broj: 021-0100500/2017-02 datum: 28.12.2017.
Postupajući u okviru zakonom propisane nadležnosti[1] da prati sprovođenje zakona koji se tiču zabrane diskriminacije i preporučuje organima javne vlasti i drugim licima mere za ostvarivanje ravnopravnosti, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti upućuje pružaocu medijske usluge –_____________.
PREPORUKU MERA ZA OSTVARIVANјE RAVNOPRAVNOSTI
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje pružaocu medijske usluge – televiziji ________________:
Da u skladu sa svojim finansijskim i tehničkim mogućnostima svoj program i sadržaj učini dostupnim osobama oštećenog sluha, odnosno osobama oštećenog vida, kao i da u radi na stvaranju uslova za omogućavanje praćenja audio – vizuelnih medijskih usluga obezbeđivanjem dnevnog praćenja dostupnog programa i sadržaja u najvećoj mogućoj meri.
Pružalac medijske usluge obavestiće Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o preduzetim merama u cilјu sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti.
Protiv ove preporuke mera za ostvarivanje ravnopravnosti nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njome ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.
Obrazloženje
Postupajući po pritužbi organizacije civilnog društva, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je uočio da određeni pružaoci medijskih usluga svoj program nisu učinili pristupačnim osobama sa senzornim invaliditetom, zbog čega su ove osobe stavlјene u neravnopravan položaj i ostale uskraćene za mogućnost praćenja medijskog sadržaja.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je pristupio analizi propisa koji regulišu medijsku oblast, a naročito propisima koji obavezuju pružaoca medijskih usluga u pogledu dostupnosti programa i sadržaja osobama oštećenog sluha.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti najpre konstatuje, da je Republika Srbija 29. maja 2009. godine ratifikovala UN Konvenciju o pravima osoba sa invaliditetom[2], čiji je cilј da unapredi, zaštiti i osigura puno i jednako uživanje svih lјudskih prava i osnovnih sloboda svim osobama sa invaliditetom i unapredi poštovanje njihovog urođenog dostojanstva[3].
Konvencija u članu 9. stav 1. propisuje da u cilјu omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života, države strane ugovornice će preduzeti odgovarajuće mere da osobama sa invaliditetom obezbede pristup, ravnopravno sa drugima, između ostalog i informacione i komunikacione tehnologije i sisteme, kao i druge pogodnosti i usluge koje su otvorene odnosno koje stoje na raspolaganju javnosti, kako u urbanim tako i u ruralnim sredinama. Te mere, koje uklјučuju identifikovanje i uklanjanje prepreka i barijera za pristup, odnosiće se, između ostalog, i na informacije, komunikacije i druge usluge, uklјučujući i elektronske usluge i hitne službe (stav 1. tačka b). Istim članom Konvencije, u stavu 2. tačka f), propisano je da države strane ugovornice će takođe preduzeti odgovarajuće mere da podstiču druge odgovarajuće oblike pomoći i podrške osobama sa invaliditetom kako bi im se obezbedio pristup informacijama.
Ustav Republike Srbije[4] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.
Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije, tako što je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koji se zasniva na rasi, boji kože, precima, državlјanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu, rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavlјenim ličnim svojstvima.[5] Odredbom člana 26. stav 1. Ustava propisano je da diskriminacija postoji ako se postupa protivno načelu poštovanja jednakih prava i sloboda osoba sa invaliditetom u političkom, ekonomskom, kulturnom i drugom aspektu, javnog, profesionalnog, privatnog i porodičnog života.
Odredbama člana 13. stav 1. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom[6], između ostalog je propisano da je zabranjena diskriminacija na osnovu invalidnosti u pogledu dostupnosti usluga. Pod uslugom u smislu ovog zakona smatra se svaka usluga koju pravno ili fizičko lice pruža u okviru svoje delatnosti odnosno trajnog zanimanja.
Odredbama člana 52. stav 1. Zakona o elektronskim medijima[7], propisano je da je pružalac medijske usluge dužan da, u skladu sa svojim finansijskim i tehničkim mogućnostima, svoj program i sadržaj učini dostupnim osobama oštećenog sluha, odnosno vida. Stavom 2. ovog člana propisano je da regulator[8] podstiče pružaoca medijske usluge da svoj program i sadržaj učini dostupnim oštećenog sluha, odnosno vida.
Odredbom člana 16. Zakona o javnom informisanju i medijima[9] propisano je da Republika Srbija ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja sufinansiranjem projekata u oblasti javnog informisanja radi ostvarivanja javnog interesa, dok je odredbom člana 17. stav 1. propisano da Republika Srbija, autonomna pokrajina, odnosno jedinica lokalne samouprave obezbeđuje iz budžeta deo sredstava za ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja i raspoređuje ih na osnovu sprovedenih javnih konkursa (u dalјem tekstu: konkurs) i pojedinačnim davanjima, na osnovu principa o dodeli državne pomoći i zaštiti konkurencije, bez diskriminacije.
Odredbama člana 17. Zakona o upotrebi znakovnog jezika[10] propisano je da su pružaoci medijskih usluga dužni da sagledaju mogućnosti i rade na stvaranju uslova za omogućavanje praćenja audio-vizuelnih medijskih usluga putem tumača za znakovni jezik ili primenom tehnika prihvatlјivih gluvoj osobi u najvećoj mogućoj meri, obezbeđivanjem dnevnog praćenja dostupnog programa i sadržaja.
Dakle, iz citiranih zakonskih odredaba proizlazi dužnost svih pružaoca medijskih usluga, da u skladu sa svojim finansijskim mogućnostima obezbede osobama sa senzornim invaliditetom dnevno praćenje dostupnog programa i sadržaja. S tim u vezi, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da je intencija zakonodavca bila da alternativnim određivanjem tehnika omogući pružaocima medijskih usluga da u skladu sa svojim finansijskim i tehničkim mogućnostima program koji emituju učine dostupnim svim društvenim grupama, u punom obimu, bez izuzetka.
Pravilnikom o sufinansiranju projekata za ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja[11], propisano je da radi ostvarivanja javnog interesa u oblasti javnog informisanja, koji je definisan članom 15. Zakona o javnom informisanju i medijima, Republika Srbija, autonomna pokrajina i jedinica lokalne samouprave, obezbeđuju iz svog budžeta sredstva za sufinansiranje projekata za ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja. Članom 5. ovog pravilnika propisano je da organ koji raspisuje opšti konkurs radi ostvarivanja javnog interesa u oblasti javnog informisanja, raspisuje u toku kalendarske godine za područje za koje je nadležan, konkurs radi podizanja kvaliteta informisanja, između ostalog, osoba sa invaliditetom.
Na ovaj način deo sredstava za proizvodnju medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja mogu pružaoci medijskih usluga da ostvare iz budžeta Republike Srbije, autonomne pokrajine, odnosno jedinice lokalne samouprave. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da su na ovaj način pružaoci medijskih usluga kojima su dodelјena ova sredstva, posebno dužni da ih iskoriste u skladu sa namenom raspodele sredstava propisanom navedenim pravilnikom i konkursom, odnosno, pored ostalog na način kojim će emitovani medijski sadržaj učiniti dostupnim osobama sa invaliditetom.
Sa druge strane, imajući u vidu antidiskriminacione propise, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ukazuje da neprilagođavanje medijskog sadržaja od strane pružaoca medijskih usluga, osobe sa invaliditetom dovodi u nepovolјniji položaj i neopravdano uskraćuje mogućnost praćenja medijskog sadržaja.
Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ovom prilikom ukazuje na položaj osoba sa invaliditetom, kao i značaj informisanja ove društvene grupe. Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, osobe sa invaliditetom čine 8% od ukupnog broja stanovnika, od čega 25,3% čine osobe sa invaliditetom sa problemom u vezi sa sluhom, dok broj osoba sa invaliditetom sa problemom u vezi sa vidom čini 41,9% ukupne populacije osoba sa invaliditetom.[12] Popisni podaci o osobama s invaliditetom, iako nepotpuni jer pitanja nisu bila obavezujuća i nije obuhvaćena čitava teritorija Republike, značajni su sa više aspekta – demografskih, obrazovnih, ekonomskih i drugih karakteristika, ali mogu da posluže i kao osnov za analizu uspešnosti realizacije usvojenih politika koje se odnose na unapređenje položaja ove grupe stanovništva. Ekonomski i socijalni status osoba sa invaliditetom, položaj na tržištu rada i u obrazovnom sistemu, ograničen pristup ostvarivanju prava iz oblasti zdravstva, kao i društvena sredina bogata barijerama i predrasudama, bez adekvatne podrške, čine okruženje koje ovoj grupi ne pruža jednake mogućnosti za ostvarivanje prava.[13] Takođe, u istraživanju Poverenika za zaštitu ravnopravnosti „Odnos građana i građanki prema diskriminaciji u Srbiji“[14], osobe sa telesnim i senzornim invaliditetom su prepoznate kao najčešće diskriminisana grupa, a čak 66% građana smatra da društvo u predstojećem periodu mnogo pažnje treba da posveti unapređenju ravnopravnosti osoba sa invaliditetom. Imajući u vidu značaj ovog pitanja Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je u Redovnom godišnjem izveštaju za 2016. godinu koji je podnet Narodnoj Skupštini Republike Srbije, dao opštu preporuku da je potrebno intezivirati rad na uklanjanju svih vrsta barijera koje osobama sa invaliditetom otežavaju pristup javnim objektima i površinama, prevozu, komunikacijama i uslugama.[15]
Sagledavajući sve ove okolnosti, a polazeći od značaja i uloge medija u pogledu informisanja građana i građanki, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, postupajući u skladu sa članom 33. tačka 9. Zakona o zabrani diskriminacije upućuje ovu preporuku mera pružaocima medijskih usluga.
[1] Zakona o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS”, broj 22/09), član 33. stav 1. tač. 7. i 9.
[2] Zakon o potvrđivanju Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom („Službeni glasnik RS – Međunarodni ugovori“, br. 42/09)
[3] Član 1. stav 1. Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom
[4] „Službeni glasnik RS“, broj 98/06
[5] Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, broj 22/09), član 2. stav 2.
[6] Član 4. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom ( „Službeni glasnik RS”, br. 33/06, 13/16)
[7] Član 52. Zakona o elektronskim medijima („Službeni glasnik RS”, br. 83/14, 6/16)
[8] Član 5. Zakona o elektronskim medijima propisuje osnivanje i nadležnost Regulatornog tela
[9] Član 12. Zakona o javnom informisanju i medijima („Službeni glasnik RS”, br. 83/14, 58/15, 12/16 – autentično tumačenje)
[10] Član 17. Zakona o upotrebi znakovnog jezika („Službeni glasnik RS”, broj 38/15)
[11] Pravilnik o sufinansiranju projekata za ostvarivanje javnog interesa u oblasti javnog informisanja (Službeni glasnik RS”, br.16/16, 8/17)
[12] http://www.pod2.stat.gov.rs
[13] Redovan godišnji izveštaj Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2016. godinu, Beograd, mart 2017. godine
[14] Izveštaj o istraživanju javnog mnjenja „Odnos građana i građanki prema diskriminaciji u Srbiji“, Beograd, decembar 2016. godine
[15] Redovan godišnji izveštaj Poverenika za zaštitu ravnopravnosti za 2016. godinu, Beograd, mart 2017. godine, str. 269
POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI
Brankica Janković
Opšta preporuka mera medijima 
