27. 07-00-85/2018-02 datum: 27. 7. 2018.

MIŠLjENјE

Mišlјenje je doneto u postupku povodom više pritužbi koje je podnela organizacija P. protiv Skupštine grada Kralјeva, zbog diskriminacije interno raselјenih lica koja imaju boravište na teritoriji Kralјeva. U pritužbama je navedeno da je Skupština grada Kralјeva donela Odluku o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva, Odluku o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama, Odluku o pravu na jednokratnu novčanu nadoknadu za prvorođeno dete i Odluku o stipendiranju studenata grada Kralјeva, u kojima se kao kriterijum za ostvarivanje određenog prava postavlјa uslov prebivališta na teritoriji grada Kralјeva, čime su interno raselјena lica koja imaju boravište na teritoriji grada Kralјeva isklјučena. U izjašnjenju, predsednik Skupštine grada Kralјeva nije osporio da je u predmetnim odlukama postavlјen uslov prebivališta i ukazao da će Skupština preduzeti mere radi izmene navedenih odluka. U toku postupka utvrđeno je da naizgled neutralan uslov prebivališta na teritoriji grada Kralјeva koji je naveden u skupštinskim odlukama, isklјučuje celokupnu grupu interno raselјenih lica, koja zbog svog statusa ne mogu ispuniti ovaj uslov. Poverenik je dao mišlјenje da je propisivanjem prebivališta u predmetnim odlukama Skupštine grada Kralјeva, kao uslova za ostavrivanje određenih prava, došlo do povrede člana 7. Zakona o zabrani diskriminacije. Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je dao preporuku Skupštini grada Kralјeva da preduzme mere iz svoje nadležnosti kako bi kako bi: Odluka o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva, Odluka o pravu na jednokratnu novčanu pomoć za prvorođeno dete, Odluka o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama i Odluka o stipendiranju studente grada Kralјeva, bile primenlјive i na interno raselјena lica koja imaju boravište na teritoriji grada Kralјeva.

1. TOK POSTUPKA

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, primio je četiri pritužbe organizacije P. iz Beograda protiv Skupštine grada Kralјeva zbog diskriminacije interno raselјenih lica.
• Imajući u vidu da su sve pritužbe podnete protiv Skupštine grada Kralјeva zbog diskriminacije interno raselјenih lica i da se zasnivaju na istom ili sličnom činjeničnom stanju Poverenik je sproveo jedinstveni postupak.
• U pritužbama je navedeno:

• da je Skupština grada Kralјeva donela Odluku o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva[1] kojom se propisuju uslovi za priznavanje prava na besplatnu vožnju. Članom 3. Odluke, propisano je da ovo pravo ostvaruju lica koja imaju prebivalište na teritoriji grada Kralјeva poslednjih šest meseci;
• da je Skupštine grada Kralјeva donela Odluku o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama[2]. Članom 2. Odluke, propisano je da ovo pravo ostvaruje nezaposlena majka koja ima prebivalište na teritoriji Kralјeva duže od jedne godine pre rođenja deteta;
• da je Skupštine grada Kralјeva donela Odluku o pravu na jednokratnu novčanu nadoknadu za prvorođeno dete[3]. Članom 1. Odluke, propisano je da ovo pravo može ostvariti majka sa prebivalištem na teritoriji grada Kralјeva;
• da je Skupštine grada Kralјeva donela Odluku o stipendiranju studenata grada Kralјeva[4]. Članom 4. Odluke, propisano je da ovo pravo mogu ostvariti studenti koji imaju prebivalište na teritoriji grada Kralјeva, najmanje 3 godine pre raspisivanja konkursa;
• da ovako formulisane odredbe diskriminišu interno raselјena lica koja imaju prebivališta u opštinama na Kosovu, a boravište u Kralјevu pa ne mogu da ostvare ovo pravo pod jednakim uslovima kao i ostali sugrađani;
• da prema podacima Komesarijata za izbeglice, na teritoriji Kralјeva živi 19.605 interno raselјenih lica;
• da bi ispravno bilo da se odluke izmene na taj način što će za interno raselјena lica važiti uslov boravišta, a ne prebivališta u određenom trajanju, kako bi ova lica pod jednakim uslovima mogla da ostvare ovo pravo.
  • Uz pritužbe, dostavlјene su navedene Odluke skupštine grada Kralјeva.
  • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti sproveo je postupak u cilјu utvrđivanja pravno relevantnih činjenica i okolnosti, a u skladu sa članom 35. stav 4. i članom 37. stav 2. Zakona o zabrani diskriminacije[5], pa je u toku postupka od predsednika Skupštine grada Kralјeva, zatraženo da se izjasni o navodima iz pritužbi.
  • Predsednik skupštine grada Kralјeva, u izjašnjenju na navode iz pritužbi je naveo:
• da se slaže da bi Odluka o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva trebalo da se izmeni na taj način što će se za interno raselјena lica uvažiti uslov boravišta, i da će predlog biti stavlјen na dnevni red na sledećoj sednici;
• da su prihvaćene primedbe povodom Odluke o pravu na jednokratnu novčanu pomoć za prvorođeno dete i Odluke o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama ali da promena trenutno nije moguća zbog toga što Odlukom o budžetu za 2018. godinu, nisu planira finansijska sredstva za realizaciju izmene;
• da je Odluka o stipendiranju studenata grada Kralјeva doneta u skladu sa Zakonom o učeničkom i studentskom standardu, da u budžetu za 2018. godinu nisu opredelјena sredstva na osnovu kojih bi Grad mogao da utvrdi veći obim prava od onih koja su propisana Odlukom, ali ukoliko budžetom za 2019. godinu budu predviđena sredstva, izvršiće se dopuna i izmena Odluke.

2. ČINјENIČNO STANјE

• Između strana u postupku nije bilo spora o činjenicama.

• Uvidom u Odluku o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva, utvrđeno je članom 3. propisano je da ovo pravo ostvaruju lica koja imaju prebivalište na teritoriji grada Kralјeva poslednjih šest meseci.

• Uvidom u Odluku o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama, utvrđeno je da je članom 2. propisano je da ovo pravo ostvaruje nezaposlena majka koja ima prebivalište na teritoriji Kralјeva duže od jedne godine pre rođenja deteta.

• Uvidom u Odluku o pravu na jednokratnu novčanu nadoknadu za prvorođeno dete, utvrđeno je da je članom 1. propisano je da ovo pravo može ostvariti majka sa prebivalištem na teritoriji grada Kralјeva.

• Uvidom u Odluku o pravu na jednokratnu novčanu nadoknadu za prvorođeno dete, utvrđeno je da je članom 1. propisano je da ovo pravo može ostvariti majka sa prebivalištem na teritoriji grada Kralјeva.

3. MOTIVI I RAZLOZI ZA DONOŠENјE MIŠLjENјA

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti, prilikom odlučivanja u ovom predmetu, imao je u vidu navode iz pritužbe kao i antidiskriminacione i druge domaće i međunarodne propise.

Pravni okvir

• Poverenik za zaštitu ravnopravnosti je samostalan, nezavisan i specijalizovan državni organ ustanovlјen Zakonom o zabrani diskriminacije sa zadatkom da radi na suzbijanju svih oblika i vidova diskriminacije i ostvarivanju ravnopravnosti u društvenim odnosima. Jedna od osnovnih nadležnosti Poverenika jeste da prima i razmatra pritužbe zbog diskriminacije, daje mišlјenja i preporuke u konkretnim slučajevima diskriminacije i izriče zakonom utvrđene mere. Pored toga, Poverenik je ovlašćen da predlaže postupak mirenja, kao i da pokreće sudske postupke za zaštitu od diskriminacije i podnosi prekršajne prijave zbog akata diskriminacije propisanih antidiskriminacionim propisima. Poverenik je, takođe, ovlašćen da upozorava javnost na najčešće, tipične i teške slučajeve diskriminacije i da organima javne vlasti preporučuje mere za ostvarivanje ravnopravnosti.[6]
• Ustav Republike Srbije[7] zabranjuje svaku diskriminaciju, neposrednu ili posrednu, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političnog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti, psihičkog ili fizičkog invaliditeta.[8]
• Evropska konvencija za zaštitu lјudskih prava i osnovnih sloboda iz 1950. godine, u članu 14. zabranjuje diskriminaciju, odnosno, propisuje da se uživanje prava i sloboda predviđenih u ovoj Konvenciji obezbeđuje bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su pol, rasa, boja kože, jezik, veroispovest, političko ili drugo mišlјenje, nacionalno ili socijalno poreklo, veza sa nekom nacionalnom manjinom, imovno stanje, rođenje ili drugi status.
• Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[9], kojim je diskriminacija definisana kao svako neopravdano pravlјenje razlike ili nejednako postupanje, odnosno propuštanje (isklјučivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva), u odnosu na lica ili grupe kao i članove njihovih porodica, ili njima bliska lica, na otvoren ili prikriven način, a koja se zasniva na rasi, boji kože, precima, državlјanstvu, nacionalnoj pripadnosti ili etničkom poreklu, jeziku, verskim ili političkim ubeđenjima, polu rodnom identitetu, seksualnoj orijentaciji, imovnom stanju, rođenju, genetskim osobenostima, zdravstvenom stanju, invaliditetu, bračnom i porodičnom statusu, osuđivanosti, starosnom dobu, izgledu i članstvu u političkim, sindikalnim i drugim organizacijama i drugim stvarnim, odnosno pretpostavlјenim ličnim svojstvima. Članom 7. propisano je da posredna diskriminacija postoji ako se lice ili grupa lica, zbog njegovog odnosno njihovog ličnog svojstva, stavlјa u nepovolјniji položaj aktom, radnjom ili propuštanjem koje je prividno zasnovano na načelu jednakosti i zabrane diskriminacije, osima ako je to opravdano zakonitim cilјem, a sredstva za postizanje tog cilјa su pripremera i nužna.

Analiza navoda iz pritužbe i izjašnjenja sa aspekta antidiskriminacionih propisa

• Imajući u vidu predmet ove pritužbe, potrebno je utvrditi da li propisivanje prebivališta na teritoriji grada Kralјeva u određenom trajanju, kao kriterijuma za ostvarivanje nekog prava, diskriminiše interno raselјena lica koja na teritoriji grada Kralјeva imaju boravište u istom trajanju.
• Kako među stranama u postupku nije bilo spora o činjenicama i predsednik Skupštine grada Kralјevo nije negirao da je u spornim odlukama propisan kriterijum prebivališta, ostaje samo pravno pitanje, da li je na taj način izvršen akt diskriminacije grupe lica na osnovu nekog ličnog svojstva.
• Uvidom u predmetne odluke grada Kralјeva, utvrđeno je da je za ostvarivanje prava na besplatnu vožnju u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva, prava na jednokratnu novčanu pomoć za prvorođeno dete, prava na novčanu pomoć nezaposlenim porodilјama, i prava na ostvarivanje stipendije za studente grada Kralјeva, propisan kriterijum prebivališta na teritoriji grada Kralјeva u određenom trajanju.
• Interno raselјena lica su, u skladu sa definicijom koju UN koristi u svojim izveštajima, lica ili zajednice koja su prisilјena da napuste svoje domove i mesta stanovanja kao posledica ratnih sukoba ili da bi izbegli efekte oružanog konflikta, opšteg nasilјa, kršenja lјudskih prava, prirodnih katastrofa ili nesreća izazvanih lјudskim faktorom, a koja nisu prešla međunarodno priznate državne granice.
• Međunarodni standardi zaštite interno raselјenih lica, zasnovani su na primeni važećeg međunarodnog humanitarnog prava, prava u oblasti lјudskih prava i prava izbeglica. Najvažniji izvor međunarodnog prava koji se odnosi na interno raselјena lica su Vodeći principi UN o internom raselјenju. Vodeći principi Ujedinjenih nacija o internom raselјenju, kao princip 1. propisuju da interno raselјena lica uživaju, potpuno jednako, ista prava i slobode po međunarodnom i domaćem pravu kao i svi drugi pojedinci u njihovoj zemlјi. Oni ne smeju biti diskriminisani u uživanju bilo kojih prava i sloboda zbog činjenice da su interno raselјeni.
• Posredna (indirektna) diskriminacija, zasniva se na ideji da prema licima koja se nalaze u različitoj poziciji treba postupati različito, u meri u kojoj je to nužno da im se obezbedi jednak tretman i pristup društvenim dobrima. U skladu sa time, prilikom propisivanja određenog pravila, postavlјanja kriterijuma, uslova koji važi za sve, treba uzeti u obzir da određena grupa lica, zbog svog ličnog svojstva ima drugačiju poziciju ili situaciju. Ako se ta činjenica zanemari, onda je propisano pravilo, kriterijum ili uslov diskriminatoran, jer isklјučuje celu grupu lica.
• Propisivanje uslova prebivališta na teritoriji Grada Kralјeva u određenom periodu, očigledno je imalo za cilј da se sredstva iz lokalnog budžeta opredelјuju za lokalno stanovništvo, odnosno građane Kralјeva, što je opravdano i razumlјivo. Međutim, ovo naizgled neutralno pravilo, kriterijum i uslov, isklјučuje celokupnu populaciju interno raselјenih lica sa teritorije Grada Kralјeva, kojima pravni poredak, zbog njihovog statusa priznaje samo boravište na teritoriji Grada Kralјeva, dok im je prebivalište u opštinama na Kosovu i Metohiji sa kojih su raselјeni.
• Pojedina interno raselјena lica imaju boravište na teritoriji Grada Kralјeva i u dužem vremenskom periodu u odnosu na period koji se zahteva u odlukama radi ostvarivanja određenog prava. Ta lica doprinose razvoju zajednice i njihov status ne sme biti ograničavajući faktor za ostvarivanje bilo kojih prava koja ostali građani imaju. Takođe, Poverenik ukazuje da su u posebno nepovolјnom položaju interno raselјene žene i porodilјe, koje mogu biti izložene višestrukoj diskriminaciji po više različitih ličnih svojstava.

3.14. Na kraju, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti pohvalјuje spremnost predsednika Skupštine grada Kralјeva da predlog za izmene i dopune Odluke o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva bude stavlјen na dnevni red na sledećoj sednici, i da prihvata primedbe povodom Odluke o pravu na jednokratnu novčanu pomoć za prvorođeno dete i Odluke o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama, kao i  da izmeni Odluku o stipendiranju studenata grada ukoliko budžetom za 2019. godinu budu predviđena sredstva. Međutim, Poverenik za zaštitu ravnopravnosti ističe da bez obzira na planirana ili opredelјena sredstva odluke kojima se odlučuje o pravima građana i građanki na teritoriji grada Kralјeva moraju biti usklađene sa antidiskriminacionim propisima i Ustavom zagarantovanim načelom ravnopravnosti.

1. MIŠLjENјE

Propisivanjem uslova prebivališta za ostvarivanje prava na besplatnu vožnju u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva, prava na jednokratnu novčanu pomoć za prvorođeno dete, prava na novčanu pomoć nezaposlenim porodilјama i prava na ostvarivanje stipendije za studente grada Kralјeva, koja su propisana odlukama Skupštine grada Kralјeva, isklјučena su interno raselјena lica sa teritorije grada Kralјeva, povređene su odredbe člana 7. Zakona o zabrani diskriminacije.

5. PREPORUKA

Poverenik za zaštitu ravnopravnosti preporučuje Skupštini grada Kralјeva da:

• Preduzme sve mere iz svoje nadležnosti kako bi: Odluka o besplatnoj vožnji u autobuskom saobraćaju na teritoriji grada Kralјeva, Odluka o pravu na jednokratnu novčanu pomoć za prvorođeno dete, Odluka o novčanoj pomoći nezaposlenim porodilјama i Odluka o stipendiranju studente grada Kralјeva, bile primenlјive i na interno raselјena lica koja imaju boravište na teritoriji grada Kralјeva.

Potrebno je da Skupština grada Kralјeva obavesti Poverenika za zaštitu ravnopravnosti o planiranim merama u cilјu sprovođenja ove preporuke, u roku od 30 dana od dana prijema mišlјenja sa preporukom.

Protiv ovog mišlјenja sa preporukom nije dopuštena žalba niti bilo koje drugo pravno sredstvo, jer se njime ne odlučuje o pravima i obavezama pravnih subjekata.

Saglasno članu 40. Zakona o zabrani diskriminacije, ukoliko Skupština grada Kralјeva ne postupi po preporuci u roku od 30 dana, biće doneto rešenje o izricanju mere opomene, protiv kojeg nije dopuštena žalba, a za slučaj da ovo rešenje ne sprovede, Poverenica za zaštitu ravnopravnosti može o tome obavestiti javnost preko sredstava javnog informisanja i na drugi pogodan način.

[1] Službeni list grada Kralјeva 12/09

[2] Službeni list grada Kralјeva 27/16

[3] Službeni list grada Kralјeva 27/16

[4] Službeni list grada Kralјeva 25/16

[5] „Službeni glasnik RS, broj 22/09

[6] Član 33. Zakona o zabrani diskriminacije

[7] „Službeni glasnik RS”, broj 98/06

[8] Član 21. Ustava Republike Srbije

[9] Član 2.

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković

Mišljenje po pritužbi P. protiv SG Kraljeva na osnovu prebivališta u pružanju javnih usluga