br. 07-00-600/2024-02 datum: 31.10.2024.

Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti da upućuje preporuke mera organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti i zaštite od diskriminacije  (čl. 33. 9. Zakona o zabrani diskriminacije, „Sl. glasnik RS“, br. 22/2009 i 52/2021), Poverenik za zaštitu ravnopravnosti daje Gradskoj oštini Savski venac

PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANjE RAVNOPRAVNOSTI I ZAŠTITE OD DISKRIMINACIJE

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Gradskoj opštini Savski venac:

– da se uzdrži od prinudnog iseljenja porodice G. koja živi na teritoriji opštne Savski venac, u baraci ispod mosta Gazela, sve dok prethodno ne obezbedi alternativni smeštaj, koji odgovara kriterijumima adekvatnog stanovanja u skladu sa domaćim i međunarodnim standardima, poštujući njihove potrebe i pravo na učešće u donošenju odluka,

– da otkloni posledice iseljenja od 1.10.2024. godine dve romske porodice, koje su živele ispod Mostarske petlje, na teritoriji opštine Savski venac na taj način što će preduzeti mere iz svoje nadležnosti kako bi se ovim porodicama (od kojih su troje maloletna deca, među kojima i beba od godinu dana) obezbedio odgovarajući alternativni smeštaj  u skladu sa domaćim i međunarodnim standardima, poštujući njihove potrebe i pravo na učešće u donošenju odluka.

Gradska opština Savski venac obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama, najkasnije u roku od 30 dana od dana prijema ove preporuke.

O b r a z l o ž e nj e

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti su se obratile organizacije civilnog društva navodeći da je Komunalna milicija 1.10.2024. godine u jutarnjim časovima, uz asisenciju gradskih komunalnih službi, bez prethodne najave i rešenja o iseljenju, srušili objekte i prinudno iselili dve romske porodice koje su živele  ispod Mostarske petlje u Beogradu. Iseljene porodice su izuzetno lošeg sicio-ekonomskog statusa, jedini prihod ostvaruju od sakupljanja sekundarnih sirovina i nemaju mogućnost da samostalno obezbede krov nad glavom. Navode da se radi o dva porodična domaćinstva koja broje ukupno šest članova, od kojih su troje maloletna deca, među kojima je i jedna beba od godinu dana. Nakon rušenja objekata u kojima su stanovali i prinudnog iseljenja, jedna od porodica se privremeno smestila kod prijatelja, dok je druga noć provela na ulici. U dopisu se dalje navodi da je tokom rušenja objekta u kojem su živeli, jednoj porodici uništena sva pokretna imovina, kao i lična dokumenta, a pripadnici komunalnih službi koji su sprovodili rušenje im nisu dozvolili da naknadno pokušaju da pronađu svoja dokumenta. U svom obraćanju Povereniku, istakli su da je ovakvim postupanjem  prekršen Zakon o stanovanju i održavanju zgrada kao i međunarodni propisi i standardi ljudskih prava koji garantuju pravo na adekvatno stanovanje i zaštitu od prinudnih iseljenja. Dalje, u dopisu udruženja građana navodi se da su 1.10.2024. godine pripadnici Komunalne milicije, u pratnji nadležnog odeljenja Savski venac usmeno obavestili V. G. da će se postupak iseljenja i rušenja njene barake izvršiti do kraja oktobra ove godine. Tom prilikom nije joj uručeno nikakvo pisano obaveštenje niti bilo koji upravni ili drugi akt. V. G. je trudnica koja živi sa svojom maloletnom decom D. i Đ. G. na teritoriji opštine Savski venac, a nadležni organi joj do sada nisu ponudili odgovarajuću opciju za njihovo stambeno zbrinjavanje, kako bi bila izbegnuta situacija da članovi ove socijalno ugroženje porodice budu dodatno ugroženi gubitkom doma. Takođe, u dopisu se napominje da je V.G., kao roditelj koji samostalno vrši roditeljsko pravo i žrtva rodno zasnovanog nasilja, Sekretarijatu za socijalnu zaštitu grada Beograda podnela zahtev za stambeno zbrinjavanje u skladu sa Zakonom o stanovanju i održavanju zgrada, kao i u skladu sa Odlukom o pravima i uslugama socijalne zaštite.

Poverenik ukazuje da je ravnopravno ostvarivanje prava na adekvatan životni standard i adekvatno stanovanje garantovano domaćim i  međunarodnim dokumentima koji promovišu i garantuju ljudska i manjinska prava.

Ovo pravo je garantovano odredbama člana 25. stav 1. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima iz 1948. godine[1]. Ratifikacijom Međunarodnog pakta o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima iz 1966. godine[2], Republika Srbija se obavezala da će priznati svakom licu pravo na životni standard dovoljan za njega samog i njegovu porodicu, ubrajajući tu i dovoljnu količinu hrane, odeću i smeštaj, kao i stalno poboljšanje njegovih uslova života[3].

Takođe, Konvencija Ujedinjenih nacija o uklanjanju svih oblika diskriminacije žena[4], odredbom člana 14. obavezuje države da obezbede adekvatne životne uslove, posebno u pogledu stanovanja.

Konvencija UN o pravima deteta u članu 9. propisuje da države članice obezbeđuju da nijedno dete ne bude odvojeno od svojih roditelja protiv njihove volje, osim kada nadležni organi na osnovu sudskog uvida odluče, u skladu sa odgovarajućim zakonom i procedurama da je takvo razdvajanje neophodno i u najboljem interesu deteta. Strane ugovornice priznaju pravo svakog deteta na životni standard koji odgovara detetovom fizičkom, mentalnom, duhovnom, moralnom i socijalnom razvoju.   Strane ugovornice će, u skladu sa nacionalnim uslovima i u okviru svojih mogućnosti, preduzeti potrebne mere da pomognu roditeljima i drugima odgovornim za dete i ako je potrebno, obezbediće materijalnu pomoć i programe, naročito u pogledu ishrane, odevanja i stanovanja.

Istambulskom deklaracijom iz 1996. godine[5], koja je usvojena na drugoj UN Konferenciji o ljudskim naseljima, države su obavezane na postizanje ciljeva obezbeđenja stambenog prostora za sve stanovnike i uspostavljanje održivog razvoja ljudskih naselja u kontekstu progresivne urbanizacije u celom svetu. Na ovoj konferenciji usvojena je Habitat agenda, u kojoj je u članu 11. naglašeno da svako ima pravo na adekvatne životne standarde za sebe i svoju porodicu, uključujući pravo na adekvatno stanovanje i stalno poboljšanje životnih uslova. Prema ovom dokumentu, prava na stanovanje smatraju se progresivnim zakonskim obavezama, što podrazumeva da su države dužne da neprestano nastoje da ojačaju ekonomska, socijalna i kulturna prava, uključujući i pravo na adekvatno stanovanje. Ideja progresivne realizacije obavezuje državu da nastoji da što brže, što efikasnije i u potpunosti, ostvari pravo na stanovanje.

Revidirana Evropska socijalna povelja[6] u članu 31. propisuje da bi se osiguralo delotvorno uživanje prava na stan, države treba da preduzmu mere sa ciljem unapređivanja pristupa stambenom smeštaju odgovarajućeg standarda, sprečavanje ili umanjivanje pojave beskućništva, kao i da učine da cene stambenog smeštaja budu dostupne onima koji nemaju dovoljno sredstava. Povelja o osnovnim pravima Evropske unije[7] u članu 34. garantuje pravo na socijalnu pomoć i pomoć za stanovanje, kako bi se obezbedila dostojna egzistencija svima koji nemaju dovoljno sredstava.[8]

Ustav Republike Srbije[9] u čl. 66 jemči posebnu zaštitu porodice, majke, samohranog roditelja i deteta. Majci se pruža posebna zaštita i podrška pre i posle porođaja (stav 2).

Članom 21. Ustava zabranjena je svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Članom 76. st. 3. Ustava Republika Srbije  propisano je da se ne smatraju diskriminacijom posebni propisi i privremene mere koje Republika Srbija može uvesti u ekonomskom, socijalnom, kulturnom i političkom životu, radi postizanja pune ravnopravnosti između pripadnika nacionalne manjine i građana koji pripadaju većini, ako su usmerene na uklanjanje izrazito nepovoljnih uslova života koji ih posebno pogađaju.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, koji u čl. 4. propisuje da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva, te da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije. Odredbom čl. 24. Zakona o zabrani diskriminacije zabranjena je diskriminacija nacionalnih manjina i njihovih pripadnika na osnovu nacionalne pripadnosti, etničkog porekla, verskih uverenja i jezika.

Zakon o stanovanju i održavanju zgrada[10] u članu 79. propisuje da ukoliko je neophodno izvršiti iseljenje i ukoliko lice sa članovima svog porodičnog domaćinstva nema u svojini drugu nepokretnost za stanovanje i nema dovoljno sredstava da obezbedi drugi smeštaj, to lice sa članovima svog porodičnog domaćinstva ostvaruje pravo na preseljenje u odgovarajući smeštaj koje obezbeđuje nadležni organ jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji to lice ima prebivalište i koji je doneo rešenje o iseljenju. U stavu 3. istog člana propisano je da odgovarajući smeštaj za preseljenje treba da zadovolji: odgovarajuću lokaciju, u smislu pristupa osnovnoj komunalnoj infrastrukturi, nezagađenosti zemljišta, mogućnostima ostvarivanja prihoda i dostupnosti javnih usluga, a naročito u pogledu obrazovanja, zdravstvene i socijalne zaštite, cenovnu dostupnost stanovanja, u smislu smanjenja učešća u troškovima stanovanja u zavisnosti od visine primanja domaćinstva, u skladu sa odredbama ovog zakona o stambenoj podršci, licima koja ne mogu da plaćaju troškove stanovanja, odgovarajuće prostorne uslove stana, u smislu da korisna stambena površina stana po članu porodičnog domaćinstva ne može biti manja od 8 m², odgovarajuće uslove opremljenosti osnovnim električnim, vodovodnim i sanitarnim instalacijama, zadovoljavajuće uslove sa stanovišta sigurnosti i bezbednosti, u smislu fizičke bezbednosti, kao i zaštite od hladnoće, vlage, toplote, kiše, vetra i ostalih nepovoljnih klimatskih uticaja, fizičku pristupačnost objekta u skladu sa propisom koji uređuje nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom, deci i starim osobama, uvažavanje kulturne prikladnosti stanovanja lica koje se preseljava. Dalje, članom 80. navedenog zakona propisano je da državni i drugi organi, kao i drugi subjekti koji učestvuju u sprovođenju postupaka iseljenja i preseljenja, dužni su da ga sprovode u skladu sa principima zakonitosti, što znači da odlučuju i postupaju na osnovu zakona i drugih opštih akata, kao i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava i potvrđenih međunarodnih ugovora, srazmernosti, koja znači korišćenje mera koje su za lica pogođena iseljenjem i preseljenjem najpovoljnija, ako se njima postižu svrha i cilj zakona, zaštite dostojanstva, što znači da poštuju i štite dostojanstvo lica koja su pogođena iseljenjem i preseljenjem, zaštite posebno ugroženih lica, što znači da prilikom sprovođenja postupaka štite prava posebno ugroženih lica, naročito žena, dece, samohranih roditelja, porodica sa troje i više dece, žrtve porodičnog nasilja, lica preko 65 godina starosti i osoba sa invaliditetom, međusobne saradnje, što znači da su državni i drugi organi, kao i drugi subjekti koji učestvuju u sprovođenju postupaka iseljenja i preseljenja, dužni da međusobno sarađuju u cilju zaštite ljudskih i manjinskih prava i ostvarivanja najboljih interesa lica koja su pogođena ovim postupcima.

Dokumentom „Osnovni principi i smernice u vezi evikcija i raseljavanja zasnovanih na razvoju“, koje je sačinio specijalni izvestilac Visokog komesara Ujedinjenih nacija, državama koje sprovede raseljavanje građana iz neformalnih naselja pružaju se saveti u vezi mera i procedura koje treba primeniti kako se raseljenja ne bi odvijala u suprotnosti sa postojećim međunarodnim standardima ljudskih prava. Ovaj dokument posebnu pažnju pridaje kako samom procesu raseljavanja, tako i procesu koji sledi nakon preseljenja, odnosno, propisani su kriterijumi adekvatnog stanovanja u alternativnom smeštaju koji se, između ostalog, odnose na: prostorije i infrastrukturu koja obuhvata pijaću vodu, energiju za kuvanje, grejanje i osvetljenje, sanitarne uređaje i prostorije za pranje, uslove za skladištenje hrane, kanalizaciju; stambeni prostor koji ispunjava uslove za stanovanje, pružajući stanovnicima adekvatan prostor, zaštitu od hladnoće, vlage, topline, kiše, kao i od građevinskih opasnosti ili izvora zaraze, garantujući fizičku bezbednost ukućana, pristup mogućnosti zapošljavanja, zdravstvenim uslugama, školama i socijalnim ustanovama[11]. Prilikom odlučivanja da li je određeni alternativni smeštaj adekvatan za stanovanje, propisana je obaveza poštovanja određenih pravila koja se odnose na saradnju nadležnih organa sa raseljenim licima, uz njihovo puno učešće u procesu preseljenja. Takođe, propisano je da niko od raseljenih lica ne sme da trpi štetu u pogledu ljudskih prava, odnosno, prava na kontinuirano poboljšanje životnih uslova[12].

Poverenik podseća da međunarodni standardi u postupku preseljenja obuhvataju sprovođenje mera i poštovanje kriterijuma pre preseljenja, za vreme preseljenja i nakon preseljenja. S tim u vezi, treba napomenuti da Komitet UN za ekonomska, socijalna i kulturna prava u Opštem komentaru br. 7. navodi da evikcije, odnosno, rušenja ne treba da za posledicu imaju da pojedinac postane beskućnik ili podložan povredama drugih ljudskih prava i da država članica mora da preduzme sve odgovarajuće mere kako bi omogućila dostupan adekvatan alternativni smeštaj ili preseljenje. Evropski sud za ljudska prava stao je na stanovište da evikcija iz objekta, u slučaju kada organ javne vlasti nije obezbedio adekvatan alternativni smeštaj, predstavlja povredu prava na poštovanje privatnog i porodičnog života iz člana 8 Evropske konvencije o ljudskim pravima.

Izveštaj Evropske komisije o Srbiji za  2024. godinu[13], između ostalog ukazuje da se prinudna iseljenja i dalje dešavaju, što je u suprotnosti za zakonom i međunarodnim standardima. Takođe, u oblasti koja se tiču prava dece, ističe se da su neophodni statistički podaci o ranjivim grupama, rasčlanjeni prema starosti i polu, uključujući romsku decu i deci sa invaliditetom.

Imajući u vidu navedene propise kao i najavu raseljavanja porodice G. i prinudno iseljenje dve romske porodice, a polazeći od ovlašćenja propisanih članom 33. stav 1. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije, Poverenik upućuje ovu preporuku mera gradskoj opštini Savski venac. Poverenik preporučuje da se gradska opština Savski venac  uzdrži od prinudnog iseljenja porodice G. koja živi na teritoriji opštne Savski venac, sve dok prethodno ne obezbedi alternativni smeštaj, koji odgovara kriterijumima adekvatnog stanovanja u skladu sa domaćim i međunarodnim standardima, kao i da  otkloni posledice prinudnog iseljenja dve romske porodice, koje su živele ispod Mostarske petlje, na teritoriji opštine Savski venac na taj način što će preduzeti mere iz svoje nadležnosti kako bi se ovim porodicama (od kojih su troje maloletna deca, među kojima i beba od godinu dana)  obezbedio odgovarajući alternativni smeštaj  u skladu sa domaćim i međunarodnim standardima, poštujući njihove potrebe i pravo na učešće u donošenju odluka.

Potrebno je da gradska opština Savski venac obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama, najkasnije u roku od 30 dana od dana prijema ove preporuke.

[1] Generalna skupština UN, 10. decembra 1948. godine

[2] Zakon o ratifikaciji Međunarodnog pakta o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (“Sl. list SFRJ“, br. 7/71)

[3] Čl. 11. st. 1 Zakona o ratifikaciji međunarodnog pakta o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima

[4] Zakon o ratifikaciji Konvencije o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena („Sl. glasnik SFRJ-Međunarodni ugovori“, br. 11/81)

[5]Istanbulska deklaracija o ljudskim naseljima i Habitat agenda, Rezolucija 1 – Izveštaj UN Konferencije o ljudskim naseljima A/CONF.165/14 od 7. avgusta 1996.

[6] Zakon o potvrđivanju Revidirane Evropske socijalne povelje („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori“, broj 42/09)

[7] Povelja o osnovnim pravima EU 2010C 83/02, usvojena 7. decembra 2000. godine

[8] U aprilu 2006. godine, Evropski parlament doneo je Evropsku povelju o stanovanju, a u maju 2007. godine i Odluku o stanovanju i regionalnoj politici, koje daju veliki politički značaj neophodnom poboljšanju uslova stanovanja u EU. Evropska povelja o stanovanju, usvojena od Parlamentarne grupe Evropskog parlamenta „Urbano stanovanje“  26. aprila 2006. Predlog ovog dokumenta je dostupan na engleskom jeziku na adresi: http://www.iut.nu/EU/Housing%20Charter/HousingCharterENG_040406.pdf; Odluka Evropskog parlamenta od 10. maja 2007. o stanovanju i regionalnoj politici (2006/2108(INI)), tekst dostupan na engleskom jeziku na adresi: http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2007-0183+0+DOC+XML+V0//EN

[9] “Sl. glasnik RS“, br. 98/06 i 115/21

[10] “Sl. glasnik RS”, br. 104/2016 i 9/2020 – dr.zakon)

[11] Poglavlje V, st. 55. Osnovnih principa i smernica u vezi evikcija i raseljavanja zasnovanih na razvoju

[12] Poglavlje V, st. 56. tač. d. i i. Osnovnih principa i smernica u vezi evikcija i raseljavanja zasnovanih na razvoju

[13] https://www.mei.gov.rs/srl/dokumenta/eu-dokumenta/godisnji-izvestaji-ek

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković

677-24 Preporuka mera gradskoj opštini Savski venac