br. 021-02-196/2014-02 datum: 12. 8. 2014.

SKUPŠTINA GRADA POŽAREVCA
Bane Spasović, predsednik

12000 POŽAREVAC
Drinska 2

Poštovani gospodine Spasoviću,

Poverenica za zaštitu ravnopravnosti primila je pritužbu u kojoj je jedna građanka, Vaša sugrađanka, ukazala na neravnopravan položaj u koji je njena porodica dovedena u odnosu na druge požarevačke porodice, zbog uslova koji su propisani Odlukom o finansijskoj podršci porodici sa decom grada Požarevca.

Naime, podnositeljka pritužbe nije ostvarila pravo na jednokratnu novčanu nadoknadu za prvorođeno dete, jer nije imala prebivalište na teritoriji grada Požarevca duže od šest meseci do dana rođenja deteta, odnosno, nije ispunila uslove propisane Odlukom o finansijskoj podršci porodici sa decom. Međutim, suprug podnositeljke pritužbe je rođen i živi u Požarevcu, a njihovom zajedničkom detetu prijavljeno je prebivalište u ovom gradu. Podnositeljka pritužbe se dva meseca pre rođenja deteta doselila u Požarevac, prijavila prebivalište na adresi svog supruga i namerava da sa svojom porodicom živi i privređuje u Vašem gradu.

Kao što verovatno znate, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan i nezavisan državni organ koji ima ovlašćenje da postupa u svim slučajevima kada je načelo jednakosti povređeno, odnosno kada je prekršena opšta zabrana diskriminacije.
Nadležnost Poverenika za zaštitu ravnopravnosti široko je određena, u skladu sa međunarodnim standardima, kako bi se omogućilo da delotvorno i efikasno ostvaruje svoju ulogu. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišljenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti .

Poverenica najpre konstatuje da Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda iz 1950. godine, u čl. 14. zabranjuje diskriminaciju i propisuje da se uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj Konvenciji obezbeđuje bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, veroispovest, političko ili drugo mišljenje, nacionalno ili socijalno poreklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status.

Takođe, Ustav Republike Srbije zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta .

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije , kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravljenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državljanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavljenim ličnim svojstvima. Članom 8. Zakona o zabrani diskriminacije je propisano da povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se licu ili grupi lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, neopravdano uskraćuju prava i slobode ili nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju ili ne nameću drugom licu ili grupi lica, ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani, kao i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje.

Zakon o finansijskoj podršci porodici sa decom , odredbama čl. 9. propisuje da prava na finansijsku podršku porodici sa decom predstavljaju: 1) naknade zarade za vreme porodiljskog odsustva, odsustva sa rada radi nege deteta i odsustva radi posebne nege deteta; 2) roditeljski dodatak; 3) dečiji dodatak; 4) naknada troškova boravka u predškolskoj ustanovi za decu bez roditeljskog staranja; 5) naknada troškova boravka u predškolskoj ustanovi za decu sa smetnjama u razvoju i 6) regresiranje troškova boravka u predškolskoj ustanovi dece iz materijalno ugroženih porodica. Odredbom st. 4. ovog člana propisano je da opština, odnosno grad mogu, ako su obezbedili sredstva, da utvrde i druga prava, veći obim prava od prava utvrđenih ovim zakonom i povoljnije uslove za njihovo ostvarivanje.

Odlukom o finansijskoj podršci porodici sa decom propisano je da pravo na naknadu za prvorođeno dete ostvaruje majka koja ima prebivalište na teritoriji grada Požarevca više od šest meseci pre rođenja deteta i koja je ostvarila pravo na roditeljski dodatak. Odredbom čl. 3. st. 1. propisano je da ovo pravo može da ostvari i otac deteta, pod uslovom da majka deteta nije živa, da je na izdržavanju kazne zatvora ili je lišena roditeljskog prava u korist oca, dok je odredbom čl. 5. propisano koji se dokazi dostavljaju uz zahtev za ostvarivanje prava na novčanu naknadu, i to: rešenje o ostvarenom pravu na roditeljski dodatak majke za prvorođeno dete, fotokopija važeće lične karte i prijave prebivališta za majku, kao i potpisana izjava o prebivalištu koja je sastavni deo zahteva.

Analiza uslova koji su propisani za ostvarivanje prava na novčanu naknadu za prvorođeno dete, sa aspekta Zakona o zabrani diskriminacije i drugih relevantnih propisa, pokazala je da su očigledno stavljene u nejednak položaj porodice čiji svi članovi imaju prijavljeno prebivalište na teritoriji grada Požarevca i imaju nameru da se stalno nastane u ovom gradu, ali majka deteta nije prijavila prebivalište na teritoriji grada Požarevca šest meseci pre rođenja deteta u odnosu na porodice u kojima majka ima prebivalište na teritoriji grada Požarevca šest meseci pre rođenja deteta. Poverenica za zaštitu ravnopravnosti analizirala je da li je postavljanje uslova da pravo na novčanu naknadu ostvaruje majka ako ima prebivalište na teritoriji grada Požarevca šest meseci pre rođenja deteta u suprotnosti sa imperativnim propisima kojima je diskriminacija zabranjena i koji su obavezujući za sve. Stoga, bilo je potrebno razmotriti da li postoji objektivno i razumno opravdanje da se majkama koje nemaju prebivalište na teritoriji grada Požarevca šest meseci pre rođenja deteta uskrati pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete. To podrazumeva ispitivanje: a) da li je cilj koji se postiže ovim uslovom dopušten i opravdan i b) da li se cilj/ili ciljevi mogao postići samo propisanom merom, odnosno, da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju.

Nesporno je da je u nadležnosti gradova i opština da utvrde druga prava iz oblasti finansijske podrške porodice sa decom, odnosno, da donose odluke kojima će finansijski pružiti pomoć porodici i deci koji žive na teritoriji grada ili opštine . U tom smislu, grad Požarevac ima pravo da iz svog budžeta izdvaja sredstva za različite oblike pomoći porodicama, da utvrđuje pravila za raspodelu tih sredstava i da ih u skladu sa propisima raspodeljuje. To pravo se ni na koji način ne dovodi u pitanje. Štaviše, spremnost grada Požarevca da deo raspoloživih sredstava usmeri na materijalnu podršku i pomoć porodici sa decom predstavlja pozitivan primer podrške. Što se tiče uslova propisanih Odlukom o finansijskoj podršci porodici sa decom da pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete ostvaruje majka koja ima prebivalište na teritoriji grada Požarevca više od šest meseci pre rođenja deteta, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti je iz izjašnjenja Gradske uprave grada Požarevca, utvrdila da je ovaj uslov postavljen jer je grad želeo da spreči zloupotrebu ovog prava, odnosno, mogućnost da žene prijave prebivalište na teritoriji grada Požarevca samo kako bi ostvarile pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete i da prebivalište odmah nakon toga odjave. Imajući u vidu ograničenost sredstava grada za pružanje pomoći i podrške porodicama, Poverenica konstatuje da grad ima pravo da onemogući eventualne zloupotrebe ostvarivanja tog prava, kao i da se osigura da će pravo na ovaj vid podrške ostvariti isključivo porodice koje zaista žive na teritoriji grada Požarevca. Sagledavajući iznete činjenice, može se konstatovati da je cilj donošenja Odluke o finansijskoj podršci porodici sa decom dopušten i opravdan.

Nakon toga je bilo potrebno ispitati da li je postavljanje uslova u vezi sa prebivalištem majke deteta na teritoriji grada Požarevca bio jedini način da se grad Požarevac osigura od eventualnih zloupotreba ostvarivanja prava na novčanu naknadu za prvorođeno dete, odnosno, da obezbedi da će ovaj vid pomoći zaista koristiti građani/ke grada Požarevca. Ovo podrazumeva ispitivanje da li je posledica preduzetih mera opravdana, kao i da li postoji srazmera između preduzetih mera i ciljeva koji se tom merom ostvaruju.

Pri tome, treba imati u vidu specifičnu situaciju u kojoj se našla ova porodica. Naime, u pitanju je porodica koja se u momentu podnošenja zahteva za ostvarivanje prava na novčanu naknadu za prvorođeno dete, nalazila u sledećoj životnoj situaciji:

– majka deteta je sklopila brak sa građaninom Požarevca, doselila se u na teritoriju grada Požarevca sa namerom da u njemu živi, ali nije prijavila prebivalište na teritoriji ovog grad šest meseci pre rođenja deteta,
– otac deteta živi na teritoriji grada Požarevca već duži vremenski period, odnosno, duže od šest meseci pre rođenja deteta,
– detetu je prijavljeno prebivalište na teritoriji grada Požarevca.

S obzirom da majka deteta nije imala prebivalište na teritoriji grada Požarevca šest meseci pre rođenja deteta, iako se na teritoriju ovog grada doselila nakon sklapanja braka i sa namerom da u ovom gradu živi, kao i da otac deteta živi u Požarevcu dugi niz godina, ova porodica, ipak, nije ostvarila pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete. Stoga, posledica mera koje je preduzeo grad Požarevac kako bi onemogućio da pravo na ovaj vid naknade ostvaruju majke koje nemaju prebivalište u Požarevcu, dovela je do toga da su porodice koje nesumnjivo žive na teritoriji grada Požarevca, ali u kojima majka deteta nema prijavljeno prebivalište na teritoriji ovog grada duže od šest meseci pre rođenja deteta, onemogućene da ostvare pravo na ovaj vid finansijske podrške porodici sa decom.

Iako je odlukom istaknuto da pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete ostvaruje majka deteta, smatram da se analizom ostalih odredaba odluke, kao i na osnovu cilja koji se želeo postići, može utvrditi da je u pitanju podrška koju grad želi da pruži celoj porodici sa prvorođenim detetom, zbog rođenja deteta i povećanih troškova, bez obzira što je titular ovog prava majka deteta. Na ovakav zaključak posebno upućuje mogućnost, propisana čl. 3. odluke, da otac deteta, u izuzetnim okolnostima, može da ostvari ovo pravo, čime je jasno da novčana naknada nije namenjena isključivo majci, već joj je cilj da finansijski potpomogne novorođenče, kao i celu porodicu koja ga odgaja. Stoga, imajući u vidu da je cilj novčane naknade za prvorođeno dete da finansijski potpomogne porodicu, čiji su članovi građani grada Požarevca, nije jasno iz kog razloga se uzima u obzir samo prebivalište majke, a ne i prebivalište oca deteta, odnosno, vreme koje on živi u ovom gradu, kao i prebivalište samog deteta. Pri tome, treba imati u vidu i da u našem društvu, koje je još uvek tradicionalno i patrijarhalno, žene, nakon udaje ili zasnivanja zajednice, češće sele u mesto prebivališta svog supruga ili partnera, kako bi tamo zasnovali zajedničko domaćinstvo.

Zbog toga su postavljanjem uslova da pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete može da ostvari majka koja ima prebivalište na teritoriji grada Požarevca više od šest meseci pre rođenja deteta, u neravnopravan položaj stavljene porodice koje žive na teritoriji grada Požarevca, u kojima majka deteta ne ispunjava ovaj uslov, u odnosu na porodice u kojima majka deteta ima prebivalište šest meseci pre rođenja deteta. Naime, i u jednom i u drugom slučaju nesumnjivo su u pitanju porodice čiji su članovi stanovnici grada Požarevca i među kojima je neopravdano napravljena razlika na osnovu dužine prebivališta majke deteta. Imajući u vidu posledice koje ovako postavljen uslov za ostvarivanje prava na novčanu naknadu za prvorođeno dete proizvodi, može se zaključiti da se samo na osnovu prebivališta majke deteta ne može utvrditi da li je u pitanju porodica čiji su članovi građani Požarevca, već u obzir treba uzeti celovitu sliku o porodici, odnosno, prebivalište oca deteta i samog deteta. Stoga, analiza je pokazala da uslov za ostvarivanje prava na novčanu naknadu za prvorođeno dete koji se odnosi isključivo na prebivalište majke, nema objektivno i razumno opravdanje, jer propisivanje ovog uslova, bez uzimanja u obzir prebivališta oca deteta i samog deteta, nije opravdan ni s aspekta svrhe, ni s aspekta posledica koje proizvodi.

Imajući u vidu navedenu analizu, preporučujem da izmenite čl. 2. Odluke o finansijskoj podršci porodici sa decom, na taj način što ćete propisati da, pored ostalih uslova, pravo na novčanu naknadu za prvorođeno dete ostvaruje majka deteta, ukoliko ona ili otac deteta imaju prebivalište na teritoriji grada Požarevca više od šest meseci pre rođenja deteta, pod uslovom da dete ima prijavljeno prebivalište na teritoriji grada. Na ovaj način, uzećete u obzir celu porodicu, sprečiti zloupotrebu ostvarivanja prava na novčanu naknadu za prvorođeno dete i omogućiti svim građanima i građankama Vašeg grada da uživaju pravo na slobodu od diskriminacije.

Očekujem da ćete iskoristiti svoja zakonska ovlašćenja i na prvoj sledećoj sednici Skupštine grada pristupiti izmeni Odluke o finansijskoj podršci porodici sa decom.
Molim da me o merama i aktivnostima koje ste preduzeli u cilju sprovođenja ove preporuke obavestite u roku od 30 dana.

S iskrenim uvažavanjem,

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

dr Nevena Petrušić

Preporuka mera za ostvarivanje ravnopravnosti Skupštini grada Požarevca