br. 07-00-00506/2025-02 datum: 23.6.2025.
Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i upućuje preporuke mera organima javne vlasti i drugim licima za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje jedinici lokalne samouprave
PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje jedinici lokalne samouprave:
– da prilikom raspisivanja konkursa za programe i projekte koji se realizuju iz budžetskih sredstava Republike Srbije i budžetskih sredstava jedinica lokalne samouprave imaju u vidu i organizacije civilnog društva koje su osnovane u skladu sa Zakonom o zadužbinama i fondacijama, a kako bi zadužbine i fondacije mogle da se prijave na konkurs ukoliko ispunjavaju sve ostale uslove konkursa.
Potrebno je da o preduzetom jedinica lokalne samouprave obavesti Poverenika u roku od 30 dana od prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti, u skladu sa zakonom, nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo.
Obrazloženje
Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratila se Fondacija „Sos Dečija sela Srbije“ i ukazala na neravnopravan tretman organizacija civilnog društva prilikom konkurisanja za sredstva iz javnih fondova. Naime, u dopisu su naveli da se na konkurse organa javne vlasti koji raspisuju javne pozive za finansiranje udruženja iz budžeta Republike Srbije, među kojima su i organi jedinica lokalne samouprave, mogu prijaviti samo udruženja koja su osnovana u skladu sa Zakonom o udruženjima i imaju sedište na teritoriji lokalne samouprave koja raspisuje konkurs čime se isključuju fondacije, zadužbine i drugi oblici organizacija civilnog društva.
Navedeno potvrđuju i dostavljeni dokazi, odnosno 28 poziva na javne konkurse za dodelu sredstva iz budžeta na teritoriji različitih jedinica lokalnih samouprava, a na kojima je kao jedan od obaveznih uslova koji predlagač programa/projekta mora da ispuni, da udruženje bude registrovano u skladu sa Zakonom o udruženjima.
Poverenik pre svega ukazuje da Ustav Republike Srbije zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.[2]
Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[3], kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koja se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama člana 4. ovog Zakona propisano je su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva.
Članom 38. Zakona o udruženjima[4] propisano je da se sredstva za podsticanje programa ili nedostajućeg dela sredstava za finansiranje programa koje realizuju udruženja, a koji su od javnog interesa, obezbeđuju u budžetu Republike Srbije. Stavom 3. istog člana propisano je da se pod programom od javnog interesa iz stava 1. ovog člana naročito se smatraju programi u oblasti: socijalne zaštite, boračko-invalidske zaštite, zaštite lica sa invaliditetom, društvene brige o deci, zaštite interno raseljenih lica sa Kosova i Metohije i izbeglica, podsticanje nataliteta, pomoći starima, zdravstvene zaštite, zaštite i promovisanja ljudskih i manjinskih prava, obrazovanja, nauke, kulture, informisanja, zaštite životne sredine, održivog razvoja, zaštite životinja, zaštite potrošača, borbe protiv korupcije, kao i humanitarni programi i drugi programi u kojima udruženje isključivo i neposredno sledi javne potrebe, dok je stavom 4. propisano da vlada uređuje bliže kriterijume, uslove, obim, način, postupak dodele, kao i način i postupak vraćanja sredstava iz stava 1. ovog člana, ukoliko se utvrdi da udruženje dobijena sredstva ne koristi za realizovanje odobrenih programa. Na kraju, odredbom člana 5. propisano je da se odredbe st. 1-4. ovog člana shodno se primenjuju i na sredstva koja se udruženjima dodeljuju iz budžeta autonomne pokrajine i jedinica lokalne samouprave, dok je stavom 6. da udruženja koja su iz budžeta Republike, odnosno autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave dobila sredstva za realizovanje programa od javnog interesa najmanje jedanput godišnje čine dostupnim javnosti izveštaj o svom radu i o obimu i načinu sticanja i korišćenja sredstava i taj izveštaj dostavljaju davaocu sredstava.
Zakon o zadužbinama i fondacijama[5] u članu 46. propisuje da se sredstva za podsticanje programa ili nedostajući deo sredstava za finansiranje programa koje ostvaruju zadužbine osnovane radi ostvarivanja opštekorisnog cilja i fondacije obezbeđuju u budžetu Republike Srbije, autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave pod uslovima i na način propisan zakonom kojim se uređuje rad udruženja i obezbeđivanje sredstava udruženjima za realizovanje programa od javnog interesa.
Uredbom o sredstvima za podsticanje programa ili nedostajućeg dela sredstva za finansiranje programa od javnog interesa koja realizuju udruženja[6] uređuju se uslovi, kriterijumi, obim, način, postupak dodele, kao i način i postupak vraćanja sredstava za podsticanje programa ili nedostajućeg dela sredstava za finansiranje programa koje realizuju udruženja, a koji su od javnog interesa.
Strategija za stvaranje podsticajnog okruženja za razvoj civilnog društva u Republici Srbiji za period od 2022-2030. godine[7] definiše da se organizacijama civilnog društva smatraju udruženja, fondacije i poseban tip zadužbine osnovane radi ostvarivanja opštekorisnog cilja, saglasno propisima kojima se uređuje njihovo osnivanje i delovanje. Fondacije i zadužbine su u najvećem broju koncentrisane u Beogradskom regionu (560), Južno-bačkom (129), Severno-bačkom (29), Šumadijskom (24), dok je značajno manji broj prisutan u regionima južne i istočne Srbije. U više od polovine opština/gradova Republike Srbije nije registrovana nijedna fondacija ili zadužbina, a u većini opština u kojima postoje fondacije/zadužbine, taj broj je ispod 1% u odnosu na ukupan broj u Republici Srbiji, što ukazuje da se radi o nedovoljno iskorišćenom obliku organizovanja građana u Republici Srbiji, iako fondacija može biti jednostavniji način organizovanja u poređenju sa udruženjima, s obzirom na broj lica potreban za njeno osnivanje, odnosno upravljačka prava osnivača. U skladu sa Zakonom o udruženjima, registrovano udruženje može da aplicira za javna sredstva iz budžeta Republike Srbije. Sredstva se po pravilu dodeljuju nakon, od strane državnih organa prethodno definisanog programa od javnog interesa, sprovedenog javnog konkursa i zaključenog ugovora o realizovanju odobrenih programa. Zakon o udruženjima određuje se koji se programi imaju smatrati programima od javnog interesa, ali ne u numerus clausus maniru već u vidu instruktivne norme za organe javne uprave, što predstavlja dobro rešenje jer se ne postavlja ograničenje u pogledu oblasti delovanja. Zadužbine i fondacije mogu na isti način kao i udruženja građana aplicirati za javna sredstva iz budžeta Republike Srbije.
Kada je reč o režimu javnog finansiranja organizacija civilnog društva značajno je navesti i osnovne prepreke identifikovane u prethodnom periodu. Uredba o sredstvima za podsticanje programa ili nedostajućeg dela sredstava za finansiranje programa od javnog interesa koje realizuju udruženja izričito se odnosi na udruženja, ali ne i na zadužbine i fondacije, što dovodi do restriktivnog tumačenja od strane organa javne uprave, iako su opštekorisni ciljevi isti. Zatim, javno finansiranje organizacija civilnog društva nije u dovoljnoj meri povezano sa prioritetima javne politike, odnosno vezano za nacionalne strategije, postavljene strateške ciljeve i sektorske politike. Praksa sufinansiranja programa i projekata nedovoljno je razvijena, ukazujući na nedovoljnu međusobnu koordinaciju javne uprave i/ili drugih donatora u procesu planiranja projekata organizacija civilnog društva.
Akcionim planom za period 2025–2026. godine za sprovođenje Strategije za stvaranje podsticajnog okruženja za razvoj civilnog društva u Republici Srbiji za period 2022–2030. godine[8] prepoznati su opšti cilj i 4 posebna cilja. Naime kao opšti cilj Strategije: osnaženi postojeći i uvedeni novi mehanizmi za stvaranje podsticajnog okruženja za delovanje organizacija civilnog društva, a posebni ciljevi: 1) obezbeđenje većeg uključivanja civilnog sektora u proces donošenja odluka na svim nivoima vlasti; 2) unapređenje transparentnog finansiranja i održivost civilnog sektora; 3) obezbeđenje većeg učešće organizacija civilnog društva u socio-ekonomskom razvoju i delovanje u skladu sa načelima održivog razvoja; 4) obezbeđenje većeg učešća organizacija civilnog društva u procesu evropskih integracija. Dalje kao mere radi unapređivanja transparentnog finansiranja i održivosti civilnog sektora navedene su: 1) unapređenje podsticajnog normativnog okvira i administrativnih praksi za transparentnost finansiranja i finansijsku održivost; 2) unapređenje kadrovskih i stručnih kapaciteta javne uprave za plansku i transparentnu dodelu, praćenje i evaluaciju dodele budžetskih sredstava namenjenih za programe i projekte organizacija civilnog društva i ostvarenosti postavljenih ciljeva; 3) unapređenje stručnih kapaciteta organizacija civilnog društva za transparentno upravljanje dodeljenih budžetskih sredstava.
U okviru Strategije deinstitucionalizacije i razvoja usluga socijalne zaštite u zajednici za period 2022-2026. godine[9] ukazano je u okviru analize problema na nerazvijenost i neravnomernu teritorijalnu raspoređenost usluga socijalne zaštite u zajednici. Navedeno je da usluge socijalne zaštite u zajednici ne prate potrebe korisnika, s obzirom na to da nisu u dovoljnoj meri razvijene, niti su ravnomerno zastupljene na teritoriji Republike Srbije. Upoređujući prethodne godine može se konstatovati da je situacija čak i nešto nepovoljnija. Većina usluga beleži manji ili veći, ali konstntan pad rasprostranjenosti. Razlog tome pre svega treba tražiti u nestabilnim izvorima finansiranja, ali i nedovoljnom razumevanju lokalnih samouprava za neophodnost razvoja usluga socijalne zaštite. Njihova nedovoljna razvijenost po broju, sadržaju, obuhvatu korisnika i teritoriji, osnovni je razlog konstantno visokog broja korisnika domskog smeštaja za osobe sa invaliditetom, posebno lica sa intelektualnim i mentalnim teškoćama. Praksa Poverenika potvrđuje ove nalaze i ukazuje da građani u pojedinim jedinacama lokalne samouprave ne mogu uopšte da ostvare pojedine usluge socijalne zaštite ili ne mogu da ih ostvare u kontinuitetu. Ne treba zaboraviti činjenicu da je u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti, socijalna zaštita definisana kao organizovana društvena delatnost od javnog interesa čiji je cilj pružanje pomoći i osnaživanje za samostalan i produktivan život u društvu pojedinaca i porodica, kao i sprečavanje nastajanja i otklanjanje posledica socijalne isključenosti[10]. Takođe, istim zakonom je propisano da su usluge socijalne zaštite aktivnosti pružanja podrške i pomoći pojedincu i porodici radi poboljšanja, odnosno očuvanja kvaliteta života, otklanjanja ili ublažavanja rizika nepovoljnih životnih okolnosti, kao i stvaranje mogućnosti da ove osobe samostalno žive u društvu. Dakle, nesporno je da su korisnici usluga socijalne zaštite osobe kojima je potrebna podrška da se u potpunosti integrišu u društvo i koje bez ove vrste podrške su i u većem riziku od diskriminacije. Imajući u vidu važnost usluga socijalne zaštite neophodno je da udruženja, fondacije i drugi oblici organizovanja mogu da apliciraju na projekte jedinica lokalnih samouprava kojima se obezbeđuje ostvarivanje javnog interesa.
Stoga je od velike važnosti da se organizacijama civilnog društva koje su osnovane u skladu sa Zakonom o zadužbinama i fondacijama omogući da na isti način kao i druge organizacije civilnog društva apliciraju za projekte koji su od izuzetne važnosti za sve građane.
Saglasno svemu navedenom, Poverenik ukazuje da postojeći pravni okvir omogućava pravičan tretman svih organizacija civilnog društva. Iz propisa proizlazi da Zakon o zadužbinama i fondacijama sadrži upućujuću normu na Zakon o udruženjima kojima se uređuje rad udruženja i obezbeđivanje sredstava udruženjima za realizovanje programa od javnog interesa, pa samim tim i na Uredbu donetu na osnovu Zakona o udruženjima.
Imajući u vidu sve navedeno, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti u skladu sa članom 33. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije upućuje jedinici lokalne samouprave preporuku mera za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije da prilikom raspisivanja konkursa za programe i projekte koji se realizuju iz budžetskih sredstava Republike Srbije i budžetskih sredstava jedinica lokalne samouprave imaju u vidu i organizacije civilnog društva koje su osnovane u skladu sa Zakonom o zadužbinama i fondacijama, a kako bi zadužbine i fondacije mogle da se prijave na konkurs ukoliko ispunjavaju sve ostale uslove konkursa.
Jedinica lokalne samouprave obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama, u roku od 30 dana od dana prijema ovog dopisa.
[1] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/09 i 52/21), član 33. stav 1. tačka 9)
[2] član 21. Ustava Republike Srbije „Službeni glasnik RS”, broj 98/06 i 115/21
[3] član 2.
[4] „Službeni glasnik RS“, br. 51/2009, 99/2011 – dr.zakoni i 44/2018 – dr. zakon
[5] Službeni glasnik RS“, br. 88/2010, 99/2011 – dr. Zakon i 44/2018 – dr. zakon
[6] „Službeni glasnik RS“, br. 16/18
[7] https://pravno-informacioni-sistem.rs/eli/rep/sgrs/vlada/strategija/2022/23/2#
[8] “Službeni glasnik RS”, broj 6/2025
[9] https://pravno-informacioni-sistem.rs/eli/rep/sgrs/vlada/strategija/2022/12/1
[10] član 4. Zakona o socijalnoj zaštiti
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
541-25 Preporuka mera svim JLS radi obezbeđivanja jednakih uslova za učešće zadužbina i fondacija na konkursima 
