Inicijativa za izmenu Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom • Poverenik za zaštitu ravnopravnosti

del. br. 07-00-291/2019-02 datum: 30. maj 2019. godine

SENAT UNIVERZITETA U BEOGRADU

11000 Beograd

Studentski trg 1

Predmet: Inicijativa za izmenu Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom

Povereniku za zaštitu ravnopravnosti obratilo se Udruženje studenata sa hendikepom, ukazujući na odredbe Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom, koji je doneo Senat Univerziteta u Beogradu na sednici održanoj 17. aprila 2019. godine. U svom obraćanju Udruženje studenata sa hendikepom je navelo da pomenutim pravilnikom dominira „medicinski model invalidnosti zanemarujući socijalni aspekt i uticaj različitih barijera na društveni položaj lica, što je u suprotnosti sa smislom socijalnog uklјučivanja i želјenim efektima upisa studenata po afirmativnim merama, na šta upućuju i odredbe kojima je propisan sastav Komisije za utvrđivanje prava na upis lica sa invaliditetom, a da rokovi predviđeni ovim pravilnikom onemogućavaju sve studente sa invaliditetom da ostvare zakonom predviđena prava“.

Imajući u vidu navedeno Poverenik je izvršio analizu Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom[1] sa aspekta antidiskriminacionih propisa. Prilikom razmatranja ovog pravilnika Poverenik je naročito imao u vidu Zakon o visokom obrazovanju[2], Stručno uputstvo za sprovođenje upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godinu[3] i Pravilnik o upisu studenata na studijske programe Univerziteta u Beogradu[4].

Konvencija o pravima osoba sa invaliditetom[5], koju je Republika Srbija među prvima potpisala (2007. godine) i potvrdila (2009. godine), polazeći od potrebe obezbeđivanja i unapređenja ostvarivanja svih lјudskih prava i osnovnih sloboda za sve osobe sa invaliditetom bez diskriminacije bilo koje vrste, pored ostalog obuhvata: jednakost i zabranu diskriminacije; pristupačnost; slobodu kretanja, mišlјenja i izražavanja; samostalan život; obrazovanje; rad i zapošlјavanje; uslove života i socijalnu zaštitu; učešće u političkom, javnom, kulturnom životu i dr. Svesne da invaliditet predstavlјa koncept koji se razvija i da proizlazi iz interakcije lica sa oštećenjima i barijera u ponašanju i okruženju kojima se onemogućava njihovo puno i delotvorno učešće u društvu ravnopravno sa drugima, države strane ugovornice ove konvencije su se saglasile da osobe sa invaliditetom uklјučuju one koji imaju dugoročna fizička, mentalna, intelektualna ili čulna oštećenja koja u interakciji sa raznim preprekama mogu ometati njihovo puno i efikasno učešće u društvu na jednakoj osnovi sa drugima (članom 1. Konvencije), te da, između ostalog, preduzimaju obavezu da: usvoje sve odgovarajuće zakonodavne, administrativne i druge mere za ostvarenje prava priznatih ovom konvencijom; preduzmu sve odgovarajuće mere, uklјučujući i zakonodavstvo, u cilјu menjanja ili ukidanja postojećih zakona, propisa, običaja i prakse koji predstavlјaju diskriminaciju prema osobama sa invaliditetom; uzmu u obzir zaštitu i unapređenje lјudskih prava osoba sa invaliditetom u okviru svih politika i programa; se uzdržavaju od svih postupaka ili prakse koji nisu u skladu sa ovom konvencijom, kao i da obezbede da državni organi i institucije deluju u skladu sa ovom konvencijom; preduzmu sve odgovarajuće mere za otklanjanje diskriminacije po osnovu invalidnosti od strane bilo kog lica, organizacije ili privatnog preduzeća.

Članom 24. Konvencije uređeno je pravo na obrazovanje i navedene mere koje je potrebno da države preduzmu u cilјu ostvarivanja ovog prava bez diskriminacije i na osnovu jednakih mogućnosti, te obezbeđenja inkluzivnog sistema obrazovanja na svim nivoima i doživotnog učenja. Države strane ugovornice treba da obezbede da osobe sa invaliditetom imaju pristup opštem tercijernom obrazovanju, stručnoj obuci, školovanju odraslih i doživotnom učenju bez diskriminacije i ravnopravno sa drugima. Takođe, države strane ugovornice obezbeđuju da efektivne mere individualizovane podrške budu obezbeđene u sredinama koje maksimalno pogoduju akademskom i društvenom razvoju, u skladu sa cilјem punog uklјučivanja. Konvencijom je propisano da će, u cilјu omogućavanja samostalnog života i punog učešća osoba sa invaliditetom u svim sferama života, države strane ugovornice preduzeti odgovarajuće mere da osobama sa invaliditetom obezbede pristup, ravnopravno sa drugima, fizičkom okruženju, prevozu, informacijama i komunikacijama, uklјučujući informacione i komunikacione tehnologije i sisteme, kao i drugim pogodnostima i uslugama koje su otvorene odnosno koje stoje na raspolaganju javnosti.

Poseban značaj, kada je u pitanju međunarodni okvir u ovoj oblasti ima i nova globalna razvojna agenda – Agenda održivog razvoja UN do 2030. godine, kojom je, između ostalog, predviđeno podsticanje inkluzivnog i održivog ekonomskog rasta, zaposlenosti i dostojanstvenog rada za sve, kao i obezbeđenje inkluzivnog i kvalitetnog obrazovanja i mogućnosti celoživotnog učenja. Invaliditet se navodi u brojnim delovima Agende održivog razvoja UN do 2030. godine a posebno u delovima koji se odnose na rast i zapošlјavanje, obrazovanje, jednakost, dostupnost odgovarajućeg smeštaja, kao i redovno praćenje primene ovog dokumenta. Tako se na primer, cilј 4. odnosi na obezbeđivanje jednakog pristupa svim nivoima obrazovanja i stručnog osposoblјavanja za ugrožene, uklјučujući i osobe sa invaliditetom, dok cilј 10. nastoji da smanji nejednakost unutar EU i između pojedinih zemalјa jačanjem i promovisanjem društvene, ekonomske i političke inkluzije svih, uklјučujući i osobe sa invaliditetom.

Članom 21. stav 3. Ustava Republike Srbije^[6] propisana je zabrana svake diskriminacije, neposredne ili posredne, po bilo kom osnovu, a naročito po osnovu rase, pola, nacionalne pripadnosti, društvenog porekla, rođenja, veroispovesti, političkog ili drugog uverenja, imovnog stanja, kulture, jezika, starosti i psihičkog ili fizičkog invaliditeta. Stavom 4. ovog člana propisano je da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima. Ustav takođe, u odredbi člana 71. stav 3. propisuje da svi građani imaju, pod jednakim uslovima, pristup visokoškolskom obrazovanju, a u odredbi člana 69. stav 4. utvrđeno je da sve osobe sa invaliditetom uživaju posebnu zaštitu, u skladu sa zakonom.

Ustavna zabrana diskriminacije bliže je razrađena Zakonom o zabrani diskriminacije[7], a odredbom člana 4. propisano je da su svi jednaki i uživaju jednak položaj i jednaku pravnu zaštitu, bez obzira na lična svojstva i da je svako dužan da poštuje načelo jednakosti, odnosno zabranu diskriminacije. Odredbom člana 14. ovog zakona propisano je da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere uvedene radi postizanja pune ravnopravnosti, zaštite i napretka lica, odnosno grupe lica koja se nalaze u nejednakom položaju. Odredbom člana 19. ovog zakona propisano je da svako ima pravo na predškolsko, osnovno, srednje i visoko obrazovanje i stručno osposoblјavanje pod jednakim uslovima, u skladu sa zakonom, kao i da je zabranjeno licu ili grupi lica na osnovu njihovog ličnog svojstva, otežati ili onemogućiti upis u vaspitno-obrazovnu ustanovu, ili isklјučiti ih iz ovih ustanova, otežati ili uskratiti mogućnost praćenja nastave i učešća u drugim vaspitnim, odnosno obrazovnim aktivnostima, razvrstavati učenike po ličnom svojstvu, zlostavlјati ih i na drugi način neopravdano praviti razliku i nejednako postupati prema njima.

Odredbom člana 3. Zakona o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom[8] data je definicija izraza „osobe sa invaliditetom” pod kojima se podrazumevaju osobe sa urođenom ili stečenom fizičkom, senzornom, intelektualnom ili emocionalnom onesposoblјenošću koje usled društvenih ili drugih prepreka nemaju mogućnosti ili imaju ograničene mogućnosti da se uklјuče u aktivnosti društva na istom nivou sa drugima, bez obzira na to da li mogu da ostvaruju pomenute aktivnosti uz upotrebu tehničkih pomagala ili službi podrške. Odredbom člana 4. ovog zakona propisano je da su organi javne vlasti (pod kojima se podrazumeva i organizacija kojoj je povereno vršenje javnih ovlašćenja, kao i pravno lice koje osniva ili finansira u celini, odnosno u pretežnom delu, Republika, teritorijalna autonomija ili lokalna samouprava) dužni da osobama sa invaliditetom obezbede uživanje prava i sloboda bez diskriminacije, dok je članom 5. propisano da je zabranjeno vršenje prava utvrđenih zakonom protivno cilјu u kome su priznata. Članom 18. ovog zakona regulisana je zabrana diskriminacija zbog invalidnosti na svim nivoima vaspitanja i obrazovanja, a navedeno je i da diskriminacija u oblasti obrazovanja obuhvata postavlјanje neinvalidnosti kao posebnog uslova za prijem u vaspitnu odnosno obrazovnu ustanovu, uklјučujući podnošenje uverenja o zdravstvenom stanju i prethodnu proveru psihofizičkih sposobnosti, osim ako je taj uslov utvrđen u skladu sa propisima kojima se uređuje oblast obrazovanja.

Članom 97. Zakona o visokom obrazovanju propisano je da se na akreditovane studijske programe koje organizuje visokoškolska ustanova mogu upisati kandidati pod uslovima i na način uređen tim zakonom i opštim aktom samostalne visokoškolske ustanove. Članom 99. ovog zakona propisano je da Vlada utvrđuje dodatni broj studenata čije se studije finansiraju iz budžeta za realizaciju afirmativnih mera u skladu sa dozvolom za rad, dok je članom 100. uređeno da stručno uputstvo o upisu kandidata na visokoškolske ustanove, upisu po afirmativnim merama i drugim pitanjima od značaja za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač Republika, donosi ministar. Članom 103. ovog zakona propisano je da studenti sa invaliditetom i studenti upisani po afirmativnoj meri koji u tekućoj školskoj godini ostvare 36 ESPB imaju pravo da se u narednoj školskoj godini finansiraju iz budžeta, a članom 109. utvrđeno je da student koji studira uz rad, student sa invaliditetom, student koji je upisan na studije po afirmativnoj meri i student koji ima status kategorisanog vrhunskog sportiste zadržava status studenta do isteka roka koji se određuje u trostrukom broju školskih godina potrebnih za realizaciju studijskog programa.

Imajući u vidu zakonom uređena ovlašćenja, ministar prosvete, nauke i tehnološkog razvoja je doneo Stručno uputstvo za sprovođenje upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godinu, kojim su bliže uređeni način i postupak sprovođenje upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godinu. Tačkom 2. ovog uputstva uređeno je da se upis koji se vrši primenom afirmativnih mera za lica sa invaliditetom sprovodi u skladu sa Programom afirmativne mere upisa lica sa invaliditetom i Smernicama za prilagođavanje prijemnog ispita osobama sa invaliditetom koje žele da se upišu na studije primenom afirmativne mere za lica sa invaliditetom, koji su odštampani uz uputstvo i čine njegov sastavni deo. Programom afirmativne mere upisa lica sa invaliditetom je utvrđeno da u okviru ovog programa upis u prvu godinu osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika u školskoj 2019/2020. godini, mogu biti upisani kandidati: korisnici kolica ili lica koja se otežano kreću, sa delimičnim ili potpunim oštećenjem vida (slepi i slabovidi), sa delimičnim ili potpunim oštećenjem sluha (gluvi i nagluvi), koji imaju poteškoće u učenju (disleksija, disgrafija, diskalkulija), koji imaju teškoće u govoru, sa hroničnim obolјenjima (hemofilija, epilepsija, dijabetes tip 1, maligna obolјenja), sa psihološkim ili mentalnim teškoćama.

Ovim programom je takođe uređeno da prilikom podnošenja prijave i propisane dokumentacije za upis na studije visokoškolskoj ustanovi, kandidat podnosi i jedan od sledećih dokumenata: rešenje nadležnog organa o postojanju telesnog oštećenja, rešenje o pravu na dodatak za tuđu negu i pomoć, mišlјenje Interesorne komisije, preporuku univerzitetskog centra studenata sa hendikepom/Udruženja studenata sa hendikepom. Naime, kandidati kojima nije rađena procena telesnog oštećenja i koji nisu korisnici prava na dodatak za tuđu negu i pomoć dostavlјaju medicinsku dokumentaciju Udruženju studenata sa hendikepom koje daje preporuku odgovarajućem fakultetu. Posle završenog polaganja prijemnog ispita/ispita za proveru sklonosti i sposobnosti, kandidati koji su položili prijemni ispit/ispit za proveru sklonosti i sposobnosti, rangiraju se na posebnoj rang listi, sa koje visokoškolska ustanova upisuje najviše onoliko kandidata koliko je odobreno odlukom Vlade za ovu afirmativnu meru. Kandidati koji se na ovaj način ne upišu, rangiraju se sa ostalim kandidatima za redovna budžetska mesta.

Programom afirmativne mere upisa lica sa invaliditetom je uređeno i da se prilikom upisa na više godine studija, studenti koji su upisani na osnovu ovog programa u statusu studenata koji se finansiraju iz budžeta, ne rangiraju sa ostalim studentima, već zadržavaju budžetski status ukoliko ostvare 36 ESPB, u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju.

Pravilnikom o upisu studenata na studijske programe Univerziteta u Beogradu, članom 30. regulisano je da se upis studenata po afirmativnim merama obavlјa na osnovu Stručnog uputstva Ministarstva do donošenja opšteg akta koji donosi Senat, na osnovu čega je Senat Univerziteta, na sednici održanoj 17.4.2019. godine, doneo Pravilnik o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom. Ovim pravilnikom utvrđuje se način i postupak utvrđivanja prava na upis u prvu školsku godinu osnovnih i integrisanih studija, kao i upis u naredne školske godine osnovnih i integrisanih studija na Univerzitetu u Beogradu i fakultetima u njegovom sastavu (u dalјem tekstu: Univerzitet) lica sa invaliditetom. Ovim pravilnikom je, suprotno odredbama prethodno navedenih propisa, članom 3. utvrđeno da se pod pojmom invaliditet podrazumeva zdravstveno stanje (priroda bolesti i način lečenja), oštećenje čula, poremećaji motorike, govora i emocionalnih funkcija, koje ograničava ravnopravno učešće u visokom obrazovanju, utiče na ishode učenja i svakodnevno funkcionisanje, odnosno telesno oštećenje, delimično i potpuno oštećenje vida, delimično i potpuno oštećenje sluha, disleksija, disgrafija i diskalkulija, poremećaj govora, psihološke i mentalne teškoće, hronično obolјenje – ukoliko navedeno zdravstveno stanje ograničava ravnopravno učešće u visokom obrazovanju, utiče na ishode učenja i svakodnevno funkcionisanje. Istim članom je uređeno da se licem sa invaliditetom smatra: 1. lice na čije je ime izdato rešenje nadležnog organa o postojanju telesnog oštećenja; 2. lice na čije je ime izdato rešenje o pravu na dodatak za tuđu negu i pomoć; 3. lice na čije je ime izdato mišlјenje Interresorne komisije; 4. lice na čije je ime izdato rešenje rektora Univerziteta o utvrđivanju prava na upis primenom afirmativne mere za lica sa invaliditetom. Članom 6. ovog pravilnika regulisano je da se zahtev sa propisanom dokumentacijom radi utvrđivanja prava na upis u prvu školsku godinu osnovnih i integrisanih studija primenom afirmativne mere, podnosi najkasnije u roku od mesec dana od dana raspisivanja konkursa. Članom 9. dalјe je propisano da ukoliko se postupak pokreće radi utvrđivanja prava na upis u naredne školske godine, zahtev sa propisanom dokumentacijom podnosi se najkasnije do 1. septembra tekuće školske godine. Postupak utvrđivanja prava na upis regulisan je tako što Komisija za utvrđivanje prava na upis osoba sa invaliditetom ima pet članova i čine je dva profesora Medicinskog fakulteta, dva profesora Fakulteta za specijalnu edukaciju i rehabilitaciju i jedan profesor psihologije Filozofskog fakulteta. Članom 12. Pravilnika je regulisano da Komisija donosi odluku kojom se konstatuje da kandidat ima pravo na upis lica sa invaliditetom ukoliko je kandidat podneo: rešenje nadležnog organa o postojanju telesnog oštećenja; rešenje o pravu na dodatak za tuđu negu i pomoć; ili mišlјenje Interresorne komisije. Međutim, ukoliko kandidat nije podneo nijedan od navedenih dokumenata, Komisija vrši stručnu procenu podnete medicinske dokumentacije o postojanju invaliditeta i utvrđuje na koji način i u kojoj meri ustanovlјeno zdravstveno stanje utiče na ishode učenja (savladavanje gradiva predviđenog studijskim programom) i svakodnevno funkcionisanje kandidata i da li ograničava njegovo ravnopravno učešće u visokom obrazovanju. S tim u vezi Komisija može doneti pozitivnu ili negativnu odluku, u zavisnosti od utvrđenog uticaja ustanovlјenog zdravstvenog stanja na ishode učenja i svakodnevno funkcionisanje kandidata, odnosno utvrđenog ograničenja ravnopravnog učešća u visokom obrazovanju.

Pored navedenog, sagledavajući stanje u oblasti zaštite od diskriminacije u skladu sa zakonom utvrđenim nadležnostima, Poverenik je u svom Redovnom godišnjem izveštaju za 2018. godinu[9], na osnovu uvida stečenih u postupku po pritužbama tokom 2018. godine, kao i na osnovu drugih relevantnih dostupnih podataka o problemima u ostvarivanju ravnopravnosti, dao odgovarajuće preporuke organima javne vlasti za buduće delovanje. Tako su, kada je u pitanju unapređenje položaja osoba sa invaliditetom, između ostalog, date i sledeće preporuke:

Unaprediti dostupnost osnovnoškolskog i srednješkolskog obrazovanja deci iz osetlјivih društvenih grupa, preduzimanjem afirmativnih mera naročito usmerenih prema deci sa invaliditetom i smetnjama u razvoju, romskoj deci i „deci ulice“ u cilјu kvalitetnije podrške i unapređenja inkluzivnog obrazovanja i preduzimanjem mera na pravovremenom obezbeđivanju udžbenika u prilagođenim formatima, povećanju broja upisane dece ali i smanjenju osipanja iz obrazovnog sistema. Preduzeti sve neophodne radnje i mere kojima će se obezbediti angažovanje pedagoškog asistenta za decu i učenike kojima je potrebna dodatna podrška u obrazovanju i vaspitanju i nastaviti rad na razvoju inkluzivnog obrazovanja, u skladu sa principima jednakosti i dostupnosti u obrazovanju na svim nivoima. S tim u vezi sagledati i efekte primene Zakona o dualnom obrazovanju, posebno potencijalne posledice koje ima na osetlјive grupe dece;

Sprovoditi aktivnosti usmerene ka uklјučivanju odraslih iz osetlјivih društvenih grupa u obrazovni sistem. Raditi na obezbeđivanju jednakih mogućnosti u pristupu visokom obrazovanju mladima iz marginalizovanih društvenih grupa, uvođenjem posebnih mera i dopunom standarda za akreditaciju visokoškolskih ustanova, a naročito u pogledu pristupačnosti prostora, obezbeđivanja asistivnih tehnologija i odgovarajućih servisa za podršku studentima;

Kontinuirano raditi na edukaciji zaposlenih u državnoj upravi i lokalnoj samoupravi, zaposlenih u sistemu obrazovanja, zapošlјavanja, zdravstvene i socijalne zaštite, nosilaca pravosudnih funkcija, policijskih službenika, zaposlenih u inspekcijskim službama, novinara i novinarki, iz oblasti antidiskriminacionog prava, kako bi se obezbedilo pravilno i ujednačeno tumačenje i primena antidiskriminacionih propisa, u skladu sa međunarodnim standardima i praksom međunarodnih institucija.

Polazeći od navedenog međunarodnog i domaćeg pravnog okvira, kao i stanja u ostvarivanju ravnopravnosti osoba sa invaliditetom, u skladu sa članom 33. tačka 7. Zakona o zabrani diskriminacije kojim je, pored ostalog, propisano da Poverenik za zaštitu ravnopravnosti inicira donošenje ili izmenu propisa radi sprovođenja i unapređivanja zaštite od diskriminacije, mišlјenja smo da je potrebno izvršiti izmenu Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom, odnosno načina i postupka utvrđivanja prava na upis u prvu školsku godinu osnovnih i integrisanih studija, kao i upis u naredne školske godine osnovnih i integrisanih studija na Univerzitetu u Beogradu i fakultetima u njegovom sastavu za lica sa invaliditetom, u pravcu njegovog usklađivanja sa Ustavom i zakonom i omogućavanja pune realizacije afirmativnih mera radi postizanja pune ravnopravnosti osoba sa invaliditetom prilikom upisa na visokoškolske ustanove Univerziteta u Beogradu, te uživanja posebne zaštite, u skladu sa zakonom.

U smislu navedenog, Poverenik predlaže izmenu Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom u pravcu:

Korišćenja opšteprihvaćenog termina – osobe sa invaliditetom, umesto termina – lica sa invaliditetom. Korišćenje jedinstvenog termina podstiče korektan govor i takav odnos prema osobama sa invaliditetom, pre svega u zakonskim i pravnim tekstovima, nauci, sistemu obrazovanja, javnim službama i medijima. Promena svesti o ulozi društva u definisanju položaja osoba sa invaliditetom u engleskom i latinskom jeziku i širenje socijalnog pristupa invalidnosti dovelo je do opšteprihvaćene primene ovog termina u nameri da se pokaže da je invaliditet (disability) jedna od karakteristika i da se ne odnosi na celu osobu.
Sagledavanja naziva i predmeta samog pravilnika. Naime, Zakonom o visokom obrazovanju, kako je već navedeno, propisano je da se na akreditovane studijske programe koje organizuje visokoškolska ustanova mogu upisati kandidati pod uslovima i na način uređen tim zakonom i opštim aktom samostalne visokoškolske ustanove, kao i da stručno uputstvo o upisu kandidata na visokoškolske ustanove, upisu po afirmativnim merama i drugim pitanjima od značaja za upis na visokoškolsku ustanovu čiji je osnivač Republika, donosi ministar. Pravo na upis kandidata koji pripadaju osetlјivim društvenim grupama među kojima su osobe sa invaliditetom utvrđeno je zakonom i stručnim uputstvom dok ga ovaj pravilnik uređuje na drugačiji način, čime se menja karakter i obim predviđene afirmativne mere. U tom smislu, smatramo da je potrebno izmeniti Pravilnik tako da način i postupak upisa osoba sa invaliditetom se ne utvrđuje rešenjem od strane stručne komisije koju prevashodno čine članovi medicinske struke.
Preispitivanja definicije pojma invalidnosti u odnosu na opšte prihvaćeni socijalni pristup koji posmatra način organizacije društva a ne nečiju različitost ili oštećenje. U tom smislu definisanje invalidnosti kao zdravstvenog stanja koje ograničava ravnopravno učešće u visokom obrazovanju i utiče na ishode učenja i svakodnevno funkcionisanje ne odgovara opšteprihvaćenoj definiciji koja je propisana Konvencijom o pravima osoba sa invaliditetom i brojnim drugim međunarodnim i domaćim propisima, gde se pod osobama sa invaliditetom smatraju osobe sa dugoročnim fizičkim, mentalnim, intelektualnim ili čulnim oštećenjima koje u interakciji sa raznim preprekama mogu ometati njihovo puno i efikasno učešće u društvu na jednakoj osnovi sa drugima. Tako, i kada se radi procena, treba sagledavati potrebe i odgovarajuće mere podrške a ne status invalidnosti, odnosno vrstu i stepen oštećenja i ograničenja u funkciji „priznavanja prava“. Sa druge strane, imajući u vidu da je invalidnost definisana brojnim propisima domaćeg zakonodavstva, kao i da se Zakonom o visokom obrazovanju upis studenata sa invaliditetom uvodi kao afirmativna mera, nema potrebe da se definicija invalidnosti daje pravilnikom kojim se afirmativna mera razrađuje i utvrđuje način i postupak ostvarivanja prava na upis ovih lica.
Usaglašavanja kruga lica koja se mogu upisati na studije primenom ove afirmativne mere sa krugom lica koja su pobrojana Stručnim uputstvom za sprovođenje upisa u prvu godinu studijskih programa osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika Srbija za školsku 2019/2020. godinu, imajući u vidu da je ovo uputstvo u skladu sa članom 100. Zakona o visokom obrazovanju, obavezujuće za upis na visokoškolske ustanove čiji je osnivač Republika. U tom smislu, u prvu godinu osnovnih i integrisanih studija na visokoškolskim ustanovama čiji je osnivač Republika u školskoj 2019/2020. godini, mogu biti upisani kandidati koji dostave: rešenje nadležnog organa o postojanju telesnog oštećenja, rešenje o pravu na dodatak za tuđu negu i pomoć, mišlјenje Interesorne komisije, ili preporuku univerzitetskog centra studenata sa hendikepom/Udruženja studenata sa hendikepom. Stručnim uputstvom je uređeno da kandidati kojima nije rađena procena telesnog oštećenja i koji nisu korisnici prava na dodatak za tuđu negu i pomoć ili nemaju mišlјenje Interresorne komisije, medicinsku dokumentaciju dostavlјaju Udruženju studenata sa hendikepom koje daje preporuku odgovarajućem fakultetu.
Usaglašavanja načina upisa na naredne školske godine osnovnih i integrisanih studija, imajući u vidu da je Programom afirmativne mere upisa lica sa invaliditetom uređeno da se prilikom upisa na više godine studija, studenti koji su upisani na osnovu ovog programa u statusu studenata koji se finansiraju iz budžeta, ne rangiraju sa ostalim studentima, već zadržavaju budžetski status ukoliko ostvare 36 ESPB, u skladu sa Zakonom o visokom obrazovanju. Posebno je potrebno ponovo razmotriti odredbu člana 6. stav 2. Pravilnika o utvrđivanju prava na upis lica sa invaliditetom kojom je propisan rok za podnošenje zahteva za upis u naredne školske godine, imajući u vidu da uslove u pogledu odgovarajućeg broja ESRP ili invalidnost studenti mogu steći i nakon 1. septembra tekuće školske godine.

S poštovanjem,

[1] Senat Univerziteta u Beogradu, 17. april 2019. godine

[2] „Službeni glasnik RS”, br. 88/17, 27/18 – dr.zakon i 73/18

[3] „Službeni glasnik RS”, broj 36/19

[4] „Glasnik Univerziteta”, broj 208/19

[5] Zakon o potvrđivanju Konvencije o pravima osoba sa invaliditetom („Službeni glasnik RS” – Međunarodni ugovori, br. 42/09)

[6] „Službeni glasnik RS”, broj 98/06, član 21.

[7] „Službeni glasnik RS”, broj 22/09

[8] „Službeni glasnik RS”, br. 33/06 i 13/16

[9] Dostupno na: https://ravnopravnost.gov.rs/izvestaji/

POVERENICA ZA ZAŠTITU RAVNOPRAVNOSTI

Brankica Janković