Br 021-01-00266/2017-02 datum: 21. 9. 2017.
Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje (preporuka je poslata svim opštinskim/gradskim upravama)
PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANјE RAVNOPRAVNOSTI
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje opštinskoj/gradskoj upravi:
- Da na oglasnoj tabli opštinske/gradske uprave ili na nekom drugom vidnom mestu, istakne obaveštenje da pravo na roditelјski dodatak ostvaruje otac deteta i u slučaju kada je majka deteta strana državlјanka, ako otac ispunjava druge propisane uslove.
- 2. Da rukovodilac/telјka opštinske/gradske uprave upozna zaposlene sa Odlukom Ustavnog suda Republike Srbije broj: IUz-40/2012 od 11. jula 2014. godine i Instrukcijom o postupanju opštinskih-gradskih uprava u primeni i sprovođenju Odluke Ustavnog suda Republike Srbije broj IUz-40/2012, Ministarstva za rad, zapošlјavanje, boračka i socijalna pitanja broj: 011-00-00554/2015-13 od 21. septembra 2015. godine.
Rukovodilac/telјka opštinske/gradske uprave obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilјu sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njome ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.
Obrazloženje
Postupajući po više pritužbi građana i građanki, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti uočio je da određene opštinske/gradske uprave onemogućavaju očevima dece, u slučajevima kada je majka strana državlјanka, da ostvare pravo na roditelјski dodatak, iako otac deteta ispunjava uslove propisane Zakonom o finansijskoj podršci porodici sa decom. Na ovaj način, gradske/opštinske uprave neopravdano stavlјaju porodice u kojima je majka strana državlјanka u nepovolјniji položaj u odnosu na druge porodice sa decom u kojima je majka domaća državlјanka, a otac domaći ili strani državlјanin, što je u suprotnosti sa odredbama Zakona o zabrani diskriminacije. Sa druge strane, onemogućavanje ocu deteta da ostvari pravo na roditelјski dodatak u slučaju kada je majka deteta strana državlјanka nije u skladu ni sa Odlukom Ustavnog suda Republike Srbije broj: IUz-40/2012 od 11. jula 2014. godine, kao ni sa Instrukcijom o postupanju opštinskih-gradskih uprava u primeni i sprovođenju Odluke Ustavnog suda Republike Srbije broj IUz-40/2012, Ministarstva za rad, zapošlјavanje, boračka i socijalna pitanja broj: 011-00-00554/2015-13 od 21. septembra 2015. godine, kojom se uređuju obaveze opštinskih/gradskih uprava u postupku ostvarivanja prava na roditelјski dodatak kada je majka strana državlјanka.
Naime, iz više pritužbi podnetih Povereniku za zaštitu ravnopravnosti, proizilazi da su podnositelјi pritužbi pokušali da ostvare pravo na roditelјski dodatak, a da su zaposleni u opštinskim/gradskim upravama odbijali da prime njihove zahteve, uz usmeno obrazloženje da ne mogu dobiti roditelјski dodatak jer je majka deteta strana državlјanka. U jednom slučaju, podnosilac pritužbe je naveo da su mu zaposleni u opštinskoj upravi, nakon što im je pokazao Odluku Ustavnog suda broj IUz-40/2012 od 11. jula 2014. godine, rekli da nisu upoznati sa navedenom odlukom, nakon čega su mu dozvolili da podnese zahtev za ostvarivanja prava na roditelјski dodatak, ali su mu obrazložili da će zahtev biti odbijen jer je u međuvremenu protekao zakonski rok za podnošenje zahteva. U jednom drugom slučaju, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, imao je uvid u rešenje kojim, nakon takve situacije, ocu deteta nije priznato pravo na roditelјski dodatak zbog podnošenja zahteva nakon isteka zakonskog roka.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, najpre, konstatuje da Evropska konvencija za zaštitu lјudskih prava i osnovnih sloboda iz 1950. godine[2], u članu 14. zabranjuje diskriminaciju, odnosno, propisuje da se uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj Konvenciji obezbeđuje bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, veroispovest, političko ili drugo mišlјenje, nacionalno ili socijalno poreklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status.
Ustav Republike Srbije[3] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta[4].
Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koja se zasniva na rasi, boji kože, precima, državlјanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavlјenim ličnim svojstvima[5]. Neposredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva u istoj ili sličnoj situaciji, bilo kojim aktom, radnjom ili propuštanjem, stavlјaju ili su stavlјeni u nepovolјniji položaj, ili bi mogli biti stavlјeni u nepovolјniji položaj.
Odredbama člana 14. stav 1. Zakona o finansijskoj podršci porodici sa decom[6] propisano je da roditelјski dodatak ostvaruje majka za prvo, drugo, treće i četvrto dete pod uslovom da je državlјanka Republike Srbije, da ima prebivalište u Republici Srbiji i da ostvaruje pravo na zdravstvenu zaštitu preko Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje. Odredbama stava 7. istog člana propisano je da pravo na roditelјski dodatak, ako ispunjava uslove iz st.1-5. ovog člana, može ostvariti i otac deteta, ukoliko majka deteta nije živa, ukoliko je napustila dete ili je iz objektivnih razloga sprečena da neposredno brine o detetu.
Odredbama Zakona o Ustavnom sudu[7] propisano je da su odluke Ustavnog suda konačne, izvršne i opšteobavezujuće. Državni i drugi organi, organizacije kojima su poverena javna ovlašćenja, političke stranke, sindikalne organizacije, udruženja građana ili verske zajednice dužni su da u okviru svojih prava i dužnosti, izvršavaju odluke i rešenja Ustavnog suda.
S tim u vezi, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti konstatuje da je Odlukom Ustavnog suda broj IUz-40/2012 od 11. jula 2014. godine, koja je objavlјena 1. oktobra 2014. godine, utvrđeno da pravo na roditelјski dodatak može ostvariti i otac deteta ukoliko majka nije državlјanka Republike Srbije. U postupku ocene ustavnosti odredbi člana 14. st. 1, 4. i 7. Zakona o finansijskoj podršci porodici sa decom Ustavni sud je utvrdio da propisivanje državlјanstva Republike Srbije kao jednog od uslova za ostvarivanje prava na roditelјski dodatak, bilo na strani majke, bilo na strani oca, nije nesaglasno sa Ustavom Republike Srbije, pod uslovom da se odredba člana 14. stav 7. zakona tumači i primenjuje na način da pravo na roditelјski dodatak, ako ispunjava uslove iz st. 1. do 5. ovog člana, može ostvariti i otac deteta ukoliko majka nije državlјanka Republike Srbije. U obrazloženju odluke, Ustavni sud je istakao da je roditelјski dodatak ovim zakonom ustanovlјen kao mera populacione politike koja je u funkciji podsticanja rađanja dece, odnosno podizanja stope nataliteta. Dalјe je navedeno da „finansijska podrška porodici sa decom obuhvata pobolјšanje uslova za zadovolјavanje potreba dece i podršku porodici sa decom, to nesumnjivo upućuje na zaklјučak da je u krajnjoj liniji korisnik ove finansijske pomoći dete”. Ustavni sud je našao da je predlogom za ocenu ustavnosti opravdano ukazano da propisani uslov državlјanstva majke, kao primarnog titulara prava na roditelјski dodatak, na indirektan način može dovesti u nejednak položaj decu kao korisnike prava, ukoliko potiču iz mešovitih brakova. Naime, ukoliko su ispunjeni svi ostali uslovi, pravo na roditelјski dodatak bi imala porodica sa decom u kojoj je majka domaća državlјanka a otac stranac, a ovo pravo ne bi mogla da ostvari porodica sa decom u kojoj je majka strana državlјanaka a otac domaći državlјanin. Iz tog razloga, Ustavni sud je našao da „odredbe člana 14. zakona treba posmatrati u celini i tumačiti ih na sistemski način i cilјno, a u najbolјem interesu deteta”.
U Instrukciji o postupanju opštinskih-gradskih uprava u primeni i sprovođenju Odluke Ustavnog suda Republike Srbije broj IUz-40/2012 Ministarstva za rad, zapošlјavanje, boračka i socijalna pitanja broj: 011-00-00554/2015-13 od 21. septembra 2015. godine, kojom se uređuju obaveze opštinskih-gradskih uprava u postupku ostvarivanja prava na roditelјski dodatak kada je majka strana državlјanka, navodi se da je u postupku sprovođenja Odluke Ustavnog suda, potrebno da gradske-opštinske uprave obezbede mogućnost podnošenja zahteva za ostvarivanje prava na roditelјski dodatak ocu deteta i u situaciji kada je majka deteta strani državlјanka, uz navođenje dokumentacije koja se podnosi uz zahtev za ostvarivanje prava na roditelјski dodatak.
Sa druge strane, imajući u vidu antidiskrimnacione propise, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da onemogućavanje očevima dece, u slučajevima kada je majka strana državlјanka, da ostvare pravo na roditelјski dodatak, iako otac deteta ispunjava uslove propisane Zakonom o finansijskoj podršci porodici sa decom, ima posledice za ove porodice, s obzirom da se na ovaj način dovode u nepovolјniji položaj u odnosu na druge porodice sa decom u kojima je majka državlјanka Republike Srbije. Poseban problem predstavlјa i situacija u kojoj zaposleni u gradskim/opštinskim upravama daju porodicama pogrešne informacije da otac nema pravo na roditelјski dodatak kada je majka strana državlјanka, čime ih dovode u situaciju da propuste rok za podnošenje zahteva.
Imajući sve navedeno u vidu, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da ovakvim postupanjem, zaposleni u opštinskim/gradskim upravama stavlјaju porodice u kojima je majka strana državlјanka u nepovolјniji položaj u odnosu na druge porodice sa decom u kojima je majka domaća državlјanka, a otac domaći ili strani državlјanin, što je u suprotnosti sa odredbama Zakona o zabrani diskrimiminacije.
Sagledavajući sve ove okolnosti, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, postupajući u skladu sa članom 33. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije upućuje preporuku mera opštinskim/gradskim upravama da preduzmu sve neophodne mere kako bi se predupredile navedene situacije i obezbedilo poštovanje antidiskriminacionih propisa u ostvarivanju prava na roditelјski dodatak.
[1]. Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/09), član 33. stav 1. tač. 7. i 9.
[2] „Službeni list SCG- Međunarodni ugovori”, broj 9/03
[3] „Službeni glasnik RS”, broj 98/06
[4] Ustav Republike Srbije, član 21.
[5] Zakon o zabrani diskriminacije, član 2.
[6] „Službeni glasnik RS”, br. 16/02, 115/05 i 107/09
[7] „Službeni glasnik RS”, br. 109/07, 99/11, 18/13 – Odluka US, čl. 7. i 104.
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
Preporuka mera opštinskim/gradskim upravama
