- 021-02-1–/2017-02 datum: 19.4.2017.
Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti upućuje (preporuka je poslata svim opštinama i gradovima)
PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANјE RAVNOPRAVNOSTI
Poverenica za zaštitu ravnopravnosti preporučuje da opština/grad:
- preduzme sve mere i aktivnosti iz svoje nadležnosti kako bi obezbedili uklјučivanje i podsticanje ravnomerne zastuplјenosti žena i muškaraca u svim sferama političkog i javnog odlučivanja u vršenju javnih funkcija u organima jedinice lokalne samouprave, ustanovama odnosno javnim preduzećima čiji je osnivač lokalna samouprava;
- preduzme sve mere i aktivnosti iz svoje nadležnosti u cilјu podsticanja ravnomerne zastuplјenosti žena i muškaraca iz različitih sredina (urbanih i ruralnih) i marginalizovanih grupa u svim sferama političkog i javnog odlučivanja u vršenju javnih funkcija u organima jedinice lokalne samouprave, ustanovama odnosno javnim preduzećima čiji je osnivač lokalna samouprava.
opština/grad obavestiće Poverenicu za zaštitu ravnopravnosti o planiranim merama u cilјu sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti u skladu sa zakonom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo.
Obrazloženje
Praksa Poverenika za zaštitu ravnopravnosti pokazala je da se pol, već dve godine za redom pojavlјuje kao jedan od dva najčešća osnova diskriminacije zbog koga su građani/ke podnosili pritužbe Povereniku za zaštitu ravnopravnosti, što je istaknuto i u godišnjem izveštaju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2016. godinu.
Položaj žena u Republici Srbiji nepovolјniji je u odnosu na položaj muškaraca u svim oblastima društvenog života, naročito u oblasti rada i zapošlјavanja, ekonomskoj sferi, učešća u političkom životu, što pokazuje da se žene i dalјe suočavaju sa brojnim teškoćama i preprekama u ostvarivanju prava na ravnopravnost[2]. Primera radi, Povereniku za zaštitu ravnopravnosti podneta je 2016. godine pritužba protiv jedne jedinice lokalne samouprave koja u postupku izbora predsednika opštine, zamenika predsednika opštine i članove opštinskog veća, nije omogućila kandidaturu nijedne osobe ženskog pola, što je dovelo do toga da u sastav izvršnog organa vlasti nije izabrana nijedna žena.
Poverenica za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje da Zakon o ravnopravnosti polova uređuje stvaranje jednakih mogućnosti ostvarivanja prava i obaveza i preduzimanje posebnih mera za sprečavanje i otklanjanje diskriminacije zasnovane na polu i rodu[3]. Odredbama člana 37. st. 2. i 3. ovog zakona propisano je da se ravnopravnost polova obezbeđuje prilikom kandidovanja za izbore na sve funkcije i imenovanja u organe javne vlasti, finansijske i druge institucije, kao i da se ravnopravnost polova obezbeđuje u toku sprovođenja izbornog postupka kroz sastav i rad organa za sprovođenje izbora, u skladu sa propisima kojima se uređuju izbori. Članom 2. stav 4. ovog zakona propisano je da državni organi, organi autonomnih pokrajina, organi jedinica lokalne samouprave, organizacioje kojima je povereno vršenje javnih ovlašćenja, kao i pravna lica koja osniva ili finansira u celini, odnosno u pretežnom delu Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave dužni su da prate ostvarivanje ravnopravnosti zasnovane na polu u svim oblastima društvenog života, primenu međunarodnih standarda i ustavom zajamčenih prava u ovoj oblasti. Odredbama člana 39. ovog zakona propisana je obaveza organa jedinica lokalne samouprave da, u okviru svoje nadležnosti, obezbeđuju ravnopravnost polova i ostvarivanje jednakih mogućnosti, da podstiču i unapređuju ravnopravnost polova, kao i da organizuju stalno radno telo ili zaposlenog za rodnu ravnopravnost i obavlјanje poslova ostvarivanja jednakih mogućnosti. Politika jednakih mogućnosti pretpostavlјa preduzimanje aktivnosti (propisi, mere, politike, konkretne aktivnosti) koje su usmerene na stvaranje ambijenta u kome će i žene i muškarci moći u praksi efektivno da uživaju sva prava i slobode bez diskriminacije. Ovo pre svega podrazumeva mogućnost ravnopravnog učešća žena i muškaraca u svim oblastima javnog i privatnog sektora, kao i opštu obavezu poštovanja ravnopravnosti polova, koja je utvrđena kao zakonska obaveza.
Republika Srbija je ratifikovala Konvenciju o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena[4] (CEDAW) i obavezala se da će u svim oblastima, posebno političkoj, društvenoj, ekonomskoj i kulturnoj preduzimati sve prikladne mere, da bi se obezbedio potpun razvoj i napredak žena, kako bi im se garantovalo ostvarivanje i uživanje lјudskih prava i osnovnih sloboda, ravnopravno s muškarcima.[5] Takođe, država se obavezala da će preduzimati sve adekvatne mere radi izmene društvenih i kulturnih običaja u pogledu ponašanja muškaraca i žena da bi se otklonile predrasude i uobičajena i svaka druga praksa zasnovana na idejama o inferiornosti ili superiornosti jednog ili drugog pola ili tradicionalnoj ulozi muškaraca i žena.[6] U skladu sa odredbama Konvencije, diskriminacija žena označava svako razlikovanje, isklјučenje ili ograničenje u pogledu pola, što ima za posledicu ili cilј da ugrozi ili onemogući ženama priznanje, ostvarenje ili vršenje lјudskih prava i osnovnih sloboda na političkom, ekonomskom, društvenom, kulturnom, građanskom ili drugom polјu, bez obzira na njihovo bračno stanje[7].
Ustav Republike Srbije[8] u članu 15. propisuje da država jemči ravnopravnost žena i muškaraca i razvija politiku jednakih mogućnosti. Takođe odredbama člana 21. Ustava Republike Srbije zabranjena je svaka diskriminacija, neposredna ili posredna, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, koji u članu 2. stav 1. tačka 1. propisuje da diskriminacija i diskriminatorno postupanje označavaju svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i na članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državlјanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu, članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavlјenim ličnim svojstvima. Odredbama čl. 15-27. Zakona o zabrani diskriminacije propisani su posebni slučajevi diskriminacije, pa je tako članom 20. zabranjena diskriminacija na osnovu pola, odnosno propisano je načelo poštovanja jednakih prava i sloboda žena i muškaraca u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života. doba. Takođe, zabrana diskriminacije na osnovu pola se odnosi i na zabranu javnog ili privatnog priznavanja pogodnosti u odnosu na pol kao i zbog promene pola, zabranu postupanja u skladu sa predrasudama i stereotipima koji su zasnovani na ideji podređenosti ili nadređenosti polova.
Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je Savet evropskih opština i regiona (CEMR) – asocijacija koja okuplјa više od 150.000 lokalnih i regionalnih vlasti iz četrdeset zemalјa Evrope – 2006. godine usvojio Evropsku povelјu o rodnoj ravnopravnosti na lokalnom nivou[9]. Ovu povelјu je u Srbiji do sada potpisalo 48 lokalnih samouprava[10]. U povelјi je navedeno da je ravnopravnost žena i muškaraca fundamentalni preduslov demokratije i da demokratsko društvo ne može dozvoliti da se sposobnost, znanje, iskustvo i kreativnost žena zanemari. Lokalna samouprava mora između ostalog, da obezbedi uklјučivanje, prisustvo i učešće žena iz različitih sredina i starosnih grupa u svim sferama političkog i javnog odlučivanja, da prizna jednako pravo žena i muškaraca da glasaju i da budu kandidati i vrše funkciju na koju su izabrani. U povelјi je navedeno da je podjednako učešće žena i muškaraca u procesima odlučivanja preduslov za demokratsko društvo. Pravo na ravnopravnost žena i muškaraca zahteva da lokalne i regionalne vlasti preduzmu sve odgovarajuće mere i usvoje sve potrebne strategije u cilјu promovisanja podjednake zastuplјenosti i učešća žena i muškaraca u svim sferama uprave.
Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku[11], a na osnovu popisa stanovništva koje je sprovedeno 2011. godine, žene čine 51,4% ukupnog stanovništava Republike Srbije, a muškarci 48,6%. Prema podacima Stalne konferencije gradova i opština[12], na osnovu podataka koje su dostavile opštine i gradovi koje su popunile upitnike, njih 163 od 174 ukupno, žene čine 55,6% zaposlenih u lokalnim upravama, dok su 42,8% načelnika opštinskih/gradskih uprava žene, a 52,9% rukovodioca odelјenja/službi u upravi su žene. Takođe, ovi podaci pokazuju da muškarci čine 94,4% gradonačelnika/predsednika opština, 83,3% članova gradskog/opštinskog veća, kao i 67,7% odbornika. Dakle, statistički podaci pokazuju da su trenutno u Republici Srbiji ravnopravna zastuplјenost oba pola drastično opada kada su u pitanju funkcije koje imaju veća ovlašćenja i uticaj u odlučivanju i vođenju politika lokalne zajednice.
Nacionalna strategija za rodnu ravnopravnost za period od 2016. do 2020. godine sa akcionim planom za period od 2016. do 2018. godine[13] osnovni je strateški dokument Republike Srbije koji je donet sa cilјem unapređivanja rodne ravnopravnosti. U Strategiji je između ostalog ukazano na potrebu ravnopravnog učešće žena i muškaraca u političkom i javnom životu. U opisu stanja rodne ravnopravnosti u Republici Srbiji navedeno je da, što je viša pozicija u instituciji, odnosno organu odlučivanja, to je učešće žena manje i da su žene još uvek retko na pozicijama izvršne vlasti. U mnogim izvršnim odborima opština i gradova nema nijedne žene, tj. svega je 5% žena na položaju predsednika/predsednica opština i gradonačelnika/gradonačelnica, a retko se nađu i na pozicijama rukovođenja u javnim preduzećima i pravnim subjektima sa velikom finansijskom moći i u profitabilnim delatnostima. Dakle, njihova prisutnost raste na nižim mestima odlučivanja, a naročito na izvršilačkim pozicijama bez uticaja na donošenje odluka. Posledice diskriminacije su teške i dovode do marginalizacije žena, a naročito pripadnica ranjivih grupa i njihove isklјučenosti iz javnog i političkog života. Diskriminacija predstavlјa prepreku ravnopravnom učešću žena u političkom, ekonomskom i kulturnom životu, sputava dalјi napredak društva, negativno utiče na ekonomiju i otežava pun razvoj sposobnosti i kreativnog potencijala žena.[14]
Strategijom polјoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024[15] predviđeno je da lokalne zajednice treba bolјe da artikulišu razvojne probleme svojih sredina, i da sa većim lobističkim potencijalom zagovaraju interese svih svojih građana.
U Posebnom izveštaju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o diskriminaciji žena ukazano je da su žene iz manjinskih grupa izuzetno podzastuplјene u političkom i javnom životu, odnosno, da ih skoro uopšte nema. U tom smislu, treba preduzeti sve neophodne mere kako bi politički i javni život u Srbiji oslikavao strukturu stanovništva i uklјučio ravnomerno žene i muškarce, iz svih društvenih i manjinskih grupa.[16] Žene iz određenih društvenih grupa (žene sa invaliditetom, žene iz ruralnih sredina, starije žene, pripadnice nacionalnih manjina i dr.), ostaju na margini društva i doprinos koji mogu da daju razvoju zajednice i prevazilaženju poteškoća unutar zajednice, ostaje neiskorišćen.
Dakle, neophodno je koristeći predviđene mehanizme stvoriti mogućnost da žene, kao i muškarci obavlјaju javne dužnosti na svim nivoima vlasti u skladu sa ustavnom garancijom ravnopravnosti muškaraca i žena i dužnosti državnih organa da razvijaju politiku jednakih mogućnosti.
Sagledavajući sve navedeno, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je ravnopravnost u odlučivanju od suštinske važnosti za celokupno društvo i da ostvarivanje ravnopravnosti doprinosi razvoju društva u kojem su ostvarena prava svih članova društva, bez obzira na pol, invaliditet, imovno stanje, starosnu dob ili bilo koje drugo lično svojstvo.
Poverenica za zaštitu ravnopravnosti, saglasno članu 33. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije, upućuje preporuku jedinici lokalne samouprave, uz obavezu da je obavesti o preduzetim merama u cilјu sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
[1] Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, broj 22/09), član 33. stav 1. tač. 7. i 9.
[2] Redovan godišnji izveštaj Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2016. godinu
[3] Zakon o ravnopravnosti polova („Službeni glasnik RS“, broj 104/09) član 1.
[4] „Službeni list SFRJ-Međunarodni ugovori”, broj 11/81
[5] Zakon o ratifikaciji Konvencije o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena („Službeni list SFRJ-Međunarodni ugovori”, broj 11/81, Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 5/14) član 3.
[6] Zakon o ratifikaciji Konvencije o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena („Službeni list SFRJ-Međunarodni ugovori”, broj 11/81, Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 5/14) član 5.
[7] Zakon o ratifikaciji Konvencije o eliminisanju svih oblika diskriminacije žena („Službeni list SFRJ-Međunarodni ugovori”, broj 11/81, Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori”, br. 5/14) član 1.
[8] Ustav Republike Srbije („Službeni glasnik RS“, broj 98/06)
[9] http://euintegracije.skgo.org/upload/Document/Doc/2014_01/Brosura_POVELJA_200x200_Final_2012_WEB_1str.pdf
[10] Stalna konferencija gradova i opština, pristuplјeno 20. marta 2017. godine
[11] http://www.stat.gov.rs/WebSite/Public/PageView.aspx?pKey=162
[13] „Službeni glasnik RS“, broj 4/16
[14] Nacionalna strategija za rodnu ravnopravnost za period od 2016. do 2020. godine („Službeni glasnik”, broj 4/16)
[15]Strategijom polјoprivrede i ruralnog razvoja Republike Srbije za period 2014-2024 „Službeni glasnik RS”, broj 85/14
[16] Poseban izveštaj Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o diskriminaciji žena, Beograd, maj 2015. godine
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
Preporuka mera za ostvarivanje ravnopravnosti 
