo da li je kolektivnim ugovorom povređeno načelo jednakih prava i obaveza, potrebno je razmotriti, saglasno članu 8. Zakona o zabrani diskriminacije, da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se za muškarce i žene propišu različiti uslovi za ostvarivanje prava na jubilarnu nagradu. Zbog toga je potrebno ispitati: 1) da li je cilј koji se postiže ovom merom dopušten i opravdan i 2) da li se cilј može postići propisanom merom, odnosno, da li postoji srazmera između preduzetih mera i cilјeva koji se tom merom ostvaruju.

3.10. U skladu sa odredbama Zakona o radu, poslodavac može opštim aktom utvrditi pravo na jubilarnu nagradu, solidarnu pomoć i druga primanja. U izjašnjenju S.s.k.B. navedeno je da je odredba kolektivnog ugovora vezana za jubilarne nagrade propisana imajući u vidu da je u momentu donošenja Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd tadašnja zakonska regulativa predviđala da žene odlaze u penziju sa navršenih 35 godina radnog staža.

3.11. Imajući u vidu dopuštenost i opravdanost cilјa, potrebno je ispitati da li se cilј može postići samo propisanom merom, odnosno, da li postoji srazmera između preduzetih mera i cilјa koji se tom merom ostvaruje. S.s.k.B. naveo je u izjašnjenju da će „izmene gradskog ugovora biti predložene kada žene, po zakonu, dostignu 40 godina radnog staža kao i muškarci“. S tim u vezi, Poverenik ukazuje da je odredbom člana 19. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju propisano da osiguranik stiče pravo na starosnu penziju: 1) kada navrši 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja, 2) kada navrši 45 godina staža osiguranja. Iz navedene odredbe jasno proizlazi da pravo na starosnu penziju stiču zaposleni muškarci i žene sa 45 godina staža osiguranja, bez obzira na starosno doba. Odredbama člana 19a Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju propisani su posebni uslovi za sticanje prava na starosnu penziju za žene, kako bi se 2032. godine uslovi za sticanje prava na starosnu penziju izjednačili za žene i muškarce. Imajući sve ovo u vidu, može se konstatovati da nema srazmere između preduzete mere i cilјa koji se želeo ostvariti, odnosno da se planirani cilј može ostvariti drugim merama kojima se ne narušava princip ravnopravnosti polova.

3.12. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da su žene, na osnovu prethodnih zakonskih rešenja, sticale pravo na starosnu penziju ranije od muškaraca (muškarci kada navrše 40 godina staža osiguranja, a žene kada navrše 35 godina staža osiguranja, sa najmanje 53 godine života). Međutim, promene u društvu su dovele i do promena u zakonodavstvu, što je rezultiralo izjednačavanjem uslova za sticanje prava na starosnu penziju za žene i muškarce. Imajući u vidu odredbe člana 19a Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, izjednačavanje se vrši postepeno, tako što su za svaku kalendarsku godinu, do 2031. godine, propisane godine života žene koje su uslov za sticanje prava na starosnu penziju za osiguranice sa najmanje 15 godina radnog staža. Tako u 2017. godini, pravo na starosnu penziju, po posebnim uslovima ostvaruje žena koja navrši 61 godinu i šest meseci života i koja ima najmanje 15 godina staža, a u 2031. godini žena koja navrši 64 godine i deset meseci života i ima najmanje 15 godina staža, što znači da godine staža nisu relevantne. Poverenik ukazuje da primenom ovih odredaba zaposlene žene ne stiču pravo na starosnu penziju isklјučivo ostvarivanjem 35 godina radnog staža, već je moguće da zaposlena koja je napunila godine života koje su uslov za sticanje prava na starosnu penziju ima ostvarenih više ili manje od 35 godina radnog staža kod poslodavca. Pored toga, opšti uslov za sticanje starosne penzije sa navršenih 45 godina staža odnosi se i na muškarce i na žene. S obzirom da je kolektivnim ugovorom propisno da je dužina radnog staža kod poslodavca jedini kriterijum za sticanje prava na jubilarnu nagradu, ne postoji opravdan razlog da se propišu različiti uslovi za sticanje prava na jubilarnu nagradu za muškarace i žene.

3.13. Posebnim kolektivnim ugovorom za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd propisano je da i žene i muškarci ostvaruju pravo na jubilarnu nagradu pod jednakim uslovima za prve tri jubilarne nagrade (za 10, 20 i 30 godina staža osiguranja kod poslodavca). Kod poslednje (četvrte) jubilarne nagrade muškarci su stavlјeni u nepovolјniji položaj jer je ženama omogućeno da ostvare pravo na jubilarnu nagradu za 35 godina staža osiguranja, dok muškarci sa 35 godina staža to pravo ne ostvaruju. Uslovi za ostvarivanje ove četvrte jubilarne nagrade su razdvojeni za muškarce i žene, pa je ženama omogućeno da ranije steknu pravo na jubilarnu nagradu i time su privilegovane u odnosu na muškarce. Drugim rečima, muškarcima je potrebno pet godina više staža osiguranja za ostvarivanje prava na ovu jubilarnu nagradu nego ženama. Stoga, može se zaklјučiti da je broj jubilarnih nagrada na koje zaposleni može da ostvari pravo kod poslodavca isti i za muškarce i za žene (četiri), međutim uslovi za njihovo ostvarivanje nisu isti jer muškarcima nije omogućeno da ostvare pravo na jubilarnu nagradu sa 35 godina staža. Od njih se neopravdano traži duži radni staž, čime je narušen princip ravnopravnosti polova.

3.14. Stoga, povodom navoda iz izjašnjenja da bi promene u uslovima za dobijanje četvrte jubilarne nagrade mogle da dovedu do toga da bi ženama čiji bi se radni staž kretao između 36 i 39 godina bilo uskraćeno pravo na jubilarnu nagradu, Poverenik još jednom ukazuje da je zakonom propisano da žene i muškarci stiču pravo na penziju po istim uslovima, sa 45 godina staža osiguranja ili sa 65 godina života i najmanje 15 godina staža osiguranja, odnosno, žena stiče pravo na starosnu penziju kada napuni propisane godine života u određenoj kalendarskoj godini i ima najmanje 15 godina radnog staža. Želјa donosioca Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd da ne ošteti ni jednu kategoriju zaposlenih u ostvarivanju prava  na jubilarnu nagradu može se ostvariti drugim merama, kao na primer odredbom koja bi propisivala da pravo na jubilarnu nagradu imaju svi zaposleni za 10, 20, 30 i 35 godina radnog staža kod poslodavca, kao je to primera radi propisano Posebnim kolektivnim ugovorom za ustanove kulture čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave.[12]  Pored toga, treba imati u vidu da odredbom člana 76.  Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd ženama nije data mogućnost da ostvare pravo na jubilarnu nagradu za 40 godina staža osiguranja, kao muškarcima, iako im je zakonom omogućeno da u starosnu penziju odu sa 45 godina staža.

3.15. Imajući sve ovo u vidu, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da za pravlјenje razlike između muškaraca i žena u članu 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, nema objektivnog i razumnog opravdanja. S obzirom da je cilј propisane mere bio da se omogući da zaposleni pod jednakim uslovima ostvare pravo na jubilarnu nagradu, uzimajući u obzir da je zakonska regulativa u momentu donošenja kolektivnog ugovora propisivala da žene odlaze u penziju sa 35 godina radnog staža, može se konstatovati da je u pitanju zakoniti cilј. Međutim, promene u sistemu penzijskog osiguranja rezultirale su izjednačavanjem uslova za sticanje prava na starosnu penziju za žene i muškarce, te stoga propisana mera da žene ostvaruju pravo na (četvrtu) jubilarnu nagradu za 35 godina staža osiguranja kod poslodavca, a muškarci za istu nagradu sa 40 godina staža osiguranja, dovodi muškarce u nepovolјniji položaj u odnosu na žene zaposlene kod istog poslodavca, što evidentno pokazuje da nema srazmere između preduzete mere i cilјa koji se želeo ostvariti, odnosno da se planirani cilј može ostvariti drugim merama kojima se ne narušava princip ravnopravnosti polova.

3.16. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da u skladu sa odredbama Zakona o radu, kolektivni ugovor zaklјučuju poslodavac i reprezentativni sindikat(i) kod poslodavca nakon sprovedenih pregovora i da jednaku odgovornost za sadržina ugovora snose obe ugovorne strane. Imajući u vidu da je pritužba podneta protiv S.s.k.B., a da je poseban kolektivni ugovor proizvod pregovaranja Poverenik je dao preporuku S.s. da preduzme sve neophodne radnje i mere, u dogovoru sa poslodavcem, kako bi uskladio odredbe Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, sa antidiskriminacionim propisima.

4. MIŠLjENјE

Odredbama člana 76. Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd kojim je propisano da poslodavac isplaćuje jubilarnu nagradu zaposlenom za 10, 20, 30, 35 (žene) i 40 (muškarci) godina provedenih u radnom odnosu kod poslodavca, prekršene su odredbe čl. 8, 16. i 20. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje S.s.k.B.  da:

5.1. Preduzme sve neophodne radnje i mere, u dogovoru sa poslodavcem, kako bi uskladio odredbe Posebnog kolektivnog ugovora za ustanove kulture čiji je osnivač grad Beograd, sa antidiskriminacionim propisima.

5.2. Da ubuduće, u okviru obavlјanja poslova iz svoje nadležnosti, ne krši antidiskriminacione propise.

Potrebno je da S.s.k.B. obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o sprovođenju ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišlјenja sa preporukom.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko S.s.k.B. ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

Protiv ovog mišlјenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

[1] „Službeni glasnik RS”, broj 22/09

[2] „Službeni list grada Beograda“, broj 3/15

[3] „Službeni glasnik RS“, broj 10/15

[4] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, broj 22/09), član 1. stav 2.

[5] „Službeni list FNRJ – Međunarodni ugovori“, broj 3/61

[6] Ustav Republike Srbije („Službeni glasnik  RS“, broj 98/06), član 21.

[7] Zakon o zabrani diskriminacije, član 2. stav 1.

[8] „Službeni glasnik RS“, br. 104/09

[9] „Službeni glasnik RS“, broj 24/05, 61/05, 54/09, 32/13, 75/14, 13/17 – odluka US i 113/17, član 18.

[10] Zakon o radu, član 120.

[11] „Službeni glasnik RS“, br. 34/03, 64/04 – odluka US, 84/04 – dr. zakon, 85/05, 101/05 – dr. zakon, 63/06 – odluka US, 5/09, 107/09, 101/10, 93/12, 62/13, 108/13, 75/14 i 142/14

[12] „Službeni glasnik RS“, broj 10/15, član 30. stav 2.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

Mišljenje po pritužbi B.M. protiv G.o.s.s.k.B zbog diskriminacije na osnovu pola u postupku zapošljavanja