br. 07-00-1313/2022-02 datum: 9.12.2022. godine

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti^[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje opštini

PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje opštini da:

• da u saradnji sa odgovornim licem kojem je poverena delatnost upravljanja putevima na teritoriji opštine preduzme sve mere u cilju postavljanja višejezičnih tabli- saobraćajnih znakova, koji se nalaze na teritoriji ove opštine, a u kojima će imena naseljenih mesta i drugih toponima biti ispisana i na jeziku mađarske nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu.

Opština će obavestiti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o merama koje su preduzete u cilju sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.

Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti u skladu sa zakonom nije dopuštena žalba, niti bilo koje drugo pravno sredstvo.

O b r a z l o ž e nj e

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratio se predsednik „AA“ zbog, kako je navedeno, kršenja propisa o službenoj upotrebi mađarskog jezika i pisma prilikom zamene starih i postavljanja novih saobraćajnih znakova na teritoriji opština gde su pored srpskog jezika, u službenoj upotrebi jezici nacionalnih manjina. U svom obraćanju je naveo da se nakon usvajanja izmena i dopuna Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma, pristupilo postepenom prilagođavanju postojećih natpisa na saobraćajnim znacima, ali se pri tome „nije obratila pažnja“ na službenu upotrebu jezika i pisma u onim opštinama u kojima su u službenoj upotrebi manjinski jezici. Istaknuto je da pripadnici/ce nacionalnih manjina imaju pravo da natpisi na saobraćajnim znacima budu ispisani na, u konkretnom slučaju, mađarskom jeziku i da je na ovaj način došlo do povrede prava na službenu upotrebu mađarskog jezika i pisma na teritoriji onih opština koje nisu izvršile postavljanje odgovarajućih naziva i saobraćajnih znakova na kojima bi nazivi mesta i drugi toponimi bili ispisani i na mađarskom jeziku i pismu.

Imajući u vidu da „AA“ nije tačno precizirala na teritoriji kojih jedinica lokalnih samouprava nisu zamenjene saobraćajne table u skladu sa propisima, Poverenik se dopisom obratio Ministarstvu za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog i Ministarstvu državne uprave i lokalne samouprave sa zahtevom da dostave spisak jedinica lokalnih samouprava u kojima su mađarski jezik i pismo u službenoj upotrebi. Prema podacima koje su ova ministarstva dostavila Povereniku mađarski jezik i pismo su u službenoj upotrebi u 28 jedinica lokalne samouprave na teritoriji AP Vojvodine: Ada, Bač, Bačka Topola, Bela Crkva, Bečej, Vrbas, Vršac, Žitište, Zrenjanin, Kanjiža, Kovačica, Kovin, Kula, Mali Iđoš, Nova Crnja, Novi Bečej, Novi Kneževac, Novi Sad, Odžaci, Plandište, Senta, Sečanj, Sombor, Srbobran, Subotica, Temerin, Titel i Čoka, kao i u 11 naseljenih mesta u sledećem opštinama/gradovima: Apatin (Kupusina, Svilojevo), Inđija(Maradik), Irig (Dobrodol, Šatrinci), Kikinda (Banatska Topola, Kikinda, Rusko Selo, Sajan) i Pančevo (Vojlovica, Ivanovo).

U cilju prikupljanja informacija Poverenik za zaštitu ravnopravnosti obratio se svim jedinicama lokalne samouprave na čijoj teritoriji su mađarski jezik i pismo u ravnopravnoj službenoj upotrebi, sa zahtevom da nas obaveste da li su svi saobraćajni znakovi koji su postavljeni duž puteva, a za koje je nadležna lokalna samouprava, ispisani u skladu sa navedenim propisima.

Do dana upućivanja ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštitu od diskriminacije, Povereniku nije primio odgovor.

Poverenik ukazuje na pojedine odredbe propisa koji uređuju ovu materiju. Članom 21. Ustava Republike Srbije^[2] zabranjena je svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije^[3], tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, polnim karakteristikama, nivoom prihoda, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Odredbama člana 14. Ustava propisano je da Republika Srbija štiti prava nacionalnih manjina, dok je stavom 2. iste odredbe propisano da država jemči posebnu zaštitu nacionalnim manjinama radi ostvarivanja potpune ravnopravnosti i očuvanja njihovog identiteta. Članom 48. Ustava propisano je da merama u obrazovanju, kulturi i javnom obaveštavanju, Republika Srbija podstiče razumevanje, uvažavanje i poštovanje razlika koje postoje zbog posebnosti etničkog, kulturnog, jezičkog ili verskog identiteta njenih građana. Ustav RS u članu 76. zabranjuje diskriminaciju nacionalnih manjina. Stavom 1. navedene odredbe propisano je da se pripadnicima nacionalnih manjina jemči ravnopravnost pred zakonom i jednaka zakonska zaštita, dok je stavom 2. navedene odredbe propisano da je zabranjena bilo kakva diskriminacija zbog pripadnosti nacionalnoj manjini. Odredbom člana 79. stav 1. Ustava propisano je da pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo: na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etničke, kulturne i verske posebnosti; na upotrebu svojih simbola na javnim mestima; na korišćenje svog jezika i pisma; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, državni organi, organizacije kojima su poverena javna ovlašćenja, organi autonomnih pokrajina i jedinica lokalne samouprave vode postupak i na njihovom jeziku; na školovanje na svom jeziku u državnim ustanovama i ustanovama autonomnih pokrajina; na osnivanje privatnih obrazovnih ustanova; da na svome jeziku koriste svoje ime i prezime; da u sredinama gde čine značajnu populaciju, tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku; na potpuno, blagovremeno i nepristrasno obaveštavanje na svom jeziku, uključujući i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[4], koji u članu 2. stav 1. propisuje da diskriminacije označava svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima^[5]. Član 4. ovog zakona propisuje da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije. Odredbom člana 24. stav 1. Zakona o zabrani diskriminacije zabranjena je diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika. Stavom 2. Iste odredbe propisano je da se način ostvarivanja i zaštita prava pripadnika nacionalnih manjina uređuje posebnim zakonom.

Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina[6] u člana 11. propisana je službena upotreba jezika i pisama  na teritoriji jedinice lokalne samouprave gde tradicionalno žive pripadnici nacionalnih manjina, njihov jezik i pismo može biti u ravnopravnoj službenoj upotrebi. Stavom 2. iste odredbe zakona propisano je da će jedinica lokalne samouprave će obavezno svojim statutom uvesti u ravnopravnu službenu upotrebu jezik i pismo nacionalne manjine ukoliko procenat pripadnika te nacionalne manjine u ukupnom broju stanovnika na njenoj teritoriji dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva. Jedinica lokalne samouprave uvodi jezik i pismo nacionalne manjine u službenu upotrebu najkasnije u roku od 90 dana od utvrđivanja ispunjenosti zakonom propisanih uslova, dok je stavom 3. ove odredbe propisano da u jedinici lokalne samouprave gde je u trenutku donošenja ovog zakona jezik nacionalne manjine u službenoj upotrebi, isti će ostati u službenoj upotrebi. Službena upotreba jezika nacionalnih manjina iz stava 1. ovog člana podrazumeva naročito: korišćenje jezika nacionalnih manjina u upravnom i sudskom postupku i vođenje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine, upotrebu jezika nacionalne manjine u komunikaciji organa sa javnim ovlašćenjima sa građanima; izdavanje javnih isprava i vođenje službenih evidencija i zbirki podataka o ličnosti i podataka na jezicima nacionalnih manjina i prihvatanje tih isprava na tim jezicima kao punovažnih, upotreba jezika na glasačkim listićima i biračkom materijalu, upotreba jezika u radu predstavničkih tela (stav 4.). Stavom 5. iste odredbe propisano je da se na teritorijama iz stava 2. ovog člana, imena organa koji vrše javna ovlašćenja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu.

Članom 11. Zakona o lokalnoj samoupravi[7] propisano je da se statutom jedinice lokalne samouprave uređuje, između ostalog, službena upotreba jezika i pisama nacionalnih manjina, u skladu sa zakonom.

Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisama[8]  u članu 1. stav 3. propisuje da su na područjima Republike Srbije na kojima žive pripadnici nacionalnih manjina u službenoj upotrebi, istovremeno sa srpskim jezikom i jezici i pisma nacionalnih manjina, na način utvrđen ovim zakonom. Odredbom člana 3. stav 2. ovog zakona propisano je da se službenom upotrebom jezika i pisama smatra i upotreba jezika i pisama pri: ispisivanju naziva mesta i drugih geografskih naziva, naziva trgova i ulica, naziva organa, organizacija i firmi, objavljivanju javnih poziva, obaveštenja i upozorenja za javnost, kao i pri ispisivanju drugih javnih natpisa. Odredbama člana 5. istog zakona propisano je da se saobraćajni znaci i putni pravci na međunarodnim i magistralnim putevima, nazivi mesta i drugi geografski nazivi ispisuju ćiriličkim i latiničkim pismom, kao i da se saobraćajni znaci i putni pravci na drugim putevima, nazivi ulica i trgova i drugi javni natpisi pored ćiriličkog, mogu ispisivati i latiničkim pismom. Članom 7. ovog zakona propisano je da se u službenoj upotrebi tekst na jezicima i pismima nacionalnih manjina ispisuje posle teksta na srpskom jeziku ispod ili desno od njega, istim oblikom i veličinom slova. Ako je više jezika nacionalnih manjina u službenoj upotrebi, tekst na tim jezicima ispisuje se posle srpskog jezika po azbučnom redu. Odredbama člana 11. stav 4. ovog zakona propisano je da se na teritorijama iz stava 2. ovog člana, imena organa koji vrše javna ovlašćenja, nazivi jedinica lokalne samouprave, naseljenih mesta, trgova i ulica i drugi toponimi ispisuju i na jeziku dotične nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu. Odredbama člana 19. ovog zakona propisano je da na područjima na kojima su u službenoj upotrebi i jezici nacionalnih manjina, nazivi mesta i drugi geografski nazivi, nazivi ulica i trgova, nazivi organa i organizacija, saobraćajni znaci, obaveštenja i upozorenja za javnost i drugi javni natpisi ispisuju se i na jezicima nacionalnih manjina.

Odredbama člana 157. Zakona o bezbednosti saobraćaja na putevima[9] propisano je da tehničko regulisanje saobraćaja na državnim putevima obavlja ministarstvo nadležno za poslove saobraćaja, a na opštinskim putevima i ulicama u naseljima organ jedinice lokalne samouprave nadležan za poslove saobraćaja. Na delu puta gde dolaze u dodir državni i opštinski putevi, odnosno ulice u naselju, organ jedinice lokalne samouprave je dužan da, prilikom tehničkog regulisanja saobraćaja iz svoje nadležnosti, odluku uskladi sa načinom tehničkog regulisanja saobraćaja na državnom putu.

Pravilnik o saobraćajnoj signalizaciji[10] članom 11. stav 1. propisuje da se nazivi mesta i drugi geografski nazivi na saobraćajnim znakovima na državnim putevima prvog reda ispisuju ćiriličnim i latiničnim pismom na način da se prvo ispisuje natpis ćirilicom, a zatim latinicom na istom znaku. Stavom 3. i 4. istog člana propsano je da se nazivi mesta i drugi geografski nazivi ispisuju ćiriličnim pismom na saobraćajnim znakovima na državnim putevima drugog reda, opštinskim putevima i ulicama, kao i da se na turističkoj signalizaciji natpisi ispisuju ćiriličnim pismom. Ispod ćiriličnog pisma je dozvoljen natpis na engleskom jeziku. Stavom 5. iste odredbe propisano je da se na mestima gde se dozvoljava primena pisma ili jezika nacionalne manjine, ovaj natpis ispisuje ispod natpisa koji su definisani st. 1, 3. i 4. ovoga člana.

Statutom Autonomne pokrajine Vojvodine[11] propisano je da su pored srpskog jezika i ćiriličkog pisma, u organima AP Vojvodine u ravnopravnoj službenoj upotrebi i mađarski, slovački, hrvatski, rumunski i rusinski jezik i njihova pisma, u skladu sa zakonom. Odredbom člana 24. stav 2. Statuta propisano je da u okviru svojih nadležnosti organi AP Vojvodine preduzimaju mere u cilju doslednog ostvarivanja zakonom uređene službene upotrebe jezika i pisama nacionalnih manjina – nacionalnih zajednica.

Statutom opštine[12] u članu 5. propisano je da s obzirom da na teritoriji opštine i pripadnici rumunske, mađarske i češke nacionalne manjine, u skladu sa zakonom u službenoj upotrebi istovremeno su i rumunski jezik i ćiriličnopismo, češki jezik i latinično pismo i mađarski jezik i latinično pismo.

Imajući u vidu navedeno nesporno je da je Opština u obavezi da postupi u skladu sa propisima u pogledu postavljanja višejezičnih saobraćajnih tabli.  Poverenik posebno ukazuje da je članom 79. Ustava Republike Srbije pripadnicima nacionalnih manjina priznato pravo, između ostalog, da u sredinama gde čine značajnu populaciju, tradicionalni lokalni nazivi, imena ulica, naselja i topografske oznake budu ispisane i na njihovom jeziku.

Polazeći od činjenice da Republika Srbija ima dobar zakonodavni i institucionalni za zaštitu prava nacionalnih manjina, te da očuvanje identiteta nacionalnih manjina u velikoj meri zavisi od obezbeđenja poštovanja prava na ravnopravnu upotrebu maternjeg jezika i pisma, Poverenik smatra da je neophodno da jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji pripadnici/ce nacionalnih manjina dostižu 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva bez odlaganja preduzmu mere u cilju postavljanja višejezičnih tabli u kojima će imena naseljenih mesta i drugi geografski nazivi biti ispisani na jeziku one nacionalne manjine čiji je jezik u ravnopravnoj službenoj upotrebi radi ostvarivanja njihove potpune ravnopravnosti.

S tim u vezi, a imajući u vidu da su na teritoriji opštine mađarski jezik i pismo u ravnopravnoj službenoj upotrebi, postavljanje višejezičnih tabli sa nazivima naseljenih mesta i drugih toponima ispisanim na mađarskom jeziku i pismu, osim što predstavlja zakonsku obavezu opštine predstavlja i poštovanje jezičke raznolikosti stanovnika jedinice lokalne samouprave.

Sagledavajući sve okolnosti, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, postupajući u skladu sa članom 33. stav 1. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije, upućuje preporuku mera za ostvarivanje ravnopravnosti opštini da na teritoriji svoje opštine izvrši postavljanje višejezičnih tabli u kojima će imena naseljenih mesta biti ispisana na jeziku mađarske nacionalne manjine, prema njenoj tradiciji i pravopisu.

[1] „Službeni glasnik RSˮ, broj 22/09 i 52/21, član 33. tačka  9.

[2] „Službeni glasnik RS“, br. 98/06

[3] „Službeni glasnik RS”, br. 22/09 i 52/21

[4] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, br. 22/09)

[5] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“ br. 22/09), član 2. stav 1. tačka 1

[6]„Službeni list SRJ”, br. 11/02, „Službeni list SCG”, br. 1/03 – Ustavna povelja i „Službeni glasnik RS”, br. 72/09 – dr. zakon, 97/13 – odluka US i 47/18

[7] „Službeni glasnik RS”, br. 129/07, 83/14, 101/16, 47/18 i 111/21

[8] „Službeni glasnik RS“, br. 45/91, 53/93, 67/93, 48/94, 101/05 – dr.zakon, 30/10, 47/18 i 48/18 – ispr.

[9] „Službeni glasnik RS“, br. 41/09, 53/10, 101/11, 32/13 – odluka US, 55/14, 96/15 – dr.zakon, 9/16 – odluka US, 24/18, 41/18, 41/18 – dr.zakon, 87/18, 23/19 i 128/20 – dr.zakon

[10] „Službeni glasnik RS“, br. 85/17 i 14/21

[11] Statut AP Vojvodine („Službeni list AP Vojvodine“, broj 54/14) član 24.

[12] „Službeni list opštine“, broj 8/08

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

945-22 Preporuka mera za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštitu od diskriminacije